Շաքարիկը (իրապատում)
Երբ Հայաստանում ես ապրում, առավել ևս, Երևանում, «արյունը քաշել» դարձվածքը այդքան էլ չի հասկացվում: Հասկանում ես, այ, ասելը չի ընկալվում: Ում հանդիպես պատահաբար, որ մեկ-երկու բառ փոխանակելուց հետո չպարզվի, որ իր այսինչի այնինչը քո այնինչի այսինչն է, կամ էլ թե չէ` ինքն ա՛յն տեղից է, որտեղ դու, երբ դեռ փոքր էիր, ու երբ դեռ գյուղում էիր ապրում, գիտե՞ս` քանի՜ անգամ…
Ասել է թե` բոլորս իրար տես ու ծանոթ ենք, էլ արյունը քաշելս ո՛րն է…
Հենց այնպես չէ, որ այսպես եմ սկսում, հետն էլ մտածում եմ, որ մի երկու օրից կգրվի պատում, կկարդան իմ աշխարհի մարդիկ, օրեր անց էլի կստանամ սիրուն տողեր` ինչ անկեղծ եք, ինչ պարզ եք գրում, հաճույքով ենք կարդում, կարծես մեր սրտից լինի գրված…
Դա օրեր անց…
Հիմա դեռ փորձեմ պիտի փոխանցել ինձ իրենով արած դիպվածը:
***
Անկեղծ ասեմ, հոգնած չէի, բնավ էլ նստելու ցանկություն չկար, երկու ժամ շարունակ Գրողների տան կլոր սենյակում նստած եմ եղել. Ռազմիկ Դավոյանի 85 ամյակին նվիրված գրական օր էր:
Բայց երբ գիտես ժամն ու սպասվելիքը, պատկերացնում ես հետոն, թե քանի հոգի են քեզ մի կողմից մյուսը հրմշտելու, մինչև կբարձրանաս Մոնումենտի ոլորանները, հենց ոտքդ ներս ես դնում, հայացքդ շուրջբոլորդ է`ազատ մի տեղ լիներ…
Այսօր այդ հաջող օրերից էր, հայացքս դեսուդեն գցելու հարկ էլ չեղավ. հենց առաջին դռնից, հենց առաջին նստարանին տեղերից մեկը ազատ էր, իսկ բարձրացողներս երեքն էինք, ես`տարիքավորն ու առաջինը: Արդեն պատրաստել էի քարտը: Դա էլ ասեմ. այնպես չէ, որ ամեն նստելիս վճարում եմ. ես իմ տարբերակն ունեմ. երբ նստում եմ ավտոբուս, երեքից երկուսն եմ վճարում, տրոլեյբուս նստելիս` երկուսից մեկը:
Ես իմ տրանսպորտի գինը գրեթե չեմ բարձրացրել:
Աշխատավարձս այդքան չի ձգվում…
Ուրեմն, դեռ չբարձրացած` նստում եմ հենց այդ առաջին տեղում, ու այնքան վատ, որ գրեթե ճզմում եմ մյուս նստատեղի տղուկին: Անմիջապես ներումնահայաց ժպտում եմ` արևս, տղես, կներես, ցավդ տանեմ, հետո քարտս պահում եմ վոլիդատորի դիմաց (ճի՞շտ եմ գրում անունը…), կատարում վճարումս, տեղավորում քարտս դրամապանակում, ապաև Ռազմիկ Դավոյանի «Շշուկի նման»-ն ու դրամապանակս տեղավորում պայուսակում, հանում եմ հեռախոսս, ու կարծես թե վերջ:
Մինչդեռ նոր պիտի սկսվեր…
***
Դիմացիս երեք նստատեղերում հայրն է, աչոնիկը, մայրիկը, պապիկը: Պարզվում է` կողքիս բալիկը հենց ընտանիքի հինգերորդ անդամն է:
Իմ վճարելուց հետո հայրը մոտեցնում է ձեռքի քարտն ու արձանագրում
-Տո էղավ, հազի՛վ…
Հետո կնոջից մի ուրիշ քարտ է վերցնում, էլի մոտեցնում, էլի ասում` ըսիգ է՛լ էղավ…
Հետո ինձ, թե` չէր էղնի, մե հադըմ էղել էր, ու էլ չէր էղնի…
Ես էլ, թե`
-Մի հատն էլ էր հերիք, ի՛նչ եք նեղվում:
Ինքը թե`
-Գոնե իրեկ, հինգ հոկի ենկ:
Մինչև ասելս, թե`գիտեք` համերկրացիներ ենք, ասում եմ.
-Ես ամեն անգամ չէ, որ վճարում եմ, հիմա վճարեցի, քանի որ առավոտյան չէր աշխատում, չկարողացա վճարել: Եվ հետո, երկուսը երեխաներ են, ի՞նչ պարտադիր է, որ իրենց համար էլ վճարեք:
Ժպտում են, երեք մեծերն էլ, հարազատի պես են ժպտում…
Ասելս, որ` գիտե՞ք, մերոնքական ենք, հանգիստ չի տալիս:
Հետո ինքս ինձ ասում եմ` ինչ իմաստ ունի` բարձր-բարձր ասեմ, կողքս տղուկը նստած է, խելացի աչքերով, զրույցի պատրաստ հայացքով, հարցնեմ էլի…
-Աշոցքից ենք, - ասում է…
Ասում եմ`
-Հենց Աշոցքի՞ց, թե՞ Աշոցքի որևէ գյուղից…
-Չէ՛, հենց Աշոցքից…
Ասում եմ`
-Ես էլ Կապսից եմ… Լսե՞լ ես…
Հայրը, պարզվում է, մեր խոսակցության մեջ է: Անմիջապես հուշում է տղային.
-Էն օր վանկն էինկ գնածե, էն օր Ամասիայի ճամպին էր…
Ու տղուկը պայծառանում է: Մարմաշենի վանքն է նկարագրում, տեղը, դիրքը, պատմությունից իր իմացածը, խոհուն-գոհացած դեմքով, իմացությունը ցույց տալ ուզենալով է պատմում: Գրական հայերենով, ինչպես դասարանում դասը կպատմեր: Հաճույքից հալվում եմ: Տեսնես հասկացա՞վ, որ կարկառուններից եմ… (Գրում եմ ու հետն էլ ծիծաղում ինքս ինձ վրա. այսպես ինձ ընկերներս են «պիտակավորել»…):
Ընտանիքը չի խառնվում: Ես հարց չեմ տալիս: Բայց ուզում եմ հարցնել` էն լիճը տեսա՞ր, որտեղ քանի հոգի խեղդվել են (մանկությունիցս եմ հիշում. մամս էր ասում` անտեր մնա էդ գյոլը, քանի հոկու արդեն տարավ ու չի դինջածել): Ուզում եմ Հեղնար աղբյուրից հարցնել, էն վերևի բաղից, որտեղ դպրոցական տարիներին երբեմն գնում էինք. այնտեղ այնպե՜ս հեշտ էր լինում արգելված թեմաներով, ասենք` կարոտելուց ու սիրուց, խոսելը: Այդ այգուց տղաները աղջիկներիս համար տանձ էին գողանում. խնձոր բոլորիս այգիներում կար, այ տանձ, մանավանդ վանքի բաղի տանձից… Գրեթե ոչ մեկիս դռանը այդ տանձենիներից չկար…
Չեմ հարցնում. թողնում եմ` խոսի, պատմի, ճանապարհը կարճ է. թող տղուկը խոսի, իսկ ես ականջալուր զվարթանամ…
Հետո հայրը ինձ, թե`
-Արունդ քաշեծ, է՛լի….
Ես էլ թե`
-Արյունս չքաշեց, տերևիկ հերկալներով, խլվլուն կապտականաչ աչուկներով աչոնիկը քաշեց:
Ասում եմ ժպտալով, ապա զգում եմ, որ պակաս եմ ասել.
-Այս կլորիկ-փափլիկ դեմքով ու ճերմա՜կ-ճերմակ տոտիկ-ձեռիկներով հրեշտակը քաշեց, որ նստած է դիմացս…
Ու արդեն չեմ ժպտում, ծիծաղում եմ…
Հրեշտակն հենց այնպես չեմ ասում:
Հենց տեղավորվեցի, առաջինը իրեն նկատեցի, էն որ տղուկին ներողություն էի ասում, արևս ու ջանս, արդեն հայացքով խոսում էինք ես ու հրեշտակը…
Ի դեպ, դուք հրեշտակներ պիտի որ տեսած լինեք: Իրենք քեզ չեն նայում, իրենք չեն էլ խոսում, իրենք իրենց շուրջը եղած օդը լցնում են աներևույթ լույսով, ու դու, ուզես թե չուզես, ողողվում ես սփռված համատարածով, անգամ ի՛նքդ լույս ես կերպարանում…
Ա՛յ այդպես էինք խոսում…
***
Ասում եմ` անունդ ի՞նչ է:
Ավելի է խորանում մայրիկից բռնագրաված հեռախոսի մեջ: Իբր չի էլ լսում ինձ: Իբր չի էլ նայում ինձ: Մի անգամ էլ եմ հարցնում: Ասում եմ`
-Դե ասա, խնդրո՜ւմ եմ, անունդ ի՞նչ է:
Գլուխը մի պահ բարձրացնում է, խլվլուկ կապտականաչ աչուկներով հայացքը պահում է վրաս, ապա ժպտում է, այնպես քաղցր է ժպտում, այնպես քաղցր:
Ախր ինչպես գլխի չընկա, թե ինչ պիտի որ լինի անունը:
Մայրիկն է խառնվում մեր զրույցին: Ասում է` անունը Շաքարիկ է:
Առաջին բանը, որ անցնում է մտքովս, սա է`ավտոբուսի օդորակիչի գռգռացող ձայնը խլացրեց ասվածը, ու ես սխալ լսեցի:
Մի անգամ էլ եմ հարցնում, մայրիկին չէ, իրեն եմ էլի դիմում: Արդեն չի խաղում, արդեն ծիծաղում է, քաղցր ու անուշ ո՜նց է ծիծաղում ու մի ձեռքով էլ շորիկի փեշիկն է ուղղում, որ վեր էր բարձրացել ու բացել իր կաթնաբույր ու կաթնաթույր ազդրիկները:
Զարմուհուս եմ հիշում, Սեդիկին:
Փոքր էր, ընդամենը 2-2.5 տարեկան: Երբ խոսում էի հետը, հատկապես երբ վաղուց տեսած չէի լինում, հուզմունքից էր թե կարոտից էր թե ինչի՞ց էր` չգիտեմ, մինչև մի երկու բառ կասեր, շորիկի փեշը ոլորելով հասցնում էր գոտկատեղին, ու բացվում էին բդիկները, ճիշտ ու ճիշտ այս հրեշտակինի նման:
Մայրը նորից է ասում`
-Շաքարիկ է անունը:
Հիմա բոլորս ենք ժպտում: Հայրիկն է ժպտում, պապիկն է ժպտում, կողքիս նստած Ալեքսն է ժպտում, որ գերազանցիկ է, ու որ իրենց դպրոցի պատին, առաջին դասարանից մինչև հիմա`արդեն հինգերորդ է փոխադրվում, փակցվում է իր նկարը: Ու պատմում է ինձ, ասում է`
-Անունը Շաքե է, բայց ով իր անունը հարցնում է, բոլորին ասում է, որ ինքը Շաքարիկն է:
Մինչ Ալեքսը պատասխանում է Շաքարիկի փոխարեն, Շաքարիկն ինքը կպել է մայրիկի ականջին ու թաթիկը շրթունքների դիմաց պահած, որ հանկարծ ես չլսեմ, հարցնում է մայրիկին.
-Ինքը մեր բարեկա՞մն է…
Հարցնում է, հետո ձեռքը հետ տանում, ստուգում` հո չլսեցի՞…
Ես ձևացնում եմ, թե պետքս էլ չէ` ինչ ես ասում, բայց դե, չծիծաղել չեմ կարողանում. ինքն էլ ձևացնում է, թե` պետքս էլ չէ, որ լսեցիր, բա չիմանա՞մ` ով ես դու…
Ախր ուրիշ ինչ կարող էր լինել անունը, որ այդքան սազեր իրեն:
Ասում եմ.
-Շաքարիկ, բա որ դրսում լինես, անձրև թափվի, ու դու հալվես գնաս, մեզ ո՞վ է Շաքարիկ լինելու…
Ծիծաղում է, հետո ուսերն է թոթվում, հետո էլի պոչիկների հետ խաղում, կարծես թե ուզում է ասել` է, դուք մտածեք, որ էլ Շաքարիկ չեք ունենա, ես որ հալվեմ գնամ, ուրիշի Շաքարիկը կդառնամ…
Շաքարիկ ասիք ու պրծաք…
***
Մնացել է ընդամենը երեք կանգառ, ու տուն եմ հասնում:
Արդեն պապիկին եմ պատմում, որ իրենց դաշտերում բանջար քաղելու եմ գնացել, երբ գյուղում էի, որ հայրս ու մեծ հորեղբայրս իրենց գյուղերում լիքը տներ են շարել ու տանիքապատել, որ փոքր հորեղբայրս, որ արդեն 80-ն անց է, երկար տարիներ Աշոցքում ատամնաբույժ է աշխատել:
Պապիկը, թե` անունը կասե՞ս: Ասում եմ:
-Ի՜նչ կըսես, ինկը իմ ադամներս էլ է քաշե, ինճըղ չիդեմ, շադ լավ գիդեմ, իրան վե՞վ չիդեր…
Վերջին կանգառն է:
Վեր եմ կենում տեղիցս:
Այնպես ուզում եմ գրկել, պաչիկներ անել Շաքե-Շաքարիկին:
Բայց դե նաև չափիս մեջ մնալ եմ ջանում…
Ասում եմ`
-Շաքարի՜կ, ես գնում եմ…
Մի քիչ տխրում է. թե ես եմ այդպես մտածում, որ ինքը պիտի մի քիչ, մի՜ քիչ, գոնե մի քիչ տխրեր, որ ես գնում եմ:
Ասում եմ.
-Ես քեզ չեմ մոռանա, ես քեզ կկարոտե՜մ, քա՜ղցր Շաքարիկ:
Պոչիկներն է ուղղում, խուճուճիկ, ոչ այնքան երկար մազերը, որ երկու կողմից իրենց մեջ են առել անուշիկ դեմքը` որպես լույսի շրջանակներ…
Ինչ-որ բան է ուզում ասել: Հետո փոշմանում է, չի ասում: Էլի ժպտում է, սեթևեթում: Պաչիկներ եմ ուղարկում, օդային: Ա՛յ քեզ բան. ամաչելը տեղի տվեց. փոխադարձում է, չի ամաչում, մի քանի անգամ, նույնիսկ մատիկներն է մեկնում ինձ: Մայրը զարմանում է`
-Նման բան օտարին երբեք չի արել:
Ես էլ թե`
-Էլ ի՞նչ օտար: Հողը, ջուրը, վանքը, հուշը, ժպիտը, շաքարիկը… Այս ամենից հետո` էլ ինչ օտար:
Ասում եմ.
-Աստված ձեզ հետ, ի՜նչ օրհնյալ օր էր, որ իմ աշխարհում Ալեքս ու Շաքարիկ ունեցա:
Ասում եմ ու…
Այլ անգամներ, երբ անհամբեր էի դառնում, թե երբ պիտի հուլիսյան շոգից հետո հասնեմ իմ կանգառ, տուն հասնեմ ու մտնեմ ցնցուղի տակ, հիմա այնպես չեմ ուզում` ճանապարհը բացվի, խաչմերուկի կարմիր լույսը հանգչի կանաչը վառվի, այնպես չեմ ուզում` դռները բացվեն....
Շաքարիկի շաքար ժպիտը պոկում իրենից ու հետս բերում եմ տուն:
Հիմա ժպտում ենք իրար, ու ես դնում եմ այս պատումի վերջակետը:
Գեղեցիկ Մարգարյան