Իմ «Եդեմը» կամ մորեգույն Արաբկիրը, ուր «ամեն ինչ կա»
Մալաթիայի բարեբեր դաշտերից էլ ավելի վեր ու է՛լ ավելի բարեբեր դրախտային օղակի մեջ է տարածվում գեղեցկուհի Արաբկիրը։ Թվում է՝ այստեղ ամեն ինչ կա բացարձակ երջանիկ կյանքի համար՝ արև, գույներ, ամեն տեսակի բերք ու բարիք, ժպտադեմ մարդիկ ու Եդեմի հոտը։ Բայց նույնիսկ այստեղ՝ բացարձակ դրախտային Արաբկիրում մարդը հաջողել է եդեմականությանը դավաճանել։ Բայց այդ մասին քիչ հետո։
Սպասված առաջնեկի պես, գտնված երազի պես, ամառային տաք քամու բերկրաքի պես մի բան էր Արաբկիրը բոլորիս համար։ Իմ՝ որ յոթ տարվա դադարից հետո այդքան անհամբեր էի տեսնելու Փոքր Հայքի կրտսեր արքայադստերը, տիկին Սիլվայի՝ որ հեռու մայրցամաքից էր հասել այստեղ՝ այս անտանելի շոգ վայրը, որ մոտենա իր մայրիկի պատմությանը։ Գրեգի՝ որ մեկ տարի արդեն Հայաստանում է ապրում, խոսում տիպիկ երևանցու առոգանությամբ, բայց ուներ, ուներ տատիկի Արաբկիրի ու առհասարակ՝ Էրգրի կարիքը, որ ամբողջանար այս տիպիկ հայկական խճանկարը։
Այո, Մալաթիայի գործող հայկական գերեզմանատնից ու այնետեղ սև թթի մեջ կորած ահռելի տապանաքարերի ծանր լռությունից, անցյալ տարվա երկրաշարժի աներևակայելի ծավալների բազմաթիվ վկայություններից ու նորից ու նորից «նորոգվող», մեզանից փշալարերով առանձնացված Սուրբ Երրորդություն եկեղեցուց հետո Արաբկիրի ճանապարհին միակ բանը, որ հուզում է՝ մեր կյանքի հավատարիմ ընկեր հոգեկան ու ֆիզիկական հոգնածությունն ու շոգն է։ Անտանելի շոգը։ Թվում է, թե արևն այնքան է սիրում այս վայրը, որ ունեցած-չունեցած ջերմությունը հանել, փռել, Արաբկիրին է նվիրել բոլորիս փոխարեն։ Մորեգույնի մեջ թաղված սարերը երբեք այսքան ճոխ չէին երևացել, մենք՝ գիշերվա երկուսից սկսած Նեմրութի վերելքից ու Մալաթիայում ունեցած փոքրիկ հիասթափություններից հետո, երբեք այսքան հոգնած չէինք զգացել։ Սա եզակի դեպք էր, երբ ափսոսում էի քնել, թեև ոչ միշտ էր ստացվում անտեսել սաստիկ հոգնածությունս։ Որքա՛ն, որքա՛ն էի ինքս ինձ մեղադրում, երբ մեքենայի վայրիվերումներից հանկարծ զարթնում ու հասկանում էի, որ՝ թուհ, հինգ րոպե աչքս կպել է։ Այս հինգ րոպեն, այս աներևակայելի գեղեցիկ հինգ րոպեն էլ ե՞րբ է լինելու քո կյանքում Սոֆիա, որ համարձակվեցիր քնել։ Ե՞րբ։ Չէ՞ որ Արաբկիր ենք գնում, չէ՞ որ տաք քամու բերկրանքի պես մի բան է Արաբկիրը, չէ՞ որ բոլորս այդքան կարիքը ունեինք Արաբկիրի։ Ես՝ նախկին «բլոկադնիկս», տիկին Սիլվան՝ Արաբկիրից Եգիպտոս, Եգիպտոսից Հայաստան, Հայաստանից էլի Եգիպտոս ու Իտալիա և, ի վերջո, ԱՄՆ հասած իր պատմության սկզբնակետի փնտրտուքի մեջ, և Գրեգը, որը հավակնում է դառնալ լիարժեք երևանցի, բայց անգամ դրա համար կարիքն ունի Արաբկիրի։
***
Եթե ես հազար անգամ պատմելու լինեի Արաբկիրի մասին, հազար անգամն էլ կսկսեի նույն տողով․ թվում է, թե այստեղ ամեն ինչ կա։ Այո, արև, գույներ, ամեն տեսակի բերք ու բարիք, ժպտադեմ մարդիկ ու Եդեմի հոտը։ Շրջապատված բարեբեր դաշտերի առատությամբ ու լեռների քնքշանքով, Արաբկիրը կարծես այս լեռնաշխարհի սիրելին է։ Ինչ մեղքս թաքցնեմ, նաև՝ իմ սիրելին։
«Չեմ սիրում այստեղի մարդկանց, ես Մալաթիայի ուրիշ կողմից եմ», -սկսեց բամբասել մի բեղավոր երիտասարդ, երբ փորձում էինք գտնել քաղաքում վաղուց պայթեցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ավերակը։ Մեզ սխալ ուղղորդած ու ուշքն ու միտքը բամբասելուն տված տղամարդուն որոշեցի չհավատալ՝ ո՛չ եկեղեցու գտնվելու վայրի հարցում, ո՛չ արաբկիրցիներին մրոտելու։
Եվ, իհարկե, ճիշտ էի։
Նման դեպքերում ուզում ես ասել՝ տնաշե՛ն, առաջին անգա՞մ ենք, ինչ է, գետից այս կողմ, լավն ու վատը չե՞նք տարբերում։
Մի շատ սովորական ճաշարանում շատ սովորական խաշլամայի միս համտեսած, մենք արդեն այնքան գոհ էինք Արաբկիրից, որ ով ուզում էր ինչ ասեր՝ մենք հասկացել էինք, թե ուր ենք ու ինչ ենք ուզում։ Ու հարցը խաշլաման չէր, որը նրբագույն ձևով էր պատրաստված ու մատուցված այդ հասարակ, ջրի բաժակների հետ եկած ճաշարանային երկաթե ամանների մեջ, այլ նույն պահին մեզ պարուրած զգացումը, որ կարծես թե տատիկի գրկում ենք։ Երևի Գրեգի տատիկի գրկում։
Դա Արաբկիրի միակ քիչ թե շատ ներկայանալի սնվելու վայրն էր, որն ուներ գյուղական պարզություն և անչափ համեղ, անսպասելի համեղ խոհանոց։ Եվ իմ լարված դեմքը, որը ամեն րոպե պատրաստ էր կարմրել, եթե ընտրածս սնվելու վայրը հուսախաբ աներ մեզ հյուրերիս առաջ, ինչպես հաճախ է պատահում Թուրքիայում, որքա՛ն հանգստությամբ անցավ վարդագույնի, երբ տիկին Սիլվան ասաց՝ «Ոնց որ մամայիս եփած ճաշն ուտեի»․․․
Մեզ շրջապատող բոլոր մարդիկ ժպտում էին, մենք՝ նույնպես։
Իհարկե, ամեն ինչ այդքան երազային, մաքուր ու անարատ չէ, ինչպես կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Ասել էի, չէ՞, մարդ արարածը եդեմականությանն էլ է ունակ դավաճանել և դա արել է բազմիցս։ Եվ հենց «Եդեմում»։ Հենց Արաբկիրում։
«Պետք է մի քիչ առաջ գնաք՝ աջից մի մարդու տուն եք տեսնելու, եկեղեցին նրա տան հետնաբակում է», -հուշեց հարևանի տան բակում սրճող մի կին, որի դեմքը թթենիների ճյուղերի տակից լավ չտեսա։
«Եկեղեցին ինչ-որ մեկի բակո՞ւմ է», -չգիտեմ ինչու ճշտող անիմաստ հարց հնչեցրի ես, կարծես բնավ չէի տեսել նման տասնյակ եկեղեցիներ, որոնք ինչ-որ մեկի տան բակում են կամ հենց տան մեջ։
«Այո, հետևն անցեք՝ կտեսնեք», -ոգևորված շարունակեց կինը։
Նա եկեղեցու փնտրտուքի արդեն անհույս ճանապարհին մեր հանդիպած մարդկանցից ամենատեղեկացվածն ու ինքնավստահն էր։ Մինչև այդ մի երիտասարդ կին, մի բեղավոր ու բամբասկոտ տղա և մի տարեց պապիկ արդեն հասցրել էին սխալ կողմնորոշել մեզ։
Բայց նրանցից ամենաուշագրավը, թերևս, պապիկն էր, որ հազիվ էր լսում ու խոսում, թեև չծուլացավ վեր կենալ տեղից ու առաջանալ դեպի դարպասը՝ խնդրանքս լսելու։
«Եկեղեցի՞․․․ Իսկ դուք ո՞վ եք, գառնուկս․․․», -ժպիտն անվարժ ձևով թաքցրեց պապիկը, իսկ հետո փորձեց բացատրել տեղը, թեև այդպես էլ չհաջողեց։
Եվ, ի վերջո, թթենիների տակ սրճող կնոջ շնորհիվ հասանք այն վայրը, ուր մոտ 60 տարի առաջ Արաբկիրի Սուրբ Աստվածածինը մեկ կոճակի հպումով փոշիացրել էին։ Չգիտեմ ում հետնաբակում եկեղեցու հիմքերի վրա տնտեսական նշանակության մի շինություն էր կազմակերպված, որտեղ կային բազմաթիվ աշխատանքային գործիքներ, կանա թփեր ու փշեր։ Ահա այսքանն էր մի ամբողջ քաղաքի գեղեցկագույն, եդեմական անցյալի մնացորդը, ընդամենը այսքանը։ Դերձակ Վարդուհու դատարկ խանութը և ցուցափեղկից երևացող դեղնած հին թերթի էջերը, Սուրբ Նշանի մի պատն ու անխախտ հանգստությամբ մեզ նայող լեռները։ Ահա այսքանը։
«Գտա՞ք, ստացվե՞ց», -անզուսպ, բայց բարի հետաքրքրասիրությամբ հետդարձի ճանապարհին դեռ մեզ է սպասում սրճող տիկինը։
«Ես այս թաղի աղջիկն եմ, այստեղ եմ մեծացել։ Սարգիսը կար, տիկին Մայրենին կար, ինչքան հայ հարևաններ եմ ունեցել, բոլորը Ստամբուլ գնացին, հազար երանի այդ օրերին։ Խնդրում եմ, եկեք սուրճ խմենք»․․․
Նման առիթից հրաժարվելու ճոխություն կարո՞ղ ենք մեզ թույլ տալ։ Իհարկե՝ ոչ։ Մենք էլ հո գիտենք, որ ինչ-որ մեկի տան հետնաբակի քարերի համար չենք Արաբկիրում։ Հաստատ չենք։
«Նախատոնական պատրաստությունների մեջ եմ, կներեք։ Գիտեմ, շատ լավ գիտեմ, որ դուք էլ Զատիկի տոն ունեք։ Փոքր էինք, գնում այ այս հետևի տան դուռը թակում էինք, տանտիկինը հանում, ձու էր բաժանում, քաղցր էր տալիս մեզ։ Ինչ ժամանակներ էին․․․ Բոլորը գնացին։ Ոչ ոք հայերի պես հարևան լինել չի կարող։ Ես էլ Մալաթիա հարս եմ գնացել, երկրաշարժից հետո եկել եմ հորական տունս, ինչ արած․․․»։
Երկրաշարժից տուժած կնոջը փոքրիկ օգնություն թողնելու միտքը երևի նույն ակնթարթում ծնվեց իմ ու տիկին Սիլվայի մտքում, այնպես, որ նույն վայրկյանին իրար նայելով՝ գծեցինք մեր «մութ» ծրագիրը։
Արդեն կոշիկներս հագնելիս այնքան վստահ էի, որ տիկինը մեր փոքրիկ օգնությունը նկատելուց հետո վազելու է մեր հետևից, բայց չգիտեմ ինչու չկանխեցի իրադարձությունների ընթացքը։ Թող ամեն ինչ գնա այնպես, ինչպես նախատեսված է։
Եվ իսկապես, ուղիղ 3 րոպե անց տիկինը՝ քրտինքի մեջ խեղդված, հասավ մեր հետևից։
«Շատ տխրեցի, այս ինչ եք արել»․․․
Ելակի մուրաբան, կյանքիս տեսած ամենայուրահատուկ պաստեղն ու ծիրանի չիրը ձեռքին՝ մի փոքր Արաբկիր պարզեց մեր առաջ կանաչաչյա տիկինը, «հին թաղի աղջիկը»։
Մենք էլ հո գիտենք, որ ինչ-որ մեկի տան հետնաբակի քարերի համար չենք Արաբկիրում։ Հաստատ չենք։ Արաբկիրի հին թաղի, Արաբկիրի հոգու հետևից էինք եկել։ Որովհետև Արաբկիրում ԱՄԵՆ ԻՆՉ ԿԱ։ Արև, բերք ու բարիք, ժպիտներ ու ․․․ կյանքի հետնաբակում նիրհած ցավ։ Ափսոս, որ մարդ արարածը սիրում է դավաճանել եդեմականությանը։
Սոֆյա Հակոբյան
