Մեխը
Չըխք-չըխք: Դադար: Չըխք-չըխք: Նորից դադար: Չըխք-չըխք:
Գիշերվա լռությունը խախտվում է: Մեխը համառ է, մարդն՝ ավելի: Քաղաքի ամենապինդ պատն է գտել ու որոշել՝ մինչև լույս մեխ է խփելու դրա վրա: Լուսանում է: Պատն ամուր է, մարդն՝ ավելի:
Պատը եկեղեցական է. այն կողմում չեն սպանում, չեն գողանում, չեն շնանում...Չեն ապրում: Այս կողմում գերեզմանն է՝ հսկա քաղաքի: Սպանել են, գողացել են, շնացել են...Ապրել են:
Չըխք-չըխք: Նորից ծալեց մեջքը՝ մեխը: Նոր մեկը՝ նրանցից, որոնց թվում է, թե ահա՛ ծակելու են աշխարհը, ոչինչ որ անդադար գլխիդ են խփում:
Ինքը չծալեց մեջքը, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ կարմիր երկիրն անլույս դարձավ ու սովետական հաստափոր գրքերի տեսքով փլուզվեց իր մեջքին: Կումունիզմի կառուցման ամբողջ գրականությունը շալակին՝ դպրոցից դուրս եկավ, որ նոր տնօրենի աշխատասենյակն ազատվի ավելորդ իրերից: Չծալեց նաև այն ժամանակ, երբ անլույս, բայց հուսառատ երկրի հսկա քաղաքի կուլ տվող շուկայում մեջքին կարտոֆիլի պարկեր դրած՝ աջ ու ձախ էր գնում՝ հիշելով այն հեռավոր իրիկունը, երբ հայրն իրեն ֆիզմաթ թեքումով ընտիր դպրոց տարավ, որ մեծանա՝ գյուտարար-ինժեներ դառնա: Եվ դարձավ: Ճիշտ է հայրը, երբ իմացավ, որ որդին հրապարակում «անկախություն» գոռացողներից է, մի ձեռքը դրեց «Կապիտալի» վրա, մյուսով էլ ամուր բռնվեց ամերիկյան արտադրության հենակից ու ասաց.
-Չկարողացար մարդ դառնալ:
Չըխք-չըխք: Այս մի մեխը կոտրվեց կարծես:
Ինքը չկոտրվեց, երբ վճարովի սովորող որդին, որ շքեղ մեքենաներ ու ճոխ տներ ունեցող ընկերներ ուներ, դուրս մնաց համալսարանից, մի ցուրտ օր թքեց իր վրա ու հեռացավ տնից՝ նետելով.
-Չկարողացար հեր դառնալ:
Իր վրա չթքեց, այլ գետնին, բայց երբ որդին թքում է հոր հետ խոսելիս, ուրեմն թքում է նրա վրա:
Չըխք-չըխք: Մեխը մի կողմ թռավ՝ մուրճի հետ հպումից կայծեր շպրտելով շնացող ու չշնացող աշխարհների սահմանագծին:
Ամենամոտ ընկերոջ հոգեհացի սեղանին էր նստած: Սովից էր մեռել: Երկրում փոփոխություն անելու ահնարինության գիտակցումից հացադուլ էր հայտարարել ու 40-րդ օրը սովից մեռել: Ընտանիքը որոշել էր, որ ճոխ հոգեհաց է տալու՝ առաջին բլյուդը՝ խաշլամա, երկրորդը՝ քյուֆթա: Ցանկացողների համար դեսերտ էլ կար՝ հաշվի առնելով առիթը՝ սև, շոկոլադե թխվածք: «Ամոթ է հաց չտալը,-ասել էին,-մեր հերը ուտող-խմող, շրջապատի տեր մարդ էր»:
Ինքը սոված հեռացավ սեղանի մոտից. ամաչեց հաց ուտի: Չկարողացավ:
Չըխք-չըխք: Մատին խփեց:
Մատը մատին չտվեց, երբ հաղթական պատերազմից հետո սկսվեց թալանի հաղթարշավը, ու հայրենի՝ ազատագրված դաշտերի վառ կանաչի վրա վեր խոյացան մոխրագույն քարից դղյակները՝ ցուցադրելով, ոչ թե որ հողն ազատ է, այլ որ էս սարն իմն է.
-Ոչ մի բան չես կարողանում,-ասում էր կինը՝ ամեն գիշեր և ամեն առավոտ:
Ու իսկապես, բացի սիրահարվելուց, ինչը բոլորն են անում, անգամ ձմռանը, բացի ամուսնանալուց, ինչը պետք է բոլորն անեն, որդի ունենալուց, ինչով ոչ մեկին չես զարմացնի՝ բացի մարդկանց հուսահատ շարժին վերևից հետևող Աստծուց, հազարավոր երջանիկների հետ պատերազմ գնալուց ու հարյուրավոր դժբախտների հետ այնտեղից ողջ-առողջ վերադառնալուց, ինքը ի՞նչ է արել, կարողացել: Տունը հայրական է, նույնիսկ թախտը, որի վրա անհետ կորած խաղաղություն էր փնտրում, դեռ երջանկահիշատակ տատի օրոք եռոտանի էր դարձել ու մեկը չկար, որ չորրորդ ոտքն ամրացնի:
Չըխք-չըխք: Վերջին մեխն էր: Կորավ խոտերի մեջ:
Գիշերածին քանի՜-քանի՜ երազանք կորավ ցերեկվա փոշու մեջ: Կողքին կռվածի մոխրագույն տանն անմեղ գառան խորոված կերավ ու գիշերը տատական ճռճռան թախտին երազանք պահեց՝ ճերմակ տուն է սարքելու: Իր համար չէ, որդո՛ւ, որպես որդիներին տանը պահելու գյուտ: Պատուհանից էլ կանաչ այգի է բացվելու՝ խիտ, որ չերևան պատերազմից հետո կարմրած սարերը... Հաջորդ առավոտ որդին գնաց տնից:
Կինը մնաց: Տղան կանչում էր, բայց մնաց: Երևի որ ամեն օր ասի. «Ոչ մի բան չես կարողանում», որ հիշեցնի, թե ինչպես ինքը մի սիրուն օր, երբ երիտասարդ գյուտարարներով արշավել էին մոտակա երփներանգ սարը, կարողացավ բռնել իր ձեռքն ու ասել. «Ես քեզ սիրում եմ, սարի՛ ծաղիկ»:
Չըխք-չըխք: Սուրբ պատի տակ ընկած մեխերից մեկի մեջքն էր ուղղում: Երկաթն ո՞վ է մարդու առաջ:
Որդին եկավ: Կարողացավ: Վերջում մայր ու որդի նստեցին հին թախտին, ու եթե որդին չհառաչեր. «Հե՜ր ջան», ու եթե մայրն ինքն իրեն չասեր. «Ես էլ քեզ եմ սիրում», կատարյալ լռություն կլիներ:
Բայց կատարյալ լռություն չի լինում, քանի դեռ մարդը երազանք ունի՝ ծովի պես ափ նետվող ու հետ քաշվող: Մեխի պես պատ ծակող, կամ ՝մեջքը ծալող: Դարչնագույն բաճկոնը, որ որդին էր առաջին աշխատավարձով գնել ու ուղարկել, կախված էր եկեղեցու հաստ քարի վրա մխրճված մեխից ու քամին ծածանում էր այն՝ կյանքի ու այդ կյանքը տղամարդավարի ապրելու կարողության դրոշակի պես:
Հովիկ Աֆյան