Մեր հոր վերջին օրը
Դե արի ու հարյուր տարեկան մարդուն հույս տուր: Երեկվա մայրամուտների մեջ թրջված աչքերին նայիր ու ասա, որ վաղն արև է ծագելու: Նույն այդ աչքերի մեջ պատյանը դրված ժանգոտ դաշույները տես ու խոսիր քաղաքում նոր հայտնված քամու բերած ծաղկահոտից: Համարձակվիր պատմել այսօրվա հաղթանակիդ մասին ու, մանավանդ, այն վաղն էլ պահելու՝ խիստ ջահելական կամք-վճռականությունիցդ... Եթե նույնիսկ խոսի, ասելու է. «Մի բաժակ ջուր բեր», ու դու չես հասկանալու՝ լսո՞ւմ էր քեզ, թե՞ ամեն ինչ լսել է արդեն:
Արդեն չէր էլ լսում: Չնայած թոռ-ծոռները համոզված էին, որ «ինչ իրեն պետք է, լավ էլ լսում է»: Մի քանի ամիս կլիներ՝ գամված էր մահճակալին, երեկ էլ նույնիսկ ավագ որդուն ասաց. «Սիրելիս անկողին են մտնում, մեռնելիս՝ մահճակալ. աշխարհի կարգն է»:
Էլի չէր մեռնի: Ամեն դեպքում կրտսեր որդին, որ համաձայնել էր մնալ հայրական մեծ տանն ու ամեն գիշեր կնոջն ասում էր. «Մի քիչ էլ դիմացիր», վստահ էր, որ եթե ճիշտ բժշկի մոտ տանեին, հայրը չէր մեռնի. «Բայց դե ո՞վ ա ինձ բանի տեղ դնում»,-ասել էր ու նայել մեծ եղբորը: Մեծն ամեն օր գալիս էր, նստում հոր կողքին, մեկ-մեկ ջուր էր տալիս, հաճախ լռում էր, պատահում էր, որ թաքուն սիգարետ էր տալիս հորը ու օգնում, որ մոտենա սենյակի պատուհանին՝ ծխելու ու մոխիրը ներքևի հարևան Անահիտի՝ արևի տակ հալչող ձյուն հիշեցնող լվացքի վրա դիտմամբ թափելու:
Դեղերի ու մանավանդ դրանք սահմանված ժամին խմելու պատասխանատուն կրտսեր որդին էր: Չփացնում էր ամեն անգամ, երբ հոր սենյակից ծխի հոտ էր առնում. «Տեսնես ի՞նչ ա կոչվում էն մարդը, որ սեփական հորը սպանում ա»,-բարձր ասում էր: Գիտեր, որ հայրն իրականում լսում է, դրա համար էլ նստում էր կողքին, ու խոսում, որ բժիշկը հույս չի տալիս, որ դեղերն ամեն պահի կարող են էլ չմեղմել մահացու ցավը, որ ինքը ասում էր սկզբից ախր՝ ճիշտ բժշկի մոտ գնանք, որ երանությամբ է հիշում այն հին օրերը, երբ հայրը քայլում էր, ինքն էր՝ հոր ուսերին, ու որ այդ օրերն էլ երբեք չեն կրկնվելու, հայրը էլ երբեք չի քայլելու, որ ամեն լուսաբացն իր համար սարսափելի է, քանի որ սպասում է, որ մտնելու է հոր սենյակ ու չի զգալու նրա շունչը ու ձեռքը գլխին է տալու՝ խորն ափսոսանքով, թե ինչպես ու ինչու չպնդեց իրենը, որ հորը փրկի, գոնե մի քանի օր երկարաձգի նրա կյանքը, որը վաղն ավարտվելու է:
Եղբայրներն աշխատում էին չհանդիպել իրար: Միայն մի անգամ հայրական տան նեղ միջանցքում, երբ ավագ որդին գալիս էր, իսկ կրտսերը՝ գնում, հանդիպեցին: Իրար դիմաց չէին վիճում, իրարից հետո էին վիճում, իրար հետ: Իսկական եղբայրներ էին:
-Բժիշկն ասում ա՝ ամեն ապրած օրը հրաշք ա,-կրտսերն էր:
-Դա իմանալու համար պարտադիր չէ բժիշկ լինել,-ավագն էր:
-Գերեզմանի տարածք վերցրել եմ,-կրտսերն ուզում էր խոսել:
-Պատուհան ունի՞,-ավագը ժպտում էր:
Անահիտն այդ օրը լվացք չէր փռել: Պատուհանն ամուր փակ էր՝ չնայած մարդկանց համառորեն ինչ-որ բան հասկացնող արևի՝ երբեք չհուսահատվող ջանքերին: Երբ հորը նորից պառկեցրեց մահճակալին, ծերունին դողացող մատով ցույց տվեց բերանը, ինչը նշանակում էր, որ բան է ուզում ասել: Ավագ որդին ականջը մոտ բերեց.
-Մի դանակ դիր ստեղ,-շշնջաց հայրը՝ բարձրացնելով բարձը:
-Երազումդ դևեր ես տեսնո՞ւմ,-խնդաց, բայց անհանգստացավ որդին:
-Երազը հենց կյանքն է,-աչքերը փակեց հարյուրամյա հայրը՝ շտապելով դևերի մոտ, կամ ազատվելով դրանցից:
Ամբողջ գերդաստանը հավաքվել էր: Ամբողջ քաղաքը հարյուրամյա հոր տան մեջ էր: Նույնիսկ անծայրածիր աշխարհն ու խալխի կանանց ծոցերը տակնուվրա արած վարդագույն, ոմանք էլ կարմիր դեմքերով տղամարդիկ կամ օրը մի երազանք ծնող, պտղատու այգի հիշեցնող կանաչ կանայք նման բան չէին տեսել, չէին հիշում, չէին լսել: Քննիչների հարցերին ավագ որդին էր պատասխանում: Հարյուր տարեկան հայրը աչքերը չէր բացում, բայց շնչում էր: Մարդասպանության վայրը հենց նրա սենյակն էր. կրտսեր որդու արնակոլոլ մարմինն ընկած էր գետնին, դանակը՝ կրծքի մեջ: Բժիշկները հնարավոր բան չէին համարում, որ ծերունին կարող է մարդուն /դեռ սեփական որդին մի կողմ/ դանակով հարվածելու ուժ ունենալ, ուրեմն ո՞վ էր մարդասպանը, եթե սարսափելի ոճրագործության պահին տանը եղել են միայն հայրն ու զոհը, եթե դեղերը շպրտված են սենյակով մեկ, եթե դանակին հոր մատնահետքերն են, եթե հոր աչքերը փակ են, բայց դրախտ ու դժոխք տեսածի ժպիտ կա դեմքին:
Ավագ որդին չասաց, որ դանակն ինքն է դրել հոր բարձի տակ՝ կատարելով նրա կամքը: Երևի վախեցավ, ինչպես բոլոր անմեղ մարդիկ են վախենում աստվածաստեղծ, մեղավոր աշխարհում: Քննիչներին առանձնապես հետաքրքրիր էլ չէր, թե դանակն ինչպես է հայտնվել ծեր մարդու բարձի տակ: Բոլոր փաստերը համադրելով՝ նրանք եկան եզրակացության, որ ծեր, դժբախտ մարդը ինքնասպանության փորձ է արել, բայց որդին վրա է հասել ու փորձել խլել դանակը հոր ձեռքերից, ինչի ընթացքում էլ, անզգուշաբար դանակը մխրճվել է նրա սիրտը:
Արյունը նույն օրը մաքրեցին: Գերեզմանի տեղը վերցրել էր հենց հանգուցյալը:
Գիշերը հարյուր տարեկան հայրը մատը բերանին տարավ: Ավագ որդին որոշել էր մնալ հոր սենյակում: Մոտեցրեց ականջը: Պարզվեց ծերունին ոչ թե խոսել, այլ ծխել է ուզում:
Պատուհանը չբացեց որդին, չհարցրեց՝ ինչո՞ւ, չասաց ոչ մի բան: Բայց հայրն ասաց: Ասաց, որ քիչ առաջ, հենց նոր նստած էր մի կանաչ դաշտի մեջ տնկված սպիտակ քարին: Նստած էր, որովհետև հոգնել է: Ոչ մեկը չկար: Ոչ մի մարդ: Բայց հանկարծ հենց հողից ուրիշ քարեր բուսնեցին՝ սնկերի պես, արագ, անձրևից, դեպի արևը: Ու հայտնվեցին մարդիկ՝ այդ քարերին նստած: Ոչ ոք չէր խոսում, գոռում, թե զարթնել է պետք, ոտքի կանգնել է պետք, պայքարել ու հաղթել է պետք: Բոլորը հոգնել են: Նույնիսկ ինքը, մանավանդ ինքը: Սպիտակ քարին: Կանաչ դաշտում: Մի դանակ անգամ չկար, որով հնարավոր լիներ կտրել-պոկել փուշ-մոլախոտերը, որովհետև դրանք փաթաթվում են նստածների ոտքերին՝ զրկելով նրանց թռիչքի հույսից, որին այլ կերպ կյանք են ասում: Հարյուր տարվա: Հարյուր տարի: Մի դանակ, մի մարդ, մի աստված, մի ցանկություն: Չկա՛:
Հայրն այս ամենը չասաց որդուն, որդին այս ամենը լսեց նրա աչքերում: Հայրն ուրիշ բան ասաց. «Դանակ պահիր բարձիդ տակ, մարդո՛ւ որդի»:
Հաջորդ օրվա արևի տակ էլի հալչում էր Անահիտի ձյունե լվացքը: Բայց չէր մոխրանում:
Հովիկ Աֆյան