Ման եկողը
Աչքերից հեռու էր ապրում, քիչ է ասել թե՝ մեկուսացած…
Սրտի անդառնալի ցավով փակել էր բազմաթիվ ճանապարհներ. հրավեր, այցելություն, հանդիպում՝ ամեն-ամեն ինչ թողել էր ուսանողության տարիների անհոգ օրերում: Այդպիսի կեցության մասին վատ երազում էլ չէր տեսնի:
Ինքն իր ձեռքով փակել էր կյանքի դռները...
Այո, կյանքի…
Խանդավառ օրեր էին՝ մեկը մյուսից գունեղ: Ինչեր ասես չէին հորինում, ինչերն ասես չէին դարձնում իրենցը… Ինչպես եկավ հասավ այստեղ՝ հարց էր տալիս ու մոլոր մնում: Երբեմն թվում էր՝ իր փոխարեն բոլոր կենսական որոշումները ինչ-որ մի ձախ ձեռք էր կայացնում. այլապես ինչու իր հետ բնավ կապ չունեցող այսքան դրվագների մեկտեղում՝ մենակ թե հասկանար…
Երկրային պատիժ, որ հերթով խլվում էին իրենից պատանեկության պարզ ու միամիտ երազանքները՝ քառակուսի, փոքրիկ մի տուն ունենար, կարոտ-սպասումով լցված լիներ էդ տունը, աշխատանքից տուն դարձող հոգնած-բեզարած ամուսին, սեղանին՝ օրվա ապրուստ, գրպանում՝ երեխաների հոգսերը հոգալուն անհրաժեշտ գումար լիներ, տունը ելումուտ անող հարազատներ ու ընկերներ, խաղաղ իրիկուններ ու լուսաբացներ, մի քիչ էլ ժամանակ իր գիր ու գրականության համար լիներ…
Մի՞թե շռայլություն էր ուզածը…
Ճամփորդելու մասին չէր էլ մտածում:
Իր տարածքը սիրում էր չափից դուրս ու իր սիրելի գրողի տողերով էր ապրում՝ գեղեցիկ անկյուն չփնտրելու, սեփական անկյունը գեղեցիկ դարձնելու մտածումով:
Ինչն էր պակաս, որ չունենար այդ սովորական երջանկությունը…
Բոլորին է տրվում, իրեն էլ կտրվեր էլի…
Չէ…
Սխալվեց…
Պարզվեց այնքան մոտ թվացող կանաչ ոտնավոր սևսիրտ խաշխաշը, որ այնքան հաճախ էր այցելում երազներին ու մղձավանջում իր գիշերներն ու ապա նաև թափառումներ դարձած ցերեկները, իր կիսախարխուլ ճակատագրի անհաս ծաղիկը պիտի դառնար…
*****
Քաղաք ոտք դրած առաջին իսկ օրից այնպիսի բաների բախվեց, որոնք աղջկական պատկերացումներում ոչ հայտնվել, ոչ էլ մտածվել էին: Այնպես չէ, որ Սոնան մեղմ ու հանգիստ, չերևացող-լուսանցքներում հայտնվող տեսակ էր: Հակառակը, երբեմն նրա աշխուժությունը ծայրահեղության էր հասնում, ու մայրը հաճախ էր ստիպված լինում հորից ինչ-որ դրվագներ թաքցնել, արածները մեղմել-ձևափոխել, ուսուցիչների մոտ արդարանալ ու էլի նման բաներ: Մեկ էլ ինքն իրեն, բայց այնքան բարձրաձայն, որ հասներ աղջկա ականջին, սկսում էր.
-Էդքան խրատել կլինի՞, որ ես քեզ եմ խրատում: Երբ ես խելքդ գլուխդ հավաքելու, ոչ առ ունես, ոչ ամոթ, վա՜յ…
Ա՛յ, ինչը չես ասի սովորելուն. ոչ մի թերացում. գերգերազանց…
Ինչն էլ նրան քաղաք տարավ:
Գյուղական աշխուժությունը աշխուժություն, բայց քաղաքը…
Որքան հեռու էր տեսածն իր ապրածից, ի՜նչ անմեղ ու միամիտ էին աշխարհից կտրված իր ընկերների չարաճճիությունները:
Քաղաքը՝ քաղաք, սիրտը գյուղի վարքուբանից չէր կտրվում:
Սխալ կլինի ասել, թե միայն մարդիկ էին իրեն գյուղին կապողը: Չէ՛: Աչքը որքան կտրեր, տեսնելու բան ուներ աշխարհի մեջ շվարած իր գյուղում՝ ասկետ ու զուսպ սար ու ձորեր, կտավատի, գարու, ցորենի ու եգիպտացորենի արտ ու խոտհարքներ, Սրբասարի տակ փռված ճակնդեղի, կաղամբի ու գազարի դաշտեր, ու այս ամենի հետ՝ բանջարի գնացող հարսներ ու մամիկներ, կալ ու կալվոր, աշնանը գյուղ վերադարձող հայրերի կարոտ, օրերով քաղաք գնալուն պատրաստվող երեխայական խինդ ու սրտխփոց, թերևս տարին մեկ անգամ՝ սեպտեմբերի նախընթաց օրերին գնվող դպրոցական պայուսակ ու պիտույքներ, նոր շոր ու կոշիկ, երբ որ, իհարկե, իրենից մեծ քրոջինը կամ եղբորինը իր վրայով փոքր էր լինում:
Դուք է՞լ հիշեցիք այս ժամանակները, թե՞ ավելի բարվոքներից եք ունեցել, և թվարկածս սիրունությունները պիտի որ ծիծաղ առաջացնեն…
*****
Տարիներ են գլորվել, անցյալի պոչը չի էլ երևում, սակայն հիմա էլ հաճախ են իրեն ասում՝ դու որ նո՛ւյն գյուղացին ես մնացել: Հեգնելով են ասում, Սոնան էլ, չմտածեք հա, թե նեղանում է, դրան նա լայն ժպիտով է արձագանքում և ընդունում է որպես ամենամեծ հաճոյախոսություն, որ կարվեր իր մասին:
Բայց հո՛ հոգու խորքում գիտի՝ նույն գյուղացին չի մնացել...
Այն մի Սոնան կարմիր թշեր ուներ, կարմիր սիրտ, կարմիր օրեր ուներ ու կարմիր երազներ, այն կրակուբոց աղջնակ Սոնան կարմրին տվող ափսոսանքներ ու կարմիր-կարմիր սեր ուներ սրտում: Այն մի Սոնան տեղով մեկ տարերք էր, տեղով մեկ անկանխատեսելիություն: Այն մի Սոնան երազանքներից տուն չէր դառնում, հեքիաթի երեք խնձորն էլ իրեն էր պահում, օ՜յ, ինքն իր մեջ չէր տեղավորվում այն մի Սոնան…
Այս մի Սոնան դարչնականաչավունի մեջ է ու սևի, չկան այն վառ այտերը, որոնք, չգիտեր ինչպես մի քիչ սպիտակ ու սփրթնած դարձներ, որ այդչափ ընդգծված չտարբերվեր քաղաքի իր ընկերուհիներից, չկան երբեմնի կարմիր թափառումները. դրանք տեղավորվել են միայնության լուռ պատերի մեջ, սկսվում ու ավարտվում են՝ ոչինչ չտանելով իրենից, բայց և ոչինչ թողնելով…
*****
Երբ կայացրեց ճակատագրական որոշումն ու տարիների համակեցությունից, որ իբր թե ամուսնություն էր անունը, հեռացավ տնից, սկսվեց մի դեգերում, որն իրեն ոչ մի տեղ չէր հասցնում: Դրսի համար ինքը ներսում էր, ներսի համար ինքը չկար պարզապես: Անգամ մոռացել էր, թե վերջին անգամ երբ են իրեն հարցրել՝ ինչ-որ բանի կարիք ունե՞ս, ինչո՞վ կարող եմ օգտակար լինել…
Իրեն ամեն ինչով էր պետք օգտակար լինել:
Ինչի կարիք ասես որ չուներ…
Հենց այդ հարցը տվողի կարիքն ուներ ամենաշատը:
Թեկուզ և չօգներ ոչնչով, բայց ասվեր…
*****
Մեկ այլ իրավիճակում, ա՛յն ժամանակի օրերում անգամ նրա կողմը չէր նայի...
Առաջին իսկ հայացքից երևում էր, որ ոչ մի ընդհանուր բան չէր կարող ունենալ այդ մարդու հետ, հետո ինչ, որ իր օգնությունն էր առաջարկում իրեն:
Բայց հիմա, երբ մոռացել է, թե վերջին անգամ երբ է ձեռքը գիրք վերցրել, երբ է որևէ մշակութային վայր այցելել, գիշերը գլուխը բարձին դրել ու առավոտյան արթնացել, և թե դեռ որքան ամիսներ հնարավոր չի լինի վերադառնալ բնականոն կյանքի, իրեն աջակցություն առաջարկող ամեն մի ակնարկ պետք էր լուրջ ընդունել ու փորձել դրանց արանքներում դուրս գալ ստեղծված անմխիթար վիճակից…
Մխիթարությունն իր շուրջն ապրող բախտակից կանայք էին…
Եվ ինչ շատ էին նրանք…
Երբ դեռ աղջնակ էր, բաժանված է արտահայտությունը գրեթե չէր լսում: Իրենց գյուղում գոնե մեն-մի դեպք էլ չէր հիշում: Կային մեկ-երկու տղամարդ, որոնք երկրորդ անգամ էին ամուսնացել՝ կնոջը կորցնելու հետևանքով: Իսկ որ այրի կանայք ամուսնանային կամ որևէ կին հեռանար իր ամուսնուց…
Չէ՛, չի հիշում…
*****
Շուկա, կենցաղային տոպրակներ, սրան-նրան տրվող ու նորմալ պատասխան չստացող հարցեր, վարձով տուն, նոր գնված բնակարանի նորոգում, ինչից ինքը ոչինչ չէր հասկանում… Այս ամենի հետ էլ աշխատանքային խիտ ժամանակացույց:
Դասախոսության կեսին մեկ էլ զանգ էր գալիս (այդ օրերին մի կողմ էր թողել իր սկզբունքը և դասի ընթացքում հեռախոսը միացրած էր պահում. ով ասես կարող էր զանգել):
-Քուր ջան, գաջը պրծավ, բա ե՞րբ կբերես…
Հեռախոսի ծայրում լսվում էր, այսպես ասած, վարպետի ձայնը, որը շաղախի կեսը գետնին էր թափում. իրեն ինչ, թե դու զօրուգիշեր գումարում-հանում ես անում՝ ծայրը ծայրին հասցնելու, արանքում էլ կիսաքաղց օրեր գլորելու համար: Հո չէր վիճի. ընկել էր՝ պիտի քաշեր:
Զանգ ընկերուհուն, ընկերուհու քեռու տղային, մյուս ընկերուհու ամուսնուն, իր հորաքրոջ տղային, հարևանի մարդուն, մի խոսքով, գոնե մեկնումեկին գտնելու զանգ, որը կկարողանար օգնել իրեն ու գաջը տեղ հասցնել, մինչև ինքը կավարտեր դասը…
Թվում էր՝ նման օրերը վերջ չեն ունենալու:
Թվում էր՝ ինքն այլևս երբեք չէր կարողանալու տրվել իր լսարանային վայելքին, հոգով, մտքով, էությամբ ուսանողների հետ լինելու վայելքին…
Բայց ասել են, չէ՝ ամեն բան մի օր ավարտվում է՝ լինի լավ, թե վատ…
*****
Ման եկո՞ղը…
Ընտանիքից հեռացած հիսունն անց տղամարդ, անխնամ, հոգսադեմ, անգոհ ու մշտազբաղ հայացքով, ճաքճքված ձեռքեր, չարդուկված տաբատ ու վերնազգեստ, արագ սննդի կետում՝ անհասկանալի մի բրդուճ, ունեցած պայծառ հիշողությունները՝ դպրոցական տարիների մի քանի արարք՝ թաղի ընկերներով, և խորհրդային բանակից մնացած լուսանկարներ, որոնցից յուրաքանչյուրի հետ կիսավայրենի, գրեթե վայրենի պատմություն էր կապված:
Վերջ…
Հազար անգամ էլ հարցնեիր, լսվելիքդ նույնը կլիներ: Հա, չմոռանամ ասել չհասկացված լինելու մասին, նաև՝ ման գալ դարձվածքի ինքնատիպ բացատրության մասին. ամեն անգամ կրկնում էր՝ դիմացինի՞ն, թե՞ ինքն իրեն հավատացնելու համար. ման եկող չի նշանակում փչացած, ման եկող նշանակում է իր կեսին չգտնելու պատճառով անվերջ փնտրող…
Խորհրդային բանակից դեռ նոր ոտքը տուն դրած՝ պսակել էին. հիվանդ մորն օգնող ձեռք էր պետք: Ցախն էլ հարազատ անտառից էին կտրել. իմացած ծնողների անող-դնող, ժիր ու ճարպիկ տասնավարտ աղջիկ: Շեն տուն խոստացող, արու զավակ պարգևել խոստացող, հնազանդ եմ - ը շուրթերին հարս եկած աղջիկ…
Տղամարդն էլ ասել էր՝ տեր եմ, ու չէր կարողացել տեր լինել…
Իրենը չէր. ոչ շեն տունը տեսավ, ոչ հնազանդությունը, ոչ էլ արու զավակ ունեցավ:
Աշխատանքից տուն գնալ չէր ուզում, բայց դե, տնասեր լինելով, տառապում էր անելանելիությունից…
Մայրը երկար չդիմացավ. միակ որդու չտնավորված լինելը կարծես արագացրեց անբուժելի հիվանդության ընթացքը: Ման եկողին մնաց իրենց չստացված ամուսնական կյանքի՝ իր ունեցած մեղքի բաժինը մեղմել-վերածել պատումների ու ամեն անգամ մոր շիրիմին այցելելիս թաշկինակը աչքերին սեղմել ու հեկեկալ երեխայավարի…
*****
Հայրը միշտ կնոջ կողմն էր բռնում. հերթական վեճ ու կռվից հետո հիշեց պատանեկության իր հրապուրանքին, հատկապես որ նրա կյանքն էլ չէր դասավորվել: Երկու մենակներ հանդիպեցին մի օր…
Շատ բան էր փոխվել:
Ոչինչ չեղավ պահող…
Մրից ելնելու մրջուրն ընկնելու պես մի բան…
Հենց այս մեկով էլ սկսվեց ման գալն ու չգտնելը…
Հետո միտքն եկավ մյուսը, այն մեկը, որ հենց մայրը տնից դուրս էր գալիս (հայրը վաղուց էր հեռացել նրանցից), առիթը բաց չէր թողնում և իրենից մի քանի տարով փոքր տղային, ասենք թե, մագնիտոֆոնի ձայնը վերականգնելու կամ զգեստապահարանի գլխից տարիներով մոռացած ճամպրուկը իջեցնելու համար, իբր թե…, իրենց տուն էր տանում ու հետևից բանալիով փակում դուռը…
Հիմա ի՛նքը պատրվակ փնտրեց:
Մտնելն ու դուրս գալը մեկ եղավ:
Իրենը չէր…
Ինչպես որ այն ժամանակ իրենը չէր լինում, և ամեն անգամ այդ տնից դուրս գալուց հետո ապրելիք օրը մի քիչ ավելի էր լղոզված դառնում…
*****
Կա՞ր մի արհեստ, որին չէր տիրապետում: Առավոտյան գազի մարդն էր, կեսօրին՝ սանտեխնիկ, երեկոյան՝ ավտոմեխանիկ, շաբաթ-կիրակի օրերին՝ մեկ պատշար վարպետ էր, մեկ՝ կահույքագործ:
Եթե ուրիշ ոչ մի բան էլ չլիներ, նստում էր մեքենան, գնում մոտակա որևէ վայր, գարնանն ու ամռան կեսերին բանջար էր հավաքում, աշնանն ու ձմեռվա շեմին՝ չորացած փայտ՝ սեփական մեծ տունը տաք պահելու համար...
Մութուցուրտ տարիներ էին…
Մի մատ՝ հազար հունար էր…
Վաստակում էր, ինչով հնարավոր էր վաստակել:
Տուն գնում էր միայն աղջիկների կարոտից. երկուսն էլ հավատացնում էին հորը, թե ամպի չափ են սիրում, երբ տրվում էր երեխաներին տրվող այն անհեթեթ հարցը՝ հայրիկի՞դ, թե՞ մայրիկիդ…
Խաբում էր ինքն իրեն, ուզում էր հավատալ լսածին, բայց ոչ մի հիմք չուներ հավատալու. օրերով էլ տանը չլիներ, ոչ զանգող ուներ, ոչ հարցնող, ոչ էլ կարոտող:
*****
-Ձեր մասին վարպետ Նորիկն է ասել, հեռախոսահամարն էլ իրենից եմ վերցրել: Դուք ունե՞ք ազատ ժամանակ, բնակարանը նոր է, ջրագծերի հետ կապված գործեր կան տանը:
Հենց այսպես, առանց բարևի, առանց ներկայանալու, արագ-արագ ասաց ու սպասեց պատասխանի:
Եկավ, մեքենայով էր, վերցրեց իրեն, գնացին «Ամեն ինչ տան համար». գնեցին ամեն անհրաժեշտը: Սոնան միայն դրամը տալուն էր մասնակցում: Օգտվելով նրանից, որ մեքենայով էին, մի քիչ քաշված, կաշկանդված, որ բնավ նման չէր իրեն, հարցրեց Ման եկողին.
-Կարելի՞ է՝ մի քանի ծավալով իրեր գնեմ, ձեռքով տանելը հարմար չէ ինձ:
Լսեց պատրաստակամ պատասխանը.
-Ի՞նչ հարց է. ինչ պետք է, գնեք, ես կօգնեմ Ձեզ:
Այս մեկը կարծես թե ուրիշ է, սովորական արհեստավորներին բոլորովին նման չէ, որ անմիջապես քուր ջան-ի ու դու-ի են անցնում՝ մտածեց ինքնիրեն Սոնան:
Առավել համոզվեց, երբ աշխատելու ընթացքում տղամարդն իրեն խնդրեց՝ որևէ երաժշտություն միացնի: Ինքն էլ բռնեց ու փորձության ենթարկեց նրան. ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Կոմիտաս…
Պարզվեց՝ ինքն իրեն էր ենթարկում փորձության. զարմացավ, երբ Ման եկողը երբեմն-երբեմն միանում էր կատարումներին ու այն էլ՝ ի՜նչ հայեցի, ի՜նչ սիրուն, առանց կլկլոցների ու սխալ նոտաների…
Չէ՛…
Ինքն էլի սխալվեց: Այդ ինչպես է լինում, որ մարդկանց երբեք չի ճանաչում, քանի դեռ մի կարգին, ամաչելու չափ չի սխալվում…
Հետո տղամարդը պատմեց դպրոցական տարիների իրենց խմբի մասին, ինչպես էին չորս ընկերներով համերգներ տալիս թաղեցիների համար: Հետո խոսեց իր չիրագործված երազանքներից, այնքան մարդկային, այնքան սովորական, պարզ երջանկության իր բանաձևից:
Եվ ինչպես էր նա կարողացել մնալ այդքան խոցելի այդքան կոշտուկոպիտ ընթացքից հետո:
Չնկատեցին անգամ, թե երբ ավարտին հասավ գործը:
Կոկիկ, տեղը՝ տեղին, անգամ ավել խնդրեց ու իր թափածները մեկիկ-մեկիկ ավլեց-հավաքեց:
Երբ Սոնան սուրճ առաջարկեց, չհրաժարվեց:
Հիմա էլ հիշելիս ամոթից գետինն է մտնում, թե ինչ ծայրահեղ աղքատության մեջ էր, որ ոչինչ չուներ սուրճի հետ առաջարկելու, անգամ մեկ շոկոլադ:
Հիշում է՝ մայրը նման վիճակներում սուրճի հետ բալի մուրաբա էր դնում սեղանին: Ինքն ու քույրերը հյուրի գնալուց հետո հարձակվում էին մոր վրա.
-Այ մեր, դու հո խայտառա՞կ չես, ո՞վ է տեսել, որ սուրճի հետ մուրաբա դնեն սեղանին:
Մայրն էլ առանց իրեն կորցնելու հանգիստ պատասխանում էր.
-Ինչ կա տանը, դա էլ դնում եմ: Որ ոչ մի բան չդնեի, ավելի ամոթ չէ՞ր լինի…
Մայրը միշտ ուներ իր միամիտ բացատրությունները:
Մայրը…
Տղամարդն արդեն դուրս էր գալիս, երբ Սոնան նրան մեկնեց պայմանավորված գումարը: Մեծ եղավ զարմանքը, որ վարպետը դրամը վերցնելուց հետո սկսեց հայացքով ինչ-որ տեղ փնտրել, մի բան, ինչի վրա կարող էր դնել ձեռքինը. աչքն ընկավ տան կենտրոնում դրված միակ իրին՝ հին կյանքից մնացած մաշված բազկաթոռին, որի վրա էլ նա դրեց դրամը, ասելով՝
-Հազար ու մի հոգս կա էս տանը, մի բանի պետք կգա…
Սա ասաց արդեն միջանցքում, առանց առարկության սպասելու ասաց:
Ու գնաց…
*****
Գրեթե մեկ տարի անց…
Դռան թակոցից միշտ էր անակնկալի գալիս Սոնան: Օրվա որ ժամն էլ լիներ, դուռը միշտ փակ էր բանալիով: Բացի իր ուսանողներից՝ գրեթե ոչ ոք չէր այցելում նրա տուն, այցերի համար էլ հատուկ ժամեր էին նշանակված լինում…
Ո՞վ կարող էր լինել:
Չգիտեր, ու բաց արեց:
Էսօրվա պես տեսնում է. երբ դուռը բացվեց, տղամարդը, շփոթված, էն որ թակում ես, բայց համոզված ես, որ չի բացվելու, ու հանկարծ բացում են, ա՛յ նման հայացքով, իրեն մեկնեց ցեխոտ, քրքրված տոպրակը: Սոնան էլ, անակնկալից զարմացած, բաց արեց ու տեսավ արմատներով ձնծաղիկներ: Վերջին անգամ երբ էին իրեն ծաղիկ նվիրել`Աստված գիտի: Խեղճությունը սրտում ծվարեց, վայրկյան էլ չանցած`երեսառածի պես սկսեց խրատականը`ախր ինչո՞ւ եք արմատներով քաղել, հո վայրենի՞ չեք, բա որ բոլորդ այդպես պոկոտեք, տարիներ անց մեր աշխարհում ծաղիկ չի մնա...
Նման մի տեքստ, բայց ավելի երկար, հաճույքազարմանքաշփոթմունքախառն տեքստ: Շեշտերը տեղը տեղին…
Քիչ է թե խեղճը փետրվարի կեսին ինչ իմանաս` որ մի ճամփեքից ձնծաղիկ էր հավաքել բերել, հիմա էլ փորձում էր արդարանալ, թե՝ տեսավ, մեքենան կանգնեցրեց, հարմար որևէ բան չկար, որով կարող էր առանց արմատները վնասելու քաղել, բայց քանի որ հիշել էր դաշտային ծաղիկների մասին իրենց զրույցը, որոշեց անպայման, թեկուզև այդ կերպ, իր մոր ծննդավայրից հավաքած ձնծաղիկներ նվիրել Սոնային…
Դե հիմա գնա ու վերմակը գլխիդ քաշած լաց եղիր ու ծվատիր քեզ, Սոնա աղջիկ: Քեզ՝ ծաղիկներ, իսկ դու, տեսեք, տեսեք, բնաշխարհ ես փրկում…
Խոզի նման պահեց իրեն, այդ սիրուն արարքին անարժանի նման…
Տարվա այդ եղանակին՝ ճերմակ-ճերմակ սիրունություն:
Շուտ խաղաղվեց:
Ցեխը մաքրեց, արմատներն էլ, մի հարմար խորը պնակ ուներ, տեղավորեց դրա մեջ ու դրեց գրասեղանին, հենց աչքի առաջ:
Բավականին երկար վայելում էր…
Հետոյի անգամներին երբեք ուրիշ ծաղիկներ չնվիրեց իրեն Ման եկողը…
Միշտ մարդու աչքերից թաքնված դաշտային գողտրիկ ծաղիկներ էր բերում՝ իր հոգու թաց ձեռքերով պոկոտած: Նրանք շատ էին գեղեցիկ լինում, նրանց ոչ ոք սակարկած չէր լինում, ոչ ոք փորձած չէր լինում նրանց գինն իջեցնել: Նրանք աճում էին հենց այն ձեռքերի համար, որպիսին գունավառ ու հորինովի պատումներից հեռու, անխոստում ու անբառ, միայն արարքներով լցված հոգիներն են ունենում: Այն ձեռքերի համար, որոնց տերերին այդպես էլ ոչ ոք չի ասում կինոներում ասվող բառերից, սիրային գրքերում գրված բառերից, ի տես ամենքի աչք ու ականջի արարքներից հետո շռայլած բառերից, թերևս…
*****
Այդպես մամն էր լաչակի վրա դնում ընդմիջման համար հետը վերցրած հավկիթն ու պանիրը, լավաշն ու թարխունը, հացն ու կանաչին: Մինչև կբացեր ուտելիքի տոպրակը, մի քանի անգամ հարդարում-ուղղում էր, նորից ձեռքով տպտպացնում խոտերին փռած լաչակը, որ հարթ լիներ, որ լա՜վ հարթ լիներ: Պիտի հարց չտայիր, քանի որ պատասխան չկար. դա այդպես պիտի արվեր ու վերջ:
Այդպես հորեղբոր կինն ու մայրն էին թոնրատանը փռում դաստառակը (այս բառը Սոնան հետո սովորեց իր բանաստեղծ ընկերոջից. իր տոտան ու մայրը դրան դաստախուն էին ասում…): Փռելուց հետո տպտպում-ուղղում էին ճիշտ մամի նման, որ հարթ լինի: Լավաշները վրան դաստելուց առաջ մի անգամ էլ ինքն էր տպտպում-ուղղում: Քանի դեռ փոքր էր, իրեն միայն դա էին վստահում՝ թոնրից հանած հացը դաստելը…
Երկար ժամանակ մի տեղ չէին գտնում, որ և ստվեր լինի, և կանաչ, և ջրին մոտ լինի: Երբ մեքենան անցավ հաջորդ ոլորանը, երկուսն էլ կարծես միաժամանակ ասացին՝ ինչ լավ տեղ է…
Ման եկողը մեքենայի խցից հանեց մոմլաթե սփռոցը, փռեց գետնին ու սկսեց ձեռքերով, ճիշտ մամի նման, ճիշտուճիշտ տոտայի ու մոր նման հարթել-տպտպացնել, ապաև վրան դասավորել իրենց հետ տարած սպասքն ու ուտելիքը…
Սոնան բաց թողեց մի քանի հարց, որոնք տրվել էին իրեն ու մնացել առկախ:
Նա ահագին անց միայն հետ եկավ հեռուներից, իր մանկության տխրանուշ եզերքներից, որտեղ թողել էր հոգսաշատ օրերի անհասկանալի երջանկությունը…
Անմշակ հոգածությունն ու վստահելի լռությունը խիստ ցանկալի էին սրտին:
Երբ բաժանում էին վերջին մի բուռ արևածաղկի սերմը, անելիք չունենալուց որոշեցին հաշվել՝ ում քանիսը հասավ. երկուսի մոտ էլ 23 հատիկ էր…
Սա ամենազարմանալի դրվագն էր, որ իրենց հանդիպումներում ունեցան իրենք, իրենցից անկախ…
Թեև դպրոցում կենսաբանությունն իր նախընտրած առարկաների շարքում չէր, բայց Սոնան գերազանց էր սովորում բոլոր դասերը: Ու այդ օրվա այդ տարօրինակ կիսումը նրան հիշեցրեց իր սերտած դասերից մեկը մարդու բջիջներում քրոմոսոմների ընդհանուր՝ 46 քանակի մասին, որ կազմում են արական և իգական 23 զույգ…
Չգիտեր՝ ճիշտ, թե սխալ…
Այդպես հիշեց…
*****
Երբ արդեն տարիներ անց Ման եկողի նվիրած վերջին բաժակը կոտրվեց, հանկարծ Սոնայի ներսով այդպես էլ չգտնված լինելու մի ալիք հոսեց, մեղավորության չքաված մի դող անցավ ներսերով, ու նա նստեց համակարգչի դիմաց:
Ուրվագծել փորձեց Ման եկողի՝ մոռացության ծալքերում խունացած դեմքն ու գոյությունը, ապա փորձեց բառերով վերծանել նրա եղած լինելը, չասված, ուշացած, այլևս ոչինչ փոխող բառերով…
Համակարգիչն անջատելուց առաջ ավելացրեց.
«Ուզեցի անպայման անդրադառնալ քեզ: Կարևոր չէ, թե ինչպես գրվեց: Դու չէիր կարող աննշան մնալ, լինել ու անցնել: Երբ վերադարձա ինքս ինձ, ապրեցնող պահերիցս եղան ճաքճքած ձեռքերով բերածդ նռներն ու նարինջները, որոնք գտնում էի գրադարակներիս տարբեր անկյուններում և հիշում դրանց մասին օրեր անց միայն, երբ պետք էլ չէր լինում քեզ ասածս շնորհակալությունը: Իսկ դու սպասում էիր դրան, հաստատ սպասում էիր: Քանի-քանի անգամ թաքցնել չկարողացար չգնահատված լինելուդ տխուր լռությունը. մեկ էլ պոռթկում էիր, երբ առիթ չկար, ու այդ պոռթկումն անպատասխան մնացած հոգու չմեղմվող թառանչ էր: Ներիր, ինչ խոսք. ես չկարողացա քո մանեկած-գտածը լինել…»:
Այնքան սովորական եղավ գրածը: Հիմա այսպես չեն գրում:
Հիմա գրածն անպայման պիտի զարմացնի:
Էլ ո՞ւմ է պետք այս ուշացած հոգեզեղում-խոստովանանքը, երբ իրենց երկրից երկինք տանող անավարտ ու անհայտ ծիրն է բաժանում`վերջնակայան հասնելու կիսավեր օրերի շարանը…
«Ինչպես որ անսպասելի հայտնվեցիր, այդպես էլ լուռ գնացիր: Ձեռքդ դեռ օդում է մինչև հիմա, հայացքիս դեմ, -չէր հանգստանում անցյալի մոլորմունքում մնացած կինը,- լուռ գնացիր`ցավդ կրելու տառապանքից ազատելով ինձ: Հետո իմացա, թե ինչերի միջով է տարել քեզ կյանքը, շատ հետո, երբ կռիվս Աստծո հետ էր լինելու: Որքա՜ն նման էին գալդ ու գնալդ…»:
31.07.2023
Գեղեցիկ Մարգարյան