Երազանքը՝ վերադարձ տուն
Առաջ՝ իննսունականներում, ցուրտը իսկական ցուրտ էր, մարդն՝ իսկական մարդ։
Ցուրտ դեկտեմբերն իր սպիտակ շունչն էր ամեն տեղ տարածել։ Մեր գյուղում դեռ գազ չկար կամ եթե կար էլ` մենք չգիտեինք։ Փայտի վառարան էինք դնում, որն այնպես էր տաքացնում ասես ամենամտերիմ հարազատիդ գիրկը լիներ։ Ռուսական մուլտֆիլմերում պատկերված ձմեռն էր։ Քամու ու ձյան համբույրի ձայնը զրնգում էր, սվսվում ականջներիս մեջ, մինչև հիմա էլ հենց պատկերացնում եմ կամ հիշում այդ օրերը, լսում եմ... սսսըըըվվվ։
Վառարանը կարմրել էր, տունը տաք էր, կարտոֆիլը բարակ շերտերով կտրված, մի քիչ աղ արված, շարված էր տաք երկաթին։ Սա ամենահամովներից էր, որ երբևէ կերել եմ կյանքումս։
-Հով, գիտես Ձմեռ պապ կա։
-Ըհը, ըբը ինչղ։
-Հաստատ կա։
-Ես էլ կըսեմ կա, էն էլ լետայուշչի տառելկեն։
-էէէէհ։
Ես գիտեմ, որ կա։ Նոր տարվա հրաշքը կա ու երազանքդ մեռնելու չափ կամ գուցե ապրելու չափ ուզելու դեպքում կկատարվի, անպայման։
Իննսունականներին մեր գյուղի տղամարդկանց կեսից ավելին Ռուսաստանում էին օրվա ապրուստը հայթայթում։ Ու կատակում էինք՝ ամռանը եթե մարդ մեռներ, կանայք պետք է իրենցով մի ճար անեին։ Մի խոսքով, տղամարդու դեֆիցիտ էր ամբողջ տարվա ընթացքում։ Իսկ այ նոյեմբերի վերջից սկսած մինչև դեկտեմբերի երեսունմեկը վերադառնում էին։ Վերադառնում էին գլուխները բարձր, մի քիչ ավելի կորացած մեջքով, մի քիչ ավելի սպիտակած մազերով ու մի քիչ էլ հասակ առած։ Առաջին մի շաբաթը խմում էին թանկանոց օղի, հյուր էին գնում բոլոր բարեկամներին, մոսկովսկի շոկոլադից բաժին էին տալիս բոլորին ու ֆիրմա ծխախոտ էին ծխում։ Դա ամբողջ տարվա ընթացքում իրենց տանջանքների դիմաց ստացած մի փոքր շոյանքն էր սեփական ես-ին։
-Պապան էս անգամ չի գա, չի հասցրել ավարտին հասցնել գործերը։ Բայց փող է ուղարկել, վաղը կգնանք, առևտուր կանենք։ Քո սիրած կոնֆետից ու թել պանիրից կառնենք։ Տաք վերարկու ու ձմեռային հաստ կոշիկներ համ էլ։
-Լավ։
Իսկ ես հավատում եմ, որ երազանքները կատարվում են, ես երազել գիտեի փոքր ժամանակ։
-Ուզում եմ, երբ Նոր տարվա լույսերը վառվեն, ու սլաքներն ասեն՝ ժամը տասներկուսն է, դու գաս պապ։
Ու ամուր փակեցի աչքերս։ Դա ինչ-որ չգրված կանոն էր. բաց աչքերով երազել չէի կարողանում։
Ու կատարվեց։
Ամանորյա իմ փաթեթավորված նվերը հենց պապայի ձեռքերում էր, իսկ ես` իր գրկում։ Ու տոն էր։
Չգիտեմ աստղերն այդ օրը ինչպե՞ս էին դասավորվել, ու ո՞վ էր լսել ինձ , բայց հրաշքը կատարված էր։
Մարդն իր տուն գնալու հնարավորություն միշտ պետք է ունենա։ Մի օր անպայման տուն կգա նա ում սպասում են։ Իսկ սեփական ձեռքով սարքած տան պատերը միշտ սպասում են, նույնիսկ, եթե ժամանակավոր փոխվել են տերերը։
Հաջորդ երազանքը վերադարձն է այնտեղ ուր ոտքով երբեք չեմ եղել, բայց սիրտս այնտեղ է մնացել:
Ամուր փակել եմ աչքերս։
***
Հայաստան
Հայաստան։ Բոլոր սերերիցս ամենափոխադարձը։ Խոստովանում եմ՝ առաջին հայացքից չեմ սիրահարվել քեզ, խոստովանում եմ՝ առանձնապես տպավորիչ չէր մեր հանդիպումը։ Խոստովանում եմ՝ դժվար էր հավատալ, որ դրախտավայր ես, երբ համոզում էին դպրոցում։ Ասում էին՝ դու թանգարան ես բաց երկնքի տակ, իսկ ես քայլում էի ցեխոտ փողոցներում ու մտածում՝ դրախտի ճանապարհները մի՞թե այսպիսին են։ Ու ավելի շատ մտածում էի, թե ունեցածս մի զույգ կոշիկն ինչպես չմաշեմ այդ ճանապարհին, չէ՞ որ դեռ մի ամբողջ տարի պետք է հագնեի։
Իմ Հայաստան, ես գիտեի, որ դժոխքում են կրակները, բայց քո՝ հատկապես շիրակյան ձմեռներում ունենալով քեզ, ես երազում էի դժոխքի կողքով անցնել, ու իմ բոյին հասնող ձների մեջից, ինձ վերևից կծող արևին փարվել։
Իմ սեր Հայաստան։ Բոլոր սերերից իմ, քոնը խորություն ունի։ Ու անընդհատ դեպի ներս է գնում, դեպի ներս ու ներս։
Ինձ հիմա համոզում են, թե դու չես փոքրանում, օր-օրի ծեր կնոջ նման կուչ չես գալիս։ Ինձ ծովից ծովի մասին են պատմել ու Սևան են միայն տարել։ Ու աշխարհում ամենասիրուն ծովը հենց Գեղամա թագուհին է։
Ինձ անընդհատ ասում են փոքր ես եղել ու մեծ ես թվացել։ Իսկ ես քեզ իմ մեջ չեմ կարողանում տեղավորել։ Ու քո ճամփեքով անցնելուց, քո լեռների գագաթներին հասնելուց հասկանում եմ՝ քեզնով քիչ-քիչ, անշտապ, վերջնականապես ու անբուժելի հիվանդացել եմ:
Սեր Հայաստան, շարունակիր ինձ քեզ ու քո հողին կպած պահել։
Շուշանիկ Գյոլչանյան