Սպիտակ, հետո կապույտ
Ամեն դեպքում պատուհանդ բաց քնիր՝ չնայած աշնան վերջ է: Շատ հնարավոր է, որ հենց պատուհանիցդ վերադառնամ: Կարող ես, իհարկե, փակել... Նույնիսկ վարագույրդ (երկու շերտ), ես ճանապարհը կգտնեմ. քո սրտում բնակություն հաստատելուց հետո ինձ ոչինչ այլևս անհնարին չի թվում:
Ուրեմն սիրտդ: Պատկերացրու ընդարձակ բնակարան: Հյուրասենյակում ֆրանսիացի լյուդովիկոսներին վայել ճոխ ջահ է կախված, երևի որ մանրամասն տնտղես հյուրերին` լույսի տակ, բայց սենյակներ կան, որոնց դուռն անգամ բացել չես կարող. ով ուզում ես եղիր: Առանց հատուկ թույլտվության: Ընդ որում թույլտվությունն այդ ամենևին էլ ժպիտ չի կոչվում: Դա կարող է լինել հայացք, շարժում, նույնիսկ մատների լաքի գույն, ներսում հերթական իրարանցումն սկսելու չցանկությունից ծնված անտարբերություն, երկար ճանապարհներից փշոտված (չշփոթել փոշոտվածի հետ) կոշիկների հանդեպ խառնվածքային, երակներով հոսող վախ: Ահա՛ սիրտդ, որ միամիտ կոլոմբոսներին տանում է օվկիանոսի խորքերը՝ երբեմն-երբեմն զգացնել տալով, թե իրենք կոչվում են տնավորված բնակիչներ, գոնե նոր աշխարհի հայտնաբերողներ: Մինչև սառը ջուրը, որ գուցե ոչ այնքան սթափվելու, որքան մաքրվելու համար է: Համառ բնակիչների կարծիքով:
Օդանավակայանի սպասասրահում «Ծխելու գոտի» պահողներն ամենամարդասերն են աշխարհում: Այնտեղ կարելի է հանդիպել մարդկանց, որոնք գնում են նրա մոտ, կամ նրանից: Մենակները՝ նրա հետ: Ուզելով կամ չուզելով: Մեռնելու պես, կամ՝ ծնվելու: Իրականում բոլոր ճանապարհները կապ ունեն նրա հետ ու աշխարհն ընդամենը «Ծխելու գոտի» է: Պիտի բախտդ բերի՝ բաց պատուհան լինի. դրանց փակ լինելն ավելի վնասակար է առողջությանը ու նույնիսկ առաջացնում է թոքերի քաղցկեղ, անհասություն, տանջալից մահ,... Ի՜նչ հետաքրքիր է. շատերն օդանավակայանն անվանում են օդակայան:
Հաշվեցի. սպասասրահի կոնկրետ մեր հատվածում (ինչո՞ւ մեր, ոչ թե իմ), ավելի շատ կին կա, քան տղամարդ: Չգիտեմ՝ դա ինչ է նշանակում: Ամենախելամիտ միտքը, որ ունեցա սա է. երևի աշնան վերջին տղամարդիկ գալիս են, կանայք՝ գնում: Դու իհարկե կզարմանաս (քեզ զարմացնելը հրաշալի բան է), բայց «Ծխելու գոտում» էլ կանայք մեծամասնություն են: Ահա՛, բալագույն վերարկուի տակից հագնում է սև ձեռնոցներն ու վառում սիգարետը: Հանցագործությո՞ւն է անում՝ անհետք մնալու հույսով, ձեռքը փայփայում է նրա համբույրի վստահությա՞մբ: Գուցե «հույս» և «վստահություն» բառերի տեղերը խառնեցի՞: Ամեն դեպքում՝ աչքերը կապույտ են ու ոչ մի ծխողի չի նայում. չի ուզում ոչ մեկին տեսնե՞լ, թե՞ ուզում է, որ իրեն ոչ մեկը չտեսնի՝ խնամքով մշակված ինքնափայփայումից ելնելով: Տեսնես որտե՞ղ է նստելու օդանավում:
Բացեցին գեյթը: Կինը չի շտապում հանգցնել սիգարետը: Ուրեմն նրա ճանապարհը «նրա մոտ» չի կոչվում, ուրեմն սև ձեռնոցը հանցագործությունից հետո հետքեր չթողնելու մասին է՝ ամուր կոճկած բալագույնի ու սառած կապույտի պես:
Բոլորը հոգոց են հանում՝ անձնագրային վերջին ստուգումից հետո՝ երևի մտքում ունենալով «վերջացավ», «սկսվեց»... Ախր սրանք բառեր չեն: Ո՞ւր է շտապում այս տղամարդը՝ մոխրագույն պիջակով: Շարքում առաջինն էր կանգնել, ու անձնագիրն ստանալուն պես, սկսեց գրեթե վազել: Առանձնապես ուղեբեռ չունի: Փոքր պայուսակ, եթե հետաքրքիր է՝ մուգ կապույտ, նաև դարչնագույն, բավականին մեծ դրամապանակ, որի պարունակությունը, չգիտես ինչու, ստուգում է՝ վազքի ընթացքում: Գո՞ղ է, տուժա՞ծ... Չեմ հասցնում նկատել աչքերի գույնը՝ չնայած դու, օրինակ, նկատո՞ւմ ես ուրիշ, այն էլ վազող կանանց աչքերի գույնը: Բայց սպիտակող մազեր ունի, երևի դրա համար է հենց մոխրագույն պիջակով:
Բոլորս անցանք: Երեխաներին ու տարեցներին թողեցինք առաջինն անցնել: Երբեք չեմ հասկացել, թե ինչու են մարդկային այս երկու խմբերը շտապում: Ափսոս. պատուհանի մոտ չեմ նստում: Այնտեղ արդեն նստած տղամարդը հանում է մոխրագույն պիջակն ու տեղավորում մեր մեջտեղում դեռ ազատ մնացած աթոռին: Չեմ հասկանում՝ նրանի՞ց է գնում, նրա մո՞տ, նրա հե՞տ: Աչքերը փակ են, ուրեմն նրա հետ:
Բորտուղեկցորդուհիներն արդեն ստուգում են՝ բոլո՞րն են նստել: Օդանավում տարածվում է սուրճի բույրը, ինչն առաջիկա հինգ ժամը հրաշալի դարձնելու խոստում է տալիս: Ու հանկարծ... Ասես մեկը բացում է օդանավի պատուհանները: Բոլորն անխտիր: Տպավոություն է, որ մենք չենք թռնելու. արդեն օդում ենք: Մոտեցող բալագույնի վստահ քայլվածքը հուշում է մոխրագույնի պարտության մասին: Տղամարդու աչքերը փակ են մնում, դրա համար ես եմ վերցնում պիջակը՝ մեր մեջտեղի աթոռից, փաստորեն կնոջ տեղից: Բայց նա էլի չի շտապում: Միայն մի պահ մտածում է վերարկուն հանել-չհանելու, գոնե կոճակներն արձակելու մասին, որոշում, որ գոնե առայժմ հենց վերարկուով պետք է նստի ու նոր միայն նստում է: Տղամարդը բացում է աչքերը, երևի՝ հոտից: Ու առաջին բառը. «Եկա՞ք»: Կարծես քնի մեջ է ասում, ամեն դեպքում նորից փակում է աչքերը: Պարզվեց՝ սև: Բայց ի՞նչ է նշանակում այդ «եկաքը», նույնիսկ հարցականով ու հարգալից հոգնակիով: Ծանո՞թ են: Հազիվ թե, կինը գոնե չի ժպտում. ամենայն հավանականությամբ պիջակի համար էր մտահոգ տղամարդը, քանի որ «եկաքից» ու աչքերը բացել-փակելուց հետո շոշափում է մոխրագույնը, որը ես հոգատար դրել էի նրա վրա:
Թռանք: Ոչ մի խոսք: Արդեն մեկ, գուցե երկու ժամ է օդում ենք: Ոչ մի խոսք ու հանկարծ... Սուրճը: Պարզվում է՝ անվճար չէ, ավելին՝ քարտով չես կարող վճարել, պիտի կանխիկ ունենաս մոտդ: Մեկ բաժակը՝ հինգ եվրո: Կինը բարձրացնում է ձախ ձեռքը: Մատանի չկա, լաքը մուգ կարմիր է: Բորտուղեկցորդուհիները սիրալիր մոտենում են: Բայց կինը կանխիկ գումար չունի, ինչի՞ն է պետք՝ այն էլ երկնքում:
-Ես կվճարեմ,-լսվում է տղամարդու ձայնը: Նա, փաստորեն, վաղուց բացել էր աչքերը:
-Չէ, չէ,-կինն իսկապես չի ուզում:
Տղամարդն արդեն բացել է նաև դրամապանակը.
-Երկու հատ սուրճ,-մի պահ միայն նայում է կնոջը,-երկուսն էլ քաղցր:
Կինը ժպտում է, այդ օրը երևի առաջին անգամ: Վերարկուն արդեն պետք չէ: Քանի որ ինձ ամենահարմարն է, ու որովհետև ինքս էլ կանխիկ գումար չունեմ՝ այդքան խոստումնալից սուրճը վայելելու համար, տեղավորում եմ այն կապույտ աթոռների վերևի՝ ուղեբեռների համար նախատեսված սպիտակ դարակներից մեկում: Միմյանց անունները չեն հարցնում կինն ու տղամարդը: Բայց խոսում են, անդադար խոսում են, մեկը հարցնում է, մյուսը պատասխանում է, մյուսը հարցնում է, մեկը պատասխանում է: Ու շատ են պատմում, թե իրենք ով են, ինչով են զբաղված, ինչ են սիրում, ու ժպտալով են լսում: Կարծես կարոտել էին այս մարդիկ իրար, իրար անծանոթ այս մարդիկ: Տղամարդը մեջքով թեքվում է դեպի պատուհանը: Երկնքում նա էլ ոչինչ չի փնտրում: Կինը պատմում է, թե ինչի մասին էր երազում փոքր ժամանակ, նույնիսկ երեկ գիշերը տեսած երազն է պատմում... Նա հանում է նաև ձեռնոցները: Դրանք տեղավորելու համար իմ օգնության կարիքը չկա, մանավանդ որ տղամարդն անմիջապես վերցնում է դրանք ու սկսում շոշափել: Ես նայում եմ պատուհանին: Շատ կուզեի՝ պատուհանից, բայց պատուհանին: Մի պահ անհարմար եմ զգում. չմտածե՞ն, թե իրենց եմ նայում: Նույնիսկ չեմ հասկանում, թե ինչպես ասեմ, որ ձեզ չեմ նայում, երկնքի՛ն: Բայց չեն էլ հարցնում: Չեն էլ նկատում: Երկնքում են:
Երբ տղամարդն սկսում է պատմել, թե ինչպես է սիրահարվել առաջին անգամ ու ինչ եղավ հետո, ավելի ճիշտ՝ ինչու չեղավ, նայում եմ նրա կոշիկներին, փորձում տեսնել դրանց տակը: Հո փշեր չկա՞ն: Նկատում եմ կնոջ՝ նույն տեղն ուղղված հայացքը: Զգում եմ, որ հենց հիմա շատ կուզեր ծխել, բայց ինքն արդեն ասել է, թե որքան է զզվում ծխախոտի հոտից ու մանավանդ ծխողներից՝ հենց այն պահին, երբ տղամարդն ամուր սեղմել էր սև ձեռնոցներից մեկն ու մոտեցրել էր քթին՝ համարձակությունը, ավելի ճիշտ՝ անհամարձակությունը ցույց տալով... Բայց իսկապես՝ ո՞ւր էր շտապում նա օդանավակայանում, վերջին ստուգման ժամանակ: Գուցե ճի՞շտ էր անում:
Ամպերը: Սպիտակ ամպերը: Ու երկինքը՝ կապո՜ւյտ: Ես մեր սենյակի երկու շերտ վարագույրներն եմ հիշում (ինչո՞ւ մեր, ոչ թե քո)՝ սպիտակ, հետո կապույտ:
Օտար քաղաքի օդանավակայանում էլ չտեսա նրանց: Օդանավի վերջին տվյալներովս՝ արդեն ուղղում էին իրար՝ ասելով. «Չէ՞, դու այդպես չես անի», կամ. «Հա-հա՝ քեզնից հավատալի է»: «Դու», «Քեզնից»:
Մեքենան, ինձ թվում է՝ մուգ կանաչ, ինձ բարեհաճող հասցրեց հյուրանոց: Արդեն ճանապարհին որոշեցի, որ երեկոյան դուրս կգամ զբոսնելու, եթե անկեղծ, ինքս ինձ ասացի. «Քաղաքի հետ ծանոթանալու»: Լայն փողոցներ, նեղ փողոցներ, թանգարաններ, պատշգամբներ, աստիճաններ, կամուրջներ, քանդակներ, որմնանկարներ, թափված շշեր, քաղաքը կիսող գետ, ծաղիկներ, ... Տեսնես ի՞նչ են անում հիմա: Երևի ամեն մեկի հետևից առանձին մեքենա էր եկել օդանավակայան ու նույնիսկ չեն հիշում իրար: Բայց ես հո տեսել եմ կնոջը ծխելիս, ուրեմն նա որ հաստատ չի մոռանա: Գուցե հենց հիմա փակվել են հյուրանոցում ու նորածին սովորության համաձայն՝ էլի չեն նայում պատուհանից: Կարիքը չունեն: Հնարավոր է ուղղակի քայլում են հարազատացող քաղաքում՝ իրար ձեռք բռնած ու արդեն հիշելու բան ունեն, օրինակ այն, թե ինչպես՝ հողից ու ծովից բարձր՝ օդում սկսվեց իրենց հուր պատմությունը: Եվ շարունակում են ճանապարհը, որն ուրեմն «Նրա հետ» էր կոչվում:
Բայց ի՜նչ հետաքրքիր են այս քաղաքի շենքերը գոնե այս թաղամասում՝ սպիտակ, հետո կապույտ:
Հովիկ Աֆյան