Երկուշաբթի օրվա աղբը
Երկու-երեք օր կլիներ, որ աղբը չէր թափել: Առանձնապես չէր էլ հավաքվում. այդ առաջ էր, երբ ամուսինը դեռ կար, տնից մոխրամանի ու ապխտած երշիկի հոտ էր գալիս, հիմա աղջիկներով էին մնացել: Ինքը՝ քառասուն տարեկան, աղջիկը՝ յոթ ու հոր պես գանգրահեր: Քանի որ պատերազմում հաշմված քաղաքում շատերի ամուսինները չկային, թաքուն էր սգում նրա հավերժ բացակայությունը: Միայն գիշերները, այն էլ՝ ոչ բոլոր: Լինում էին գիշերներ, երբ դուստրը գալիս էր իր սենյակ ու համառորեն չէր գնում՝ պնդելով, որ մայրն իրեն ամուր գրկի, որպեսզի գիշերվա չարքերը հանկարծ չգան: Մի անգամ նույնիսկ ասաց.
-Մա՛մ, գիտե՞ս, քանի դու կաս, ես չեմ վախենում:
Հենց այդպես էլ ասաց:
Բարեկամներն օգնում էին, որը փողով, որը շորով, որը ձեթով, բայց ավելի շատերը՝ հույս տալով: Ինքն, իհարկե, հասկանում էր, որ այսուհետ մենակ է, չնայած՝ ամուսնու որոշ ընկերների տարօրինակ, իսկ ավելի ճիշտ՝ միանշանակ հայացքներին, «բան պետք լինի, անպայման ասա. ցանկացած բան» ակնարկ-վստահեցումներին: Բայց սիրում էր բարեկամաշատ երեկոները, որոնք թեյի պես տաքացնում էին իրեն ու նույնիսկ ստիպում ժպտալ, չնայած՝ գիտեր, որ բարեկամներից շատերը գալիս էին պարզապես արձանագրելու, թե հերթական ընտանիքի լիակատար փլուզումը որ փուլում է՝ ազգային ողբի նոր թեմա ունենալու համար:
Հավանաբար աղբն այդ օրն էլ չթափեր, եթե երկուշաբթի չլիներ ու կիրակի գիշերը որոշած չլիներ՝ սկսվող շաբաթվա առաջին իսկ օրից հիմնովին փոխել իր կյանքը: Քույրը վաղուց արդեն, դեռ սովետական տարիներից, ապրում էր Ամերիկայի ամենաեվրոպական՝ Բոստոն քաղաքում, սովորել էր Սանկտ Պետերբուրգի /այն ժամանակ՝ Լենինգրադ/, պետական համալսարանի «Արվեստ և մշակույթ» ֆակուլտետում, հենց ուսանողական տարիներին ծանոթացել էր չեխ Յարոսլավլի հետ, և ուսանողական հանրակացարանի քաղցր գիշերներում որոշել՝ անցնել օվկիանոսն ու երջանկություն գտնել Բոստոնում: Առաջին տարիներին, իհարկե, երջանկությունը նախապատվություն էր տալիս ուրիշներին ու ոչ մի կերպ չէր ժպտում նորաստեղծ ընտանիքին, բայց արդեն մի քանի տարի է, ինչ քույրն ու Յարոսլավլը Բոստոնի՝ աշխատավորական Դորչեսթեր շրջանից տեղափոխվել են ազնվականների թաղամաս՝ Բիկոն Հիլ ու ամեն անգամ զանգելիս՝ քույրն իրեն դա ասում է, նույնիսկ հետաքրքրվում, թե. «Ազնվականությունը գիտես, չէ՞ ինչ է» ու որոշ դադարից հետո հառաչում. «Քոռանամ ես քո համար»:
Քաղաքում, որտեղ ազնվականներին վիրավորելու համար մտավորականներ էին կոչում, որոնց կա՛մ թաղել էին, կա՛մ էլ վերջիններս էին ողջ-ողջ թաղվել, աղբարկղերը, հատկապես երկուշաբթի առավոտները, լեփ-լեցուն էին: Սովորական այդ տեսարանն, անշուշտ, չզարմացրեց իրեն, նույնիսկ ժպտաց՝ հիշելով դստեր քիչ առաջ ասած խոսքերը. «Շուտ կգաս, չէ՞, մա՛մ»: Ձեռքի՝ աղբով լի տոպրակը հնարավորինս կոկիկ տեղավորեց ճկռած աղբարկղի կողքին, և քանի որ հոգով էսթետ էր, հատուկ ընտրեց այն տոպրակները, որոնք գույներով սազում էին իր տոպրակի գույնին: Աշխատանքի տեղավորման համար հարցազրույցին կես ժամ էր մնում, դրա համար էլ շտապեց դեպի ավտոբուսի կանգառ՝ պայուսակի մեջ մատներով, որոնց վրա փայլում էր եղունգի՝ բաց կանաչ լաքը, շոշափելով մանրադրամները: Ու հենց այդ պահին սառեց: Բանալին, տա՛ն բանալին: Չէ, դուռը փակեց, հաստատ փակեց, բայց ո՞ւր է բանալին: Գուցե չի՞ փակել դուռը: Վազեց դեպի տուն: Բայց ո՞ւր է տունը, որտե՞ղ է ինքը: Ինչպե՞ս է, փաստորեն, նստել ավտոբուս, իջել, գրեթե հասել աշխատավայր, որտեղ ուզում էր գործի ընդունվել ու նոր միայն հայտնաբերել, որ տան բանալին չկա: Լավ, բայց ո՞ւր է: Ի՞նչ անի: Փառք Աստծո կամ քաղաքապետարանին, փողոցում նստարան կար: Նստեց: Պիտի վերադառնա տուն, թքած՝ նոր աշխատանք, նոր կյանք: Աղջիկը, իր փոքրիկ, գանգրահեր աղջիկը, տանն է, մենակ է, և ինքը խոստացել է իրեն, որ շուտ է գալու: Զգաց, որ վերադառնում է իրականություն. չի հիշում, թե ինչպես է ավտոբուսով եկել, երևի որովհետև լարված է, ինչպես նորապսակները, կա՛մ դպրոցի շրջանավարտները, կա՛մ ծնարանում առաջին ճիչն արձակող նորածինն իր ողջ մկաններով: «Հաստատ դուռը չեմ փակել»,-ինքն իրեն հանգստացրեց ու քայլեց դեպի կանգառ՝ տուն վերադառնալու որոշմամբ:
Բայց ինչո՞ւ է քաղաքն ուրիշ: Ծանոթ, բայց ոչ հարազատ: Ինչո՞ւ են ցուցանակներն այդ քաղաքի ոչ մայրենի լեզվով, ինչո՞ւ են շենքե՛րը երկինք մխրճված, ոչ թե մարդու անվերջ տառապանքից հյուսված աղոթքը, ինչպես իր քաղաքում: Ինչո՞ւ են մարդիկ ժպտում, նույնիսկ անծանոթները: Եվ վերջապես որտե՞ղ է կորել աշխարհը, այն, որն իր շուրջբոլորն էր, ոչ թե այն, որտեղ ինքը կորում է, ինչպես հսկա աղբամանում թեկուզ մանուշակագույն փոքրիկ տոպրակը:
Աղբամանի պես հսկա Բոստոնում քույրերը հաճախ են կորցնում քույրերին, բայց քիչ է լինում, երբ նման բանը տեղի է ունենում գրեթե ամեն երկուշաբթի: Բոստոնի ոստիկանությունում քրոջը վաղուց էին ճանաչում. արդեն հինգ տարի, գրեթե ամեն երկուշաբթի գալիս էր ու հաղորդում, որ անհետ կորել է քույրը. տնից դուրս է եկել ու այլևս չի վերադարձել: Քաղաքի՝ «Գարուն», «Աշուն», «Ամառ» և «Ձմեռ» կոչվող փողոցներում նույնիսկ պատեր կային, որոնց վրայից չէին հանում իր լուսանկարը՝ տակը գրված՝ «Փնտրվում է: Ունի հոգեկան որոշ խնդիրներ»:
Հոգեբանը հաճախ էր այցելում Բոստոնի «ազնվականների թաղամաս», մի քիչ օգնել էր նույնիսկ: Եթե հինգ տարի առաջ, երբ նոր էր անցել օվկիանոսը, անդադար խոսում էր պատերազմում զոհված ամուսնու ու այդպես էլ չծնված դստեր հետ, ապա հիմա այդ խոսակցություններն ամեն օր չէին և արդեն միայն դստեր հետ էին: Լինում էին նույնիսկ օրեր, երբ քրոջ ու Յարոսլավլի հետ թեյում էր, զրուցում, անգամ ժպտում: Անցած կիրակին հենց այդ օրերից էր: Հետո գնաց իր ննջասենյակ, հագավ եղունգների պես բաց կանաչ գիշերազգեստն ու պառկեց: Ապա եկավ «ամենադաժան թշնամին», ինչպես հիշողություններին անվանել էր իր հոգեբանը: Հիշեց, որ... Երկու-երեք օր կլինի՝ աղբը չի թափում, որ վաղը երկուշաբթի է, ու ինքը պետք է նոր կյանք սկսի, որ այս անգամ անպայման պիտի կարողանա: Ձեռքը տարավ փորին ու որոշեց՝ առավոտյան կհամբուրի դստերն ու կգնա աշխատանքի ընդունման հարցազրույցի: Ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչու սա մտածելիս՝ ձեռքը տարավ փորին, ինչպես այն օրը, երբ ամուսնու մահվան բոթը եկավ, ու բժիշկներն իրեն ասացին. «Ոչինչ, հաջորդ անգամ անպայման կստացվի»:
Հիմա քույրն իրեն է փնտրում՝ ահռելի քաղաքում, սիրուն քաղաքում, քաղաքում, որտեղ կան «Բալի», «Նարնջի», «Կաթի» փողոցներ, որի ափին շառաչում է աշխարհներ կապող, իսկ գուցե բաժանող օվկիանոսը, որի նկուղային փաբերում դեռ հնչում է Նինա Սիմոնի՝ «Everything must change»-ը: Փնտրում է ու չի գտնում, երևի որովհետև այդ երկուշաբթի նա կարողացավ... Աղբը թափել:
Իսկ հոր պես գանգրահեր աղջիկը պինդ գրկեց մորը, երբ նա խոստումը պահեց և շուտ տուն եկավ: Իսկ շառաչելուց բացի օվկիանոսը նաև շոյել գիտի, հատկապես նրանց հոգիները, որոնք գիտեն, վերջապես հասկացել են՝ հենց օվկիանոսն է աշխարհի սկիզբն ու վերջը, դրա ստեղծման սերմնահատիկ՝ բանը:
Ինքը հենց այդ օվկիանոսի ափին էր, երբ քույրը հուսահատությունից փլվեց իր տան նարնջագույն բազմոցին ու ասաց. «Քոռանամ ես», և Յարոսլավլը սիրալիր շոյեց կնոջ այտը՝ հետ տանելով հենց այդ օրը ներկված վարսերը:
-Ոչինչ չենք կարող անել,-ասաց ամուսինը,-արի թեյ խմենք:
Եվ խմեցին, դեռ որոշ ժամանակ վառ թողնելով «ազնվականների թաղամասի» միակ լույսը, մինչև դա էլ մարեց՝ քաղաքը հանձնելով աստղերին ու ավարտելով հերթական երկուշաբթին:
Հովիկ Աֆյան