Գետից ձախ, լապտերների տակ
Բանուգործս նամակներ գրելն է: Քե՛զ: Պատկերացնո՞ւմ ես՝ աշխարհի ամենասիրուն քաղաքում, անվարագույր պատուհանի դիմաց, որից երևում է քաղաքը կիսող կեղտոտ գետը՝ ինձ շատ նման, որ գիտեմ աշխարհի բոլոր գույները, բայց չգիտեմ, թե ինչ կա գետի ձախ ափին, որին տվել եմ քո անունը: Ամեն օր՝ ուրիշ: Ավելի սիրելի: Ցերեկային-գիշերային: Քեզ պես:
Այնքան բան կա այս քաղաքում՝ քեզ պես: Այնքան նման է այս քաղաքն աշխարհի բոլոր քաղաքներին՝ գետով կիսվող: Դրա ցերեկային ափը նկարիչներինն է: Ես նայում եմ նրանց իմ պատուհանից՝ փորձելով քեզ վերջապես գտնել գոնե նրանց դիմանկարներում՝ մինչև հասկանալս՝ գույները կան, քան դեռ դրանք տեսնողների երազանքներն են տարբեր ու հրաշալի է, որ ի ծնե դալտոնիզմի ճանապարհը բռնած աշխարհում դեռ երազ տեսնողներ կան:
Սենյակիս փոքրիկ, կլոր, փայտե, շագանակագույն սեղանին դրված կապտավուն թղթին գրված է հուշումը, թե ինչու եմ այստեղ. «Էսսեիստների միջազգային 28-րդ համաժողով»: Ես չգիտեմ՝ ինչ է էսսեն, իմ բանուգործը քեզ նամակներ գրելն է: Համաժողովին ութսունվեց էսսեիստ է մասնակցում՝ աշխարհի բոլոր ծայրերից. պատկերացնո՞ւմ ես միջազգային փոստի վիճակը... Հաշվեցի. գոնե իմ պատուհանից երևում է հինգ կամուրջ, որ միացնում է գետի աջ ու ձախ ափերը: Մեկը մյուսից գայթակղիչ, ինչպես ասում են՝ պատմական՝ հավանաբար նկատի ունենալով, թե քանի մարդ է դրանց վրայով անցել մյուս ափ՝ մարդկության պատմության ամբողջ ընթացքում: Նույնիսկ մտքովս չի անցնում դրանցից մեկն ընտրելը, երևի որովհետև մարդն ավելի շատ վախենում է իր սիրելիից, քան թշնամուց: Թշնամու հետ մոտալուտ հանդիպումը նույնիսկ համարձակություն է ներշնչում՝ նրան սպանելու, այ սիրելին բարդ է, սարսափելի, սարսափելի բարդ՝ թեկուզ միայն հասկանալը՝ հանդիպում ես նրան, որպեսզի սպանե՞ս, թե՞ մեռնես: Պարտադիր չէ ֆիզիկապես, մարդու կերպարանափոխությունն արդեն իսկ նրա երեկվա կերպի մահն է: Այն մահերից, երբ հոգուդ մի տեսակ թեթևություն է իջնում ու գերեզմանոցային քամին ընդամենը նոր երեսդ փաղաքշելու համար է՝ հերթական հարությունդ ավետելով:
Բայց ո՞ւր կորար, նկատի ունեմ՝ նամակիցս: Ավելի շատ մարդ անցնում է ձախ ափը, քան աջ, ուրեմն հաստատ այնտեղ ես: Ես թեքվում եմ դեպի մեկօրյա սենյակս: Այնքան ծանոթ բան կա արդեն այստեղ: Ահա՛ սև կաշվից բազկաթոռը, որ հավանաբար պատրաստել են որևէ անգլիացի ջենթլմենի համար, և որի վրա երեկ գիշերը նստած մաքուր իռլանդական վիսկի խմեցի՝ մի սառույցով և քո մասին: Բա պատերը, որոնց կարմրությունից անհնար է հասկանալ՝ դրանք ավելի հաճախ լուռ սե՞ր են լսել, թե՞ երկու մենակների համառ տնքոց: Մտերմացել եմ այս պատերի հետ՝ մի գիշերում: Նույնիսկ գիտեմ, թե հոսանքի լարը որտեղով է անցնում՝ ի տարբերություն կյանքի: Հենց անցած գիշեր, երբ կախված լապտերի դեղին լույսը սև ներկով վրձինն առած՝ կտավ դարձրեց պատերից մեկը, հասկացա, որ նույնիսկ գետի ափին ավելի սիրուն բան չկա: Գետն, ի դեպ, գիշերն արվեստանոցից վերածվում է ժամադրավայրի: Հենց ձախ ափին պատուհանիցս տեսնում եմ լապտերների փողոցը, կամ համբույրների, ես սիրում եմ ասել՝ կամուրջն անցած համարձակների: Այս քաղաքում համբույրները խավար նրբանցքներում ու մթին շքամուտքերում չեն. այս քաղաքում դրանք լույսի տակ են, կամ պարզապես լապտերներն են աշխատում բացառապես համբույրներով: Ամեն դեպքում այս մեկն, ահա՛, իմ աչքով տեսա, վառվեց միայն այն ժամանակ, երբ հենց կողքին սկսվեց սիրո լռությունը: Քանի որ դու այնտեղ չես, իմ գետնանցումը դավաճանություն կկոչվի, կամ ծուլություն, հոգնածություն, անհամարձակություն, կերպարանափոխություն: Պատուհանի այն կողմն աշխարհի վախկոտների մայրաքաղաքն է: Հենց այն վախկոտների, որոնք սարսափում են անցնել գետի ձախ ափն ու հենց դրանով խիզախություն ունեն՝ թույլ չտալու աշխարհի երանելի կերպարանափոխությունը: Որոշում եմ հենց այս գիշեր անցնել գետը, նույնիսկ կամուրջն եմ ընտրում: Բայց մինչև այդ պետք է ուտել: Հրաշալի է՝ հյուրընկալող կողմը նաև հյուրասեր է ու սենյակումս ամեն ինչ կա՝ պատուհանից, գետից, դրա ձախ ափից ու լապտերներից, անմարդկային այլ բաներից, անսովորից շեղելու համար: Սկզբունքը պարզ է՝ նախ կեր, հետո էսսե: Սովորական մարդկային զբաղմունք՝ կծել-ծամել-ուտել: Մտածում եմ՝ ի՜նչ հրաշալի ժամանակներում էին ապրում մարդակերները: Ազնի՛վ ժամանակներում: Կծի՛ր, ծամի՛ր, կե՛ր՝ նրան ում ընտրեցիր, ուզեցիր, նույնիսկ սիրեցիր: Պատերի կարմիրն այլ իմաստ է ստանում: Ես ուտում եմ: Ես հետաձգում եմ իմ գետնանցումը: Չեղարկո՞ւմ...
Հեռվում տեսնում եմ վեցերորդ կամուրջը, յոթերորդը, ութերորդը... Որքա՜ն կամուրջ կա, դու միայն անցիր: Տարօրինակ իրարանցում եմ նկատում լապտերների տակ կամ գուցե անհամբույր իրականությո՞ւն: Սուրբծննդյան տոնավաճառ են բացել՝ տաք շագանակներ, ոսկեգույն կամ արծաթագույն բիժուտերիա, տոնածառի սառը խաղալիքներ, գուլպաներ, տաք գինի... Եւ հավերժ լապտերներին հեղինակազրկող ամանորի կարճատև լույսեր: Ոչ մի լապտեր չի վառվում. դրանց տակ բոլորն առնում են, ծախում են, խմում են, ուտում են:
Կարոտում եմ իմ կարմիր սենյակը. պարզվեց դու այնտեղ էիր, ամեն դեպքում՝ գետի ձախ ափին էլ չես: Գետի ձախ ափին ցուրտ է, մանավանդ երբ վերջին պահին կամուրջներից ոչ մեկը չես ընտրում, այլ նետվում ես գետն ու լողում, որ անցնես, որ հասնես:
-Մի բաժակ գլինտվեյն՝ միջին չափի, -ասում եմ վաճառողին:
-Կարմի՞ր, թե՞ սպիտակ գինով, -ճշտում է:
Ուղղակի նայում եմ: Պարզապես հասկանում է:
Չգիտեմ՝ ով է ասել, որ գինին պետք է խմել այնպես, ասես համբուրում ես, մանավանդ տաքը: Միշտ ծիծաղելի է թվացել այս միտքը: Անհնարին: Կողքիս լապտերը վառվում է: Երևի որովհետև կողմնակի միջամտություններ չհանդուրժող հավերժ բաներն ունեն հանկարծ վառվելու ու մարելու յուրահատկություն:
Վաղը համաժողովի առաջին օրն է, ու ես չգիտեմ, թե ի՞նչ եմ կարդալու, երբ տան իմ անունը: Թքա՛ծ: Կենացդ, չտեսնվա՛ծ:
Հովիկ Աֆյան