Առանց մարդկանց
Մի մարդ քայլում էր փողոցում: Բայց աշխարհում հազարավոր քաղաքներ կան, այդ քաղաքները միլիոնավոր փողոցներ ունեն, ու ամեն օր միլիոնավոր մարդիկ քայլում են ինչ-որ փողոցում: Սա այնքան երկար է շարունակվում, որ էլ հետաքրքիր չէ, արևածագի պես, կամ մայրամուտի, կամ երեխայի ծնունդի, կամ սիրո:
Ուրեմն մի մարդ քայլում էր փողոցում: Ձեռքին ոչինչ չուներ, կողքին ոչ մեկը չկար: Ուր էր գնում կամ որտեղից էր գալիս՝ ոչ ոք չգիտեր, ոչ մեկին պետք էլ չէր, որ իմանար: Կլիներ մոտ քառասուն-քառասունհինգ տարեկան, ամեն դեպքում մազերն ակտիվորեն սպիտակում էին: Դատելով հանգամանքից, որ ավելի հաճախ գետնին էր նայում, քան երկինք, կարելի էր ենթադրել, որ մարդը բան է փնտրում, ոչ թե անհույս կորցրել է: Հավանաբար անուն էլ ուներ. ո՞վ անուն չունի, բոլորն էլ ունեն անուն, սիրելի, սովորական, ատելի, բայց՝ ունեն: Մարդն էլ ուներ: Գուցե Սերգեյ կամ Անդրանիկ, հնարավոր է, Համլետ, որին, սակայն ոչ շեքսպիրավարի Համո են ասում: Մի խոսքով, եթե մենք իմանանք աշխարհում ամեն օր քայլող մարդկանց անունները, ինչպես գիտնականներն են ասում` գլուխներս կլցնենք ավելորդ ինֆորմացիայով, ինչի հետևանքով չի բացառվում, որ արյան ճնշման կտրուկ տատանումներ ունենանք, խրոնիկ գլխացավ, սրտխառնոց, ու, ի վերջո, մահանանք` փաստորեն աշխարհի բոլոր մարդկանց անուններն իմանալու համար:
Վստահաբար մարդն էլ, որ քայլում էր փողոցում, չգիտեր աշխարհում թեկուզ միայն այդ պահին քայլող բոլոր մարդկանց անունները: Գուցե դրա համար էր ժպտում բոլորին, ամեն դեպքում կա հիմնավոր վարկած, որ խելամիտ մարդը ժպտում է անծանոթին միայն այն ժամանակ, քան դեռ անունը չի իմացել. անունն իմանալը նշանակում է ծանոթություն, ծանոթությունը՝ կապեր, կապերը՝ պարտավորություններ, դրանք էլ հաճախ չկատարելու հետևանքով կարող են առաջանալ արյան ճնշման կտրուկ տատանումներ, խրոնիկ գլխացավ, մանավանդ սրտխառնոց, ու մարդը, որն ընդամենը երեկ քայլում էր փողոցում ու ժպտում անծանոթին, կարող է մահանալ:
Բայց մեր մարդը, որ քայլում էր փողոցում, այն նույն ժամանակ, երբ մեռավ քաղաքի ամենածեր պոռնիկը, ծնվեց քաղաքի ուղիղ երկու միլիոներորդ բնակիչը, բացվեցին հերթական սուպերմարկետն ու եկեղեցին ու փակվեցին հերթական համալսարանն ու գրադարանը, ամենևին նման չէր մեռնողի, ոչ էլ վստահաբար հեռանալու ցանկություն-նպատակ ուներ, քայլում էր ինքնավստահ, տպավորություն ստեղծելով, որ ամբողջ քաղաքը նրան ճանաչում է, պարզապես չեն բարևում, քանի որ ամբողջ քաղաքը շտապում է գործի, որ փող աշխատի, որ տուն պահի, որ հարկերը մուծի, ՀՆԱ-ն աճի, երկիրը բարգավաճի, ծովից ծով դառնա: Մարդը, որ քայլում էր, թքած ուներ այս ամենի վրա, նա միայն քայլում էր փողոցում ու ժպտում, սպասելով, հուսալով, տենչալով, որ իրեն էլ պատասխան կժպտան, բայց քաղաքը թքած ուներ մարդու վրա. աշխարհում այսպիսի հազարավոր քաղաքներ կան ու միլիոնավոր մարդիկ:
Մարդը չնկատեց, օրինակ, քաղաքային այգու սկզբնամասում հորից`մայր ու հակառակը քաշքշվող մանկասայլակը, որի մեջ երեխան խաղաղ քուն էր մտել` թյուր վստահությամբ, որ հայտնվել է լավագույն մոլորակում, որտեղ, ինչպես հայրն էր սպառնում, մայրն ապրելու իրավունք չուներ, ինչպես մայրն էր պնդում` հայրը նույնսկ թաղվելու իրավունք չուներ: Մարդը չնկատեց այս ընտանիք ստեղծելու համառ փորձեր անող եռյակին, ու այս մարդիկ էլ մարդուն չնկատեցին:
Մարդը չնկատեց նաև այգու հեռու անկյունում տղայի գիրկը նետված աղջկան, որն այնպես էր համբուրում սիրեցյալի շուրթերն, ասես դրանցից է կյանք ստանում ու դրանց չհպվելն իր մահն է այլևս: Մարդը չնկատեց այս աչքերը փակ երջանիկներին, ու նրանք էլ չնկատեցին մարդուն:
Մարդու կողքով աննկատ անցավ ծեր կինը, ավելի ճիշտ` ծերացած, որի ամուսինն էլ չկար, որդիներն էլ չկային, ինքն էլ ամեն գիշեր հույսով փակում էր աչքերը ու ամեն առավոտ նզովքով բացում, թե բա` էլի՞, մի օ՞ր էլ, հերի՞ք չի… Պատերազմից հետո առավոտները նզովող ծերացած կինը չնկատեց մարդուն, մարդն էլ` նրան:
Նույնիսկ ծաղկավաճառին ու մսավաճառին չնկատեց, չնայած մի ջահել տղա իրենից բոյով վարդեր էր շալակել` հավանաբար ցույց տալու էն աղջկան, թե իր միջի սերն այնքան շատ է, որ ահա տես, իր մարմնից դուրս է եկել: Մարդը նման մանրուքների ժամանակը չուներ, քայլում էր, նույնիսկ մսավաճառի կողքով ուղղակի անցավ, որ, իմիջիայլոց, Ռուսաստանի Սարատովի մարզում քյաբաբ-խորովածի շրջանային չեմպիոն էր հռչակվել ու աջ բազկին դաջվածք ուներ`«Տվոյի գոլուբիյե գլազա»:
Քաղաքի համարյա բոլոր մարդկանց ոտքերի հոտով տարբերող կոշկակարին էլ մարդը չնկատեց: Նա էլ` նրան: Գլուխը կախ աշխատում էր`բակի անկյունում, ինքն իր համար: Փոքրիկ կրպակում հեռուստացույց կար միացրած, բայց կոշկակարն ավելորդ ինֆորմացիայով գլուխը չէր լցնում, սարքը միացված էր պարզապես` «զա կոմպանիյու»: Կոշկակարի կինը վաղուց մեռել էր, նրա տանը ոչ մեկը չէր խոսում, հետը, վրան, ինքն էլ տուն չէր գնում համարյա. կրպակում հեռուստացույցը միացնում էր ու գլուխը կախում:
Ուրիշներին էլ մարդը չնկատեց, ու նրանք էլ մարդուն չնկատեցին: Օրինակ, փարթամ կրծքերով ավագ հացթուխը, նարդու քաղաքային բաց առաջնությունում պատվավոր երրորդ հորիզոնականը զբաղեցրած`քաղաքի գլխավոր դատախազը, իննսունականներին Սադախլո գնալ-գալով` Արթիկի տուֆից առանձնատուն կառուցած քաղաքի մեծահարուստը, որի վաղեմի երազանքն էր (ծովից ծով հայրենիքը վերկանգնելուց հետո, անշուշտ,) Սադախլո-Դուբայ երկաթգիծ կառուցելը, որ մարդիկ հանգիստ գնային-գային, գնային-գային`աշխարհ տեսնեին, զարգանային:
Քաղաքի մի ծայրից մյուսը ոտքով անցած մարդու համար այս անտարբերությունը նույնիսկ վիրավորական էր, այն էլ՝ մահացու: Ամեն դեպքում, մարդը քաղաքային ստուգիչ այցից հետո վերադարձավ տուն, դուռը չրխկացրեց, շորերը հանեց, նետեց մի կողմ, պահարանից մի ընտիր բաժակ հանեց ու շատ արտիստիկ շարժումով նետեց գետնին ու կոտրեց, ապա մոտեցավ պատին, նայեց փակցված նկարին ու ասաց.
-Սուտ ա, էս քաղաքը շատ փոքր ա՝ ինձ պես նկարչին հասկանալու համար:
Իսկ նկարում գյուղական բնապատկեր էր, հեռվում՝ սարեր, մեջտեղում՝ ծառեր, դրանց կողքին՝ գետակ, որը, հավանաբար, քչքչալով հոսում էր դեպի հանդիպակաց ձորը, որը, սակայն, մարդու նկարած նկարի մեջ չկար, ինչպես չկային մարդիկ:
Հովիկ Աֆյան