Տանտերը
Գիշերն անկոչ հյուր էր այդ կողմերում: Ու խնդիրն արնահոտ զգացող սոված գայլի ոռնոցը չէր, ոչ էլ նույնիսկ պարտաճանաչ թշնամու անթիվ կրակոցները և կամ երեխաների հուսաբեր լացի իսպառ բացակայությունը. խնդիրն աստղաչափ հիշողության ծանրությունն էր, որ հայոց ամենատես քարերի պես թափվում էր ողջ մնացածների գլխին ու ճզմում, քամում, մղկտացնում, ուրիշ տեղ տանում, տանում-թաղում:
Սլավիկը ողջ մնացածներից էր: Անտառի այն կողմում շատերն իրենց տները վառեցին, ինքը՝ չէ: Ինքն իրենց գյուղի անտառապահն էր: Բոլոր ծառերի պատմություններն անգիր գիտեր, որ քամու տակ ոնց են պարում, որի տակ է արևն անհետանում, որի տակ է Լուսինն ամենասիրունը: Բայց չհասկացավ, թե երբ կնոջ կրակ աչքերը հանկարծ ծով դարձան: Չէ, գիտեր, իմացավ, որ պատերազմ է սկսվել, որ որդիները փախչում են տնից՝ հերոսանալու փափագով, որ շատ հայրեր մենակ չեն թողնում իրենց որդիներին կռվի դաշտում, բայց իր կնոջ աչքերը թաց էին դարձել դեռ մինչև կռվի սկսվելը: Ինքը չէր հասկանում՝ ինչի, չնայած՝ կինն ասում էր, որ օրինակ ջուրն իրենց այգին չի մտնում, հարևան Սահակի այգով անցնում է, իրենց այգով՝ չէ, որ, օրինակ, իրենց տունը երկրորդ ննջասենյակը չունի, հարևան Վահրամի տունն ունի, իրենցը՝ չունի, որ, օրինակ, ինքը մի սիրուն շոր չունի՝ «հարս բերելիս՝ հագնելու համար», որ, օրինակ, իրենց որդուն պիտի ազատեն գյուղի տառապանքից, որ վայելի քաղաքի երջանկությունը, իր հարազատ քրոջ որդին վայելում է, իրենց որդին՝ չէ... Ինքը լուռ լսում էր ու ոչինչ չէր հասկանում, ու քանի որ չէր հասկանում, գնում էր անտառը: Մինչև մութն ընկնելը, հաճախ էլ՝ մինչև լուսաբաց:
Կռիվը գիշերվա պես եկավ: Հա՛մ ենթադրվում էր, հա՛մ անկոչ էր: Վերջին կարևոր լուրերը հայտնող ռադիոն վստահ տոնով հաղորդում էր. «Անտառներն աշխարհի թոքերն են, դրանք հողն ապահովում են բերրիությամբ: Անտառներն զբաղեցնում են Երկիր մոլորակի ցամաքային տարածքի 30 տոկոսը: 21-րդ դարի սկզբի դրությամբ՝ մարդը ոչնչացրել է երբևէ եղած անտառների մակերեսի 50 տոկոսը»:
Նախաճաշի սեղանին երեք ափսե էր դրված: Մեկին ձեռք տված չէր: Կինը խոսում էր.
-Բա հերն իր տղին կուղարկի գյուլլի բերան, ինքը ծառեր կտնկի՞: Սաղ գյուղն իր որդիքն ա գրկել, իմ մարդը՝ ծառերը:
Սլավիկը լուռ էր: Շաքարավազը լցրել էր թեյի բաժակի մեջ ու անդադար խառնում էր: Կինը նույնպես չէր դադարում.
-Մարուսի չափ էլ չկամ: Մարդը ճակատը պաչեց ու գնաց: Բա չգնա՞ր: Բա թողներ՝ գային, մտնեին իրա տո՞ւն: Տղամարդ ա, է՜:
Շաքարավազը վաղուց արդեն հալչել էր տաք թեյի մեջ, թեյն էլ արդեն վաղուց տաք չէր:
-Իմ քուրը մեռավ կանչելով: Ասում ա՝ անտա՞ռ եք ուզում, Ռուսաստան ինչն ա բոլ՝ անտառը: Եկեք էլի, եկեք ապրեք էլի: Չէ՜, ոնց կլինի, ինքը պիտի մնա:
Գդալի շարժումը դադարեց: Սլավիկը ձեռքը սեղանին զարկեց ու ասաց.
-Քու հերը:
Հետո դուրս եկավ տնից: Տունն, ի դեպ, աղավնու պես ճերմակ էր, մուգ կապույտ տանիքով: Հենց դռան գլխին Սլավիկի պապի կարմիր ձիու պայտն էր մեխած:
Լռություն արդեն անտառում էլ չկար: Առաջ էր, որ անտառը կանչում էր, հիմա ասում էր՝ «փախիր», «փախիր-ապրիր»: Անտառն էլ: Այդքան մութ գիշեր Սլավիկը չէր հիշում, չնայած՝ կես դար ապրել էր: Քամին պոկում էր ծառերը, ու կաղնի պիտի լինեիր, որ կանգուն մնայիր: Ինչի կամ ում ձայն ասես, որ չէր լսվում այդ գիշեր, բայց այդ չխկոցը Սլավիկը տարբերեց: Իր պապի կարմիր ձիու պայտն էր, դռան գլխից ընկել էր: Սլավիկը դուրս եկավ, կաղնու պես կանգնեց դռան դիմացն ու գոռաց: Մենակ մնացած մարդկանց հաճախ է թվում, որ եթե գոռան, իրենց ձայնն անպայման կլսեն նրանք, որոնք իրենց մենակ են թողել: Բայց Սլավիկի գոռոցը պարզապես մենակ մնալուց չէր. ձեռքերը դողում էին, ասես որդուն հողին հանձնող հոր ձեռքեր լինեին, քանի որ անողոք քամին այդ օրը հարազատ կնոջ ձայնն էր առել ու այն աշխարհից ավետում էր և գուժում էր. «Հասե՜լ եմ ու մենակ չե՜մ»: Սլավիկի գոռոցն ա՛յս աշխարհում մենակ մնալուց էր:
Յոթ, թե քառասուն օր հետո փալաս-փուլուսը հավաքեց, կացինը վերցրեց ու անտառն անցավ: Չորս պատը հեշտ գտավ. չոբաններից մեկը, հավանաբար ամենօրյա դարձած կրակոցների ահից, քոչել էր այս կողմերից ու մի քարաշեն խուց ամայացել, սպասում էր նոր տիրոջը: Մի իշաոտնուկ կար՝ բակում՝ մեծ պատուհանի տակ դրած, նույնիսկ մի լապտեր, երբ ուզում է վառվող, երբ ուզում է անջատվող: Ցերեկները Սլավիկը իշաոտնուկի վրա նստում էր ու նայում դիմացը՝ անտառին, որից այն կողմ ոչինչ չէր երևում, երևի որովհետև այն կողմում Սլավիկի տունն էր, բայց այնպես էր ստացվել, որ արդեն նաև թշնամին: Ինքն արդեն անտառապահ չէր, գյալմա էր: Տեղացիներն այդպես էին անվանում բոլոր նրանց, ովքեր եկել էին անտառի այն կողմից, նկատի ունենալով՝ «գալ մի», «մի արի»: Կապ չունի եկողը թշնամի է, թե հայրենակից, հատկապե՛ս հայրենակից:
Իսկ գիշերները, երբ լապտերը երբ ուզում վառվում էր, երբ ուզում՝ անջատվում, անտառից կացնի ու տապալվող ծառերի ձայն էր գալիս: Սլավիկը չէր երևում: Միայն մի օր, երբ մութը նոր էր ընկել, գյուղացիներից մեկն անցնում էր այս կողմերով ու տեսնելով Սլավիկին, ասաց.
-Սլավա՛ Սլավե: Ո՞նց ես, գյալմա՛: Էս ի՞նչ ես անում:
Սլավիկը ոչինչ չպատասխանեց, միայն ծառեր տապալող կացինը վայր դրեց ու ճակատից հոսող ու սպիտակ շապիկը դեղնացրած քրտինքը սրբեց: Գյուղացին շարունակեց.
-Խաբա՞ր ես՝ անունդ պատմություն ա դառել: Էդ առաջ էր, որ փառք կար, պատիվ կար, իրենց տունուտեղը պահող տղերք կային...
Սլավիկը կացինը նետեց կոճղին.
-Ձե՛նդ, քու հերը:
Գյուղացին քմծիծաղ տվեց ու հեռացավ, քթի տակ մրմնջալով. «Հըլը ես եմ մեղավոր, որ ինքը եկել ա»:
Ոչ մեկը մեղավոր չէ, որ մութն ընկնում է, որ գայլերը ոռնում են, որ թշնամին կրակում է, որ կացինը ծառեր է տապալում, որ անտառապահը գյալմա է դառնում, որ մարդու երեսից քրտինքը հոսում է, ու որ այս տեսարանից միայն Լուսինն է ամաչում՝ դեմքի մի մասը սև ամպով ծածկելով: Սլավիկը ջրի մեջ կորած էր, բայց կացինը ձեռքից վայր չէր դնում: Որոշել էր՝ ինչ էլ ուզում է լինի, պիտի վերջին ծառին այսօր հասնի: Հասնի ու գետնով տա: Մինչև լուսաբաց: Ու հասավ, և պարզ չէր՝ դեմքից հոսող ջրի քանի կաթիլն է քրտինք, քանիսը՝ արցունք:
Վաղ առավոտյան Սլավիկը սանրեց ալեխառն մազերն ու մորուքը, սառը ջրով լվացվեց, հագավ առաջին ձյունից էլ սպիտակ վերնաշապիկն ու դուրս գալով չորս պատից՝ նստեց իշաոտնուկին: Արևը տեղյակ չի լինում Լուսնի հանցանքներից, երևի դրա համար էլ Սլավիկը ժպտաց: Նայեց դիմացն ու ժպտաց: Իսկ դիմացի անտառը չկար, տեսադաշտը բացվել էր ու հեռվում մի ճերմակ տուն էր երևում՝ կապույտ տանիքով: Մարդկանցով՝ դատարկ, հիշողություններով՝ լիքը:
Հովիկ Աֆյան