Ատամնաբուժարան
-Սոված ա,-Սոնան զսպում էր արցունքները:
-Չէ, ատամ ա հանում,-Դավիթը վեր կացավ մահճակալից:
Հուսիկը գոռում էր: Բայց անքուն քաղաքում բոլորն ուրախանում էին, որ խավար գիշերներում Հուսիկը գոռում է, որ Հուսիկ կա...
Հարսանիքի օրը քահանան ուշացել էր արարողությունից: Բայց զգուշացրել էր մարդը: Ասել էր՝ «հուղարկավորություն ունեմ այդ օրը, արտասահմանից պիտի հարազատները գան, կարող ա մի քիչ ձգձգվի»: «Չես կարո՞ղ հետաձգել»,- ասել էին: «Հուղարկավորությո՞ւնը,-ապշել էր քահանան,- դա հո հարսանիք չէ, որ հետաձգեմ»: Իրենք էլ իրենց հերթին էին ապշել. «Էդ ա էլի կյանքը. հարսանիքները կարելի է հետաձգել, հուղարկավորությունները՝ ոչ»: Քահանան էլ հաստատել էր. «Էդ ա, կյանք ա»: Սա ասելով՝ քահանան մի սիգարետ էր վառել, չնայած՝ կարող էր խաչակնքվել:
Պայմանավորվեցին, որ չեն հետաձգելու, հարսանիքն էլ: Նախ՝ «մեռան հետաձգելով», բացի այդ հարսնացուն՝ Սոնան, որ զոհված գնդապետի ու հայոց լեզվի ուսուցչուհու աղջիկ էր և սիրտ գողանալու գիշերվա պես սև աչքեր ուներ, արդեն հղի էր: Ավելին, եթե մեկ-երկու ամիս էլ հետաձգեին հարսանիքը, ամբողջ քաղաքը կիմանար այդ մասին: Դավիթը տեր էր՝ բնավորությամբ, ոչ թե եկեղեցում տված երդումով: Երբ Սոնայի հոր զոհվելու լուրը մշուշի պես դեռ պատել էր քաղաքը, բռնեց Սոնայի ձեռքն ու ասաց.
-Հետս արի:
Սոնան մի գրքում կարդացել էր, որ կանայք ամբողջ կյանքում փնտրում են հենց այն տղամարդուն, որն ասում է. «Հետս արի», դրա համար էլ գնաց: Դավիթը զինվորական համազգեստով էր, իմացել էր, որ սիրած աղջկա հայրը մահացել է, ճակատից տուն էր եկել: Եկել էր, որ Սոնան անտերություն չզգա, որ ինքը մի պահ կանգ առնի, ինչը պատերազմում առաջ գնալու պես կարևոր բան է: Սոնայի ձեռքը բռնեց ու տարավ հենց այդ օրն ազատագրված բնակավայր: Ամայացած, քարուքանդ, դեռ ծխացող, բայց մի տեսակ՝... Կուսական: Դավիթը Սոնային չասաց, թե «հերդ էս հողի համար ընկավ», բայց կարող էր, չասաց, որ «հերդ ընկավ, որ էս հողում սերը չմեռնի երբեք», բայց կարող էր. Դավիթը պաչեց Սոնային: Ոտքից՝ գլուխ: Հեռվում դեռ լսվում էին կրակոցների ձայները, անտեր մնացած շները հաչում էին, արյան ու վառոդի հոտը բռնել էր թույլ քամու փեշն ու ազատագրված բնակավայրը մաքրում էր՝ նոր տերերի առաջ: Հաղթանակը դեռ սուրբ էր ու չէր պղծվել պատերազմից անմիջապես հետո հարստացողների ուրացման ոտնահետքերով: Մի խարխուլ պատի տակ, որն ըստ ամենայնի ավերված քաղաքի դպրոցի շենքինն էր, Դավիթը պաչում էր Սոնային: Սոնան էլ պատասխանում էր:
Սպասեցին գնդապետի մահվան տարին լրանա՝ նոր: Սոնայի դասատու մայրն անձամբ էր խնդրել: Երկրորդ անգամ հետաձգեցին, երբ Դավիթի խանութպան մայրը խնդրեց.
-Սպասենք՝ աշնան վերջ, Վալերիկը խոպանից գա: Համ էլ հիմա մթերքը թանկ ա:
Վալերիկը Դավթի հայրն էր: Դավիթն, իհարկե, ասաց, թե. «Հերս սկի իմ կռիվ գնալուց չեկավ, ա՛յ մեր, հարսանիքիս ինչի՞ պիտի գա», բայց մթերքն իսկապես թանկ էր: Հետո պարզվեց՝ Դավիթի հայրը չի կարող գալ: Չէ, շատ է ուզում, բայց չի կարող: Արտասահմանից ոչ մի հարազատ էլ չի կարող գալ՝ կապ չունի հարսանիքի՞, թե՞ հուղարկավորության: Բոլոր ճանապարհները փակ են, անծով քաղաքը պաշարված է, թշնամին՝ զինված, պարտությունը չընդունած, գլուխը գետնով չտված, չհանձնված:
-Բայց էդ մեռելի հարազատները ո՞նց են գալու արտասահմանից, ճամփեքը փակ ա,-ասել էր Դավիթը, երբ քահանան հանգցրել էր սիգարետը՝ լեփ-լեցուն մոխրամանի մեջ:
-Բոլոր ճանապարհները բացվում են, զավա՛կս,-վերջապես խաչակնքել էր քահանան:
Քահանան չէր ասել՝ երբ: Ամեն դեպքում հուղարկավորությունն անցավ առանց արտասահմանից եկած հարազատների, հարսանիքն էլ սկսվեց նախատեսվածից էլ ավելի ուշ, քանի որ մահացածի՝ արդարության, հաղթանակի ու խաղաղության սովի մեջ գտնվող քաղաքում մնացած հարազատները որոշել էին, որ հոգահացի սեղանին երկրորդ ուտեստն էլ է լինելու՝ քյուֆթա՝ խաշլամայից հետո:
Հարսանիքի սկզբում ոչ մեկը չէր պարում: Ոչ մեկը չէր հասկանում, թե հիմա, երբ ամեն տան հյուրասենյակի մեծ պատին առնվազն մի նկար կա կախված, ինչ կարիք կար՝ քեֆ անելու: Վերջում բոլորը պարահրապարակում էին, երևի գտել էին հարցի պատասխանը, ամեն դեպքում Դավիթի հայրը խոպանից փող էր ուղարկել՝ հատուկ պատվերով. «Տղիս հարսանիքին ամենալավ արաղը կդնեք սեղանին»: Մայրը պնդում է, որ սա ասելիս՝ Վալերիկն աչքերը լցրել է՝ ճիշտ պարահրապարակում գտնվող մարդկանց մեծամասնության պես:
Որդու անունը Դավիթը Հուսիկ դրեց: Վալերիկը մի քիչ նեղացավ.
-Էդ ի՞նչ անուն ա,-ասաց հեռախոսով հայրը:
-Մաքուր հայկական,-պատասխանեց որդին:
Ամեն դեպքում Վալերիկ պապը փող ուղարկեց թոռան պատվին: Բայց իզուր. քաղաքում մթերքը ոչ թե թանկ էր, այլ չկար: Խանութները դատարկ էին, Դավիթի մայրը էլ չէր բացում իր խանութը, ամբողջ օրը տանը նստած հիշում էր՝ լենուբոլ օրերը չէ. թե ինչպես ու ինչու Վալերիկը գնաց... Սոնայի մայրն էլ դպրոց չէր գնում. դպրոցի շենքի վրա մեծ տառերով գրված էր երկու նախադասություն. «Գիտելիքն ուժ է», և տակը՝ «Փակ է»: Փողոցներում մեքենաներ չկային, ձիերը վերադարձել էին քաղաք, որոնք, ի տարբերություն բնակիչների, գլուխները կախ չէին քայլում քաղաքում, որից առաջ հացի հոտ էր գալիս, և որի շուրջբոլորը պարտությունը չընդունած, գլուխը գետնով չտված, չհանձնված թշնամին նաև զինված էր:
-Սովից մեռնելու ենք,-դեռ մինչև Հուսիկի ծնվելը, մի կիսալուսին գիշեր ասաց Սոնան:
Դավիթը վեր թռավ տեղից.
-Հետս արի,-ասաց:
Գնացին այգիները, որոնցից հետո ողջերի քաղաքն ավարտվում էր ու սկսվում էին գերեզմանները: Դավիթն ընկույզը կոտրում էր, Սոնան ուտում էր: Ինքն էլ էր ուտում, Սոնան պայման էր դրել՝ իրար հետ:
-Բա ձմեռն ի՞նչ պիտի անենք,-հանկարծ հասկացավ Սոնան:
-Գարնանը պիտի սպասենք,-առաջին անգամ անզորություն զգաց Դավիթը:
Գարուն էր, Հուսիկն արդեն ծնվել էր, երբ որդուն կերակրելու համար կաթ չունեցող Սոնան, արցունքը զսպելով, ասաց.
-Սոված ա:
Եվ մահճակալից վեր կենալով՝ Դավիթը պատասխանեց.
-Չէ, ատամ ա հանում:
Հուսիկը գոռում էր, ու որդու լացից գլուխը կորցրած Դավիթը դուրս եկավ տնից, նստեց գիշերային զով բակում, նայեց երկնքին, փառք տվեց Աստծուն, որ կիսալուսին չէ, ու քանի որ երկու օր հաց չէր կերել, մի սիգարետ վառեց՝ ատամները կրճտացնելով՝ կատաղությունից, անզորությունից: Հանկարծ հիշեց՝ պատը: Արագ քայլելով գնաց դեպի ազատագրված տարածքում, ըստ ամենայնի դպրոց եղած շենքի պատը, որն այդպես էլ խարխուլ մնացել էր, որի շուրջբոլորը քաղաքի բնակիչները խորոված էին անում, աղբ էին թափում: Անհոգ, անպատասխանատու: Դավիթը պատին հենվեց՝ գլխով, այն քանդելու հույսով: Հուսիկի ձայնն այնտեղ էլ էր հասնում ու Դավիթը կռացավ: Հենց պատի տակ ածուխ կար՝ հին օրերի խորովածներից մնացած: Դավիթը մի կտոր ածուխ վերցրեց ու պատին գրեց. «Ատամնաբուժարան»: Հետո տակն ավելացրեց. «Բաց է»:
Հովիկ Աֆյան