Փախուստ
Կինը դեղին կոշիկներով էր: Այս ու այն կողմ գնացող դրանք կայարանի մոխրագույն հատակին ու դրան ձուլված մարդկային ոտքերի մեջ նույնիսկ կյանքի մասին էին հուշում: Գնացքը ճիշտ ժամանակին եկավ: Բայց բոլորի աչքերն արդեն սառչել էին՝ ճանապարհին նայելով: Ոմանք նույնիսկ պնդում էին թե ահագին ուշացավ՝ չնայած շատերը ֆիզիկական ցավ զգացին, թե շուտ եկավ: Վրան գրված չէր, թե ուր է մեկնում. միայն այն քաղաքի անունը, որտեղից մեկնում էր: Չնայած գուցե գրված էր, պարզապես հավերժ ճանապարհի արևը, անձրևը, ձյունը ջնջել էին ցանկալի հասցեն: Կայարանում կանգնած-սպասող մարդիկ ամենևին ուշադրություն չէին դարձնում դեպի անհայտություն գնալու իրենց հեռանկարին, գուցե ճակատագրին, երևի որովհետև բոլորը գիտեին, թե ուր են գնում, կամ քանի որ բոլորի համար արդեն միևնույն էր, թե ուր են մեկնում. միայն արագ լինի կամ ինչպես գնացքը եկավ՝ ճիշտ ժամանակին:
Ոչ առաջինը, ոչ էլ վերջինը բարձրացան գնացք դեղին կոշիկները: Նստարանները տարօրինակ սպիտակ էին: Տարօրինակ, քանի որ անբիծ, նույնիսկ հացի փշրանք չկար նստարաններին, որոնք ինչպես բոլոր գնացքներում, իրար դիմաց էին դրված: Դիմաց ու մոտիկ, որպեսզի մարդիկ գոնե մի քանի ժամ իրար աչքերի մեջ նայելու, նույնիսկ հպվելու հնարավորություն ունենան: Գուցե բան փոխվի, օրինակ, գնացքի ընթացքը կամ դրա պատուհանների ամրությունը:
Մարդկանցից ոչ մեկն ուղեբեռով չէր: Ոչ ոք կարտոֆիլ, կանաչի, միրգ, բանջարեղեն, պանիր, նույնիսկ փոքր տոպրակ չէր տանում անհայտ քաղաք: Բոլորի ձեռքերն ազատ էին, մեջքն ազատ էր, ուսերն ազատ էին: Հրաշալի է, որ երեխաներ չկային, և ոչ ոք չէր խանգարելու այս մարդկանց վաստակած քունը: Բայց տրամադրությունը՝ չնայած լռության, ամենևին էլ քնելու չէր. կարելի է ասել, որ մարդիկ մորեմերկ էին, բայց մարդիկ իրենց ամենատոնական զգեստներով էին:
Նստեց ու հանեց դեղին կոշիկները կինը: Դատելով ոտքերի լարվածությունից՝ սեղմում էին: Ուրեմն ինչո՞ւ էր հենց այդ կոշիկներով կինը, ուրեմն ինչո՞ւ է կյանքը սեղմում:
Մարդիկ դեռ չէին հասցրել իրար աչքերի մեջ նայել, երբ շարժվեց գնացքը: Դանդաղ, արագ, ավելի արագ: Կինը նորից հագավ կոշիկները՝ հավանաբար զգուշանալով հենց դիմացը նստած տղամարդու անթարթ հայացքից՝ ուղղված իր հոգնած, բայց սիրուն ոտքերին: Զգուշանալով, կամ դիմավորելով այդ հայացքը: Տղամարդը հասկացավ, նույնիսկ փորձառու ժպտաց՝ մատնելով, սակայն, անփորձությունը: Տղամարդը սիրուն է: Կինը չի նայում նրան, բայց տեսել է:
Գնացքում ավելի շատ կանայք էին: Միայնությանը կանայք դիմանում են, նույնիսկ հաճախ ձգտում՝ ի տարբերություն տղամարդկանց:
Մեկ ուրիշ կին, երևի հիսունն անց, արդեն փակում է աչքերը՝ պատուհանից ներս մտնող արևից, գնացքի ընթացքից, սովորական դարձող դեմքերից: Կողքին ամուսինն է, հաստատ ամուսինն է, քանի որ նման են՝ հայացքներով, նույնիսկ կնճիռներով: Կնոջ գլուխն իջնում է, բայց ինչո՞ւ չի իջնում ամուսնու ուսին՝ գերադասելով շողերից տաքացած պատուհանը: Տղամարդը կախում է գլուխը: Մտքե՞րն են ծանր, ամո՞թը՝ մի սպիտակ նժույգ չունենալու, բոլորի հետ ու բոլորի պես գնացք նստելու, այդպես էլ արև չդառնալու, նրա յուրաքանչյուր շողից կրած պարտության:
Կինը նորից հանում է դեղին կոշիկները ու հայացքը թեքում գլուխը կախ տղամարդուց: «Դա երևի աշխարհի ամենաանհետաքրքիր բանն է,-մտածում է,-երևի չէ. հաստատ»: Կինը բարձրացնում է կոշիկներից ազատված ոտքերն ու ծալում նստարանին՝ ձախ ձեռքով գրկելով դրանք: Մատանի չկա: Դիմացի տղամարդու աչքերում փորձի ու կրակի պատերազմ է սկսվել: Փորձը համառ է և սառը՝ ջրի պես: Տղամարդը կապույտ պիջակի ծոցագրպանում ինչ-որ բան է երկար փնտրում, ի վերջո հանում ծալված թուղթը: Էլի երկար բացում է ու կարդում: Նամա՞կ է, վերջի՞նը... Կինը չի նայում. տեսնում է: Ոտքերն իջեցնում է ու նորից հագնում կոշիկները: Դրանցից մեկը: Տղամարդը զարդեր չունի: Միայն թևնոց՝ ռուբինի կարմիր, փոքր գնդիկներով:
Գնացքը թունել է մտնում: Քարերը փայլում են՝ աչքերի պես: Արևի անհետանալը ստիպում է զարթնել պատուհանին գլուխը հենած կնոջը: Շփոթված շուրջբոլորն է նայում: Հետո՝ ամուսնուն: Ամեն ինչ նույնն է՝ անկախ արևի լինել-չլինելուց, ցերեկից ու գիշերից: Նույնիսկ աչքերն է փակել ամուսինը՝ այնքան սովորական է ամեն ինչ: Սովորական-քնաբեր: Թունելը կարճ է, արևը՝ հավերժ:
Կինը նորից հանում է կոշիկներն ու աջ ոտնաթաթը դնում ձախի վրա՝ տեսնելով, թե ինչպես են փակվում գնացքում բոլոր կանանց՝ կապույտ, կանաչ, շագանակագույն, սև,... աչքերը ու կախվում բոլոր տղամարդկանց սպիտակ կամ ճաղատ գլուխները:
Ի՞նչ է գրված այդ գրողի տարած թղթին: Ինչո՞ւ են այսքան կարմիր այդ գրողի տարած քարերը: Կինն արձակում է մազերը: Ձեռքերի շարժումից երևում է, որ լողալ գիտի: Տղամարդը նորից ծալում է թուղթը, արդեն ավելի արագ: Կրակն անպարտ է: Ջուրն էլ: Տղամարդը նավակ է սարքում՝ հենց այդ թղթով: «Թղթին ոչինչ գրված չէ: Թղթին ոչինչ գրված չէ: Թուղթը լրիվ սպիտակ է»,-կինը մատները դանդաղ իջեցնում է ճակատից: Տղամարդը նավակն իջեցնում է գետնին: Գնացքի հատակը կապույտ է: Տղամարդու աչքերն էլ: Կինը նորից հագնում է կոշիկները: Մի տեսակ թաց են թվում դրանք: Մթնում է: Գնացքում արդեն վառել են լույսերը՝ հույս չդնելով մարդկանց վրա: Ամուսիններն էլի քնած են, ու նրանց գլուխների հեռավորությունը սրտիկի պատկեր է հիշեցնում: Կինը նույնիկ ժպտում է: Արդեն քանի ժամ է գնացքում են, չփակեց աչքերը: Արդեն քանի ժամ է գնացքում են, դիմացի տղամարդը նայում է կապույտ գետնին անշարժ կանգնած նավակին: Կինը նորից հանում է կոշիկներն ու ոտքերը մեկնում հատակին՝ երևի նավակին հուշելու ցամաքի տեղը: Նավապետը, սակայն, ավանդապաշտներից է, հին ծովայիններից, որ դեռ հավատում են, թե նավում կանայք անհաջողություն են բերում, որ իրենց կյանքում երբեք դուրս չեն եկել նավից:
Գնացքում այս երկուսի աչքերն են, որ փակ չեն, որ չեն փակվում նույնիսկ այն ժամանակ, երբ գնացքում անջատում են լույսերը՝ վստահ լինելով, որ բոլոր մարդիկ քնած են: Գնացքում, որի վերջին վագոնի հետ նայող պատուհանին սպիտակ թուղթ է քամին սոսնձել, վրան գրված. «Վերջին ճանապարհը»:
Ձեռքերն իսկապես լողալ գիտեին: Քարերն իսկապես կարմիր էին: Նավակն ամենևին էլ թղթե չէր:
Բայց վերջին ճանապարհին հակառակ կողմից մի եկող միշտ լինում է: Ձյո՛ւնը: Քանի՞ ժամ էին արդեն գնացքում: Բայց ժա՞մ, օ՞ր, տարի՛... Սպիտակ սավանի վրա սլանում էր սև երկար գնացքը, որի մեջ արդեն բոլորն աչքերը փակել էին, որի պատուհանը կոտրված էր ու ուժեղ, սառը քամին կապտացնում էր ներսի մարդկանց սառույց մարմինները, որի կապույտ հատակին լքված էին մնացել անպետքացած դեղին կոշիկները, որի անցած ճանապարհին, հենց ձյան մեջ փայլում էին ցաքուցրիվ եղած կարմիր քարերը՝ նույնիսկ հուշելով կյանքի մասին:
Հովիկ Աֆյան