Զելա Մարկոսյան. «Իմ երաժշտական մտածողությունը հայկական ծագում ունի»

«Գրում եմ այն՝ ինչ զգում եմ»

Զելա Մարկոսյանն Ավստրալիայում բնակվող և արդեն սիրված էթնո-ջազ երաժիշտ է, որի հեղինակած երաժշտության մեջ ներդաշնակվում են հայկական, լիբանանյան և ավստրալական երաժշտական ավանդույթներն ու նորարարությունը: Զելայի մարդկային ճակատագրում և ստեղծագործական կյանքում երեք քաղաքներ վճռորոշ  նշանակություն են ունեցել. նա ծնվել է Լիբանանում՝ Բեյրութում, դասական երաժշտական կրթությունը ստացել է Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում, ապա ջազ է ուսումնասիրել Սիդնեյի կոնսերվատորիայում: Դասական երաժշտությունից կտրուկ շրջադարձը էթնո-ջազին և նոր ստեղծագործական միջավայրն ամբողջությամբ արտահայտվել են Զելայի առաջին՝ «Անցում» ալբոմում, որը նա ձայնագրել է իր հիմնադրած կվինտետով: Փետրվարի 25-ին «Zela Margossian Quintet» խումբը երաժշտասերներին ներկայացրեց իր նոր՝ «The Road» ալբոմը: «ArtCollage»-ը  նոր ալբոմի, կյանքի կտրուկ շրջադարձերի ու ստեղծագործական ծրագրերի մասին զրուցել է Զելա Մարկոսյանի հետ:

 

-Զելա, որքան գիտեմ շատ հաճախ եք լինում Հայաստանում, որտեղ ընդամենը մի քանի տարի եք ապրել, բայց ասում եք, որ այստեղ գալը կենսական պահանջի է վերածվել: Ինչո՞ւ:

-Երբ Բեյրութը թողեցի և եկա Հայաստան ուսանելու, դա իսկապես իմ կյանքի շատ  կարևոր փուլն էր, որովհետև շատ բան սովորեցի Հայաստանում՝ և՛ անձնական կյանքում, և՛ արվեստում: Եվ այդ ամբողջ փորձառությունն ինձ հետ էր, երբ գնացի Ավստրալիա: Երբ Հայաստանում էի սովորում, ես, իհարկե, մտադրություն չունեի Ավստրալիա գնալու և պատկերացում չունեի, թե ինչ կլինի ապագայում: Բայց հետո աշխատանքային վիզայի հնարավորություն եղավ, և դա ճակատագիր էր: Ավստրալիա մեկնելուց հետո, առաջին երկու տարիներին մշտապես մտածում էի, որ պետք է հետ  վերադառնամ Հայաստան: Շատ էի կարոտում, որովհետև այստեղ ես ձեռք բերեցի շատ լավ ընկերներ, որոնց հետ մինչև այժմ սերտ կապեր ունեմ: Եվ այստեղ ծանոթացա ամուսնուս հետ ու ամուսնացա:

-Արենը հայաստանցի՞ հայ է:

-Պարսկահայ է, բայց իրենց ընտանիքն արդեն երկու հազար թվականից տեղափոխվել է Հայաստան՝ մշտական բնակության, այնպես որ ես հիմա Հայաստանում ընտանիք ունեմ:

-Դուք երևանյան կոնսերվատորիայում դասական երաժշտություն էիք ուսանում, արդյոք  շատ կտրուկ չէ՞ր անցումը էթնո ջազին:

-Երբ էստեղ էի սովորում, իմ բախտը շատ բերեց, քանի որ այդ ընթացքում երաժշտական վերելքի մի ալիք կար Հայաստանում և հրաշալի երաժիշտներ՝ Վահագն Հայրապետյանն իր «Կատուներ» բենդով, Արտո Թունջբոյաջյանն էլ իր «Armenian Navy Band»-ով: Ի դեպ, Արտոն ինձ համար շատ կարևոր ներկայություն էր, որովհետև ես զգացի, որ իբրև մարդ նա շատ է ոգեշնչում երիտասարդներին, այդ թվում նաև՝ ինձ, որ ազատ արտահայտվեն և նվագեն այն՝ ինչ զգում են: Բայց այդ ժամանակ ես դասական ոլորտի մեջ էի և շատ ծանր էր այդ ռեպերտուարները պատրաստելը, ու ես այդպես էլ ռիսկ չարեցի ջազ հարմոնիա սովորել: Նաև նկատի ունենալով հանգամանքը, որ Բեյրութում ես ջազային մթնոլորտում չէի մեծացել, այդ պատճառով մեջս փոքր-ինչ վախ կար այդ քայլն անելու համար: Բայց այնքան տպավորված էի այդ ամենով, որ երբ Ավստրալիա գնացի, առաջին տարիներին ահավոր անորոշության մեջ էի: Դասական երաժիշտներին չէի ճանաչում, իսկ եթե դու մենահամերգներ չես տալիս, չես ներկայանում քո արվեստով, ապա այդ ամենն իմաստազրկվում է: Մտածում էի՝ էլ ինչու  եմ այսքան պարապում, փորձում ամեն ինչ հասցնել կատարելության, երբ դա ոչ ոք չի լսում: Բայց երկար մտածելուց հետո հասկացա, որ դասականը չի իմը, դա չի իմ կյանքի ուղին և մի քանի տարի անց որոշեցի, որ պետք է ջազ հարմոնիա սովորեմ ու անհատական դասեր վերցրեցի: Բացի այդ, Ավստրալիայում մեծ շարժում կա, որ կանանց էլ ընդգրկեն իրենց ջազ-համայնքում և գիտեք, արդեն հիմա շատ լավ երաժիշտներ ունեն: Ամեն տարի շատ լավ դասընթացներ ու workshop-ներ կան, որոնց մասնակցեցի նաև ես: Հետո արդեն ընդունվեցի Սիդնեյի կոնսերվատորիա՝ ջազի բաժին:

-Երբ մենք խոսում ենք հայկական ջազի մասին, ի՞նչ ակունքներ ու ավանդույթներ կարող ենք արձանագրել, մանավանդ որ հայտնի ժառանգություն ունենք:

-Իմ կարծիքով, ջազը նախ և առաջ ազատ արտահայտվելու կարելիություն է քեզ տալիս: Հիմա շատերը, գուցե ավելի ավանդական մտածողությամբ մարդիկ, ասում են, որ ջազը հատուկ մի ձև ունի, որից պետք չէ դուրս գալ: Բայց կարծում եմ, որ ազգային մշակույթի էն մոտիվները և ֆոլկ երաժշտությունը, որ մարդիկ հիմա դնում են իրենց ստեղծագործության մեջ, դա արդեն էվոլյուցիա է ջազի մեջ, և դա ինձ չափազանց դուր է գալիս, որովհետև ես իբրև հայ կարող եմ արտահայտվել այդ լեզվով: Իմ լեզվամտածողությունը և երաժշտական մտածողությունը հայկական ծագում ունեն և  խոր արմատներ: Բեյրութում ես հայկական մեծ գաղութում եմ մեծացել, իմ ուսուցիչները, դասախոսները Հայաստանից էին: Բայց գիտեք, միայն հայկական գործիքներ օգտագործելը քիչ է: Մեր պարագային ես չեմ համարում, որ իմ ստեղծագործությունները զուտ հայկական ջազ են, դրանք դասականի և ֆոլկի մոտիվների համադրություն են: Հիշում եմ, Արտո Թունջբոյաջյանն էլ միշտ ասում էր՝ էթնո-ֆյուժն ջազ է: Ես չեմ կարող անուն տալ այդ երաժշտությանը, բայց հայկական ջազում նաև գործիքներ են օգտագործվում՝ բլուլ, քանոն, և այդ ամենն առանձնահատուկ ոգի է տալիս այդ երաժշտությանը:  

-Բեյրութ-Երևան-Սիդնեյ «ճանապարհային քարտեզը» իսկապես վճռորոշ որոշումների  արդյունք էր: Ինչպե՞ս գծվեց այդ քարտեզը:

-Ես շատ փոքր տարիքից միշտ ցանկացել եմ դաշնամուր նվագել և այդ ցանկությանս մասին անվերջ կրկնում էի մորս որ ուզում եմ դաշնամուր նվագել: Չորս տարեկան էի, երբ մի դաշնամուր բերեցին մեր տուն, և այդ ժամանակվանից սկսվեց իմ ճանապարհը  երաժշտության մեջ: Ես կարող եմ ասել, որ Բեյրութում՝ «Բարսեղ Կանաչյա» երաժշտանոցում, ես շատ լավ կրթություն եմ ստացել, որովհետև այն դասախոսները որ ունեցել եմ իմ կյանքում, ինձ լավ հղկել են տեխնիկապես և բոլոր առումներով: Հիմա ես շատ ուրախ եմ, որ «Բարսեղ Կանաչյան» երաժշտանոցում քննությունների ծրագիրն այդքան մեծ ծավալ ուներ: Մենք տարբեր երաժշտական դարաշրջաններից անցնում էինք բոլոր ստեղծագործությունները և հատկապես հայկական ռեպերտուարը շատ մեծ էր: Եվ այդ պատճառով ես շատ լավ ծանոթ էի հայկական ստեղծագործություններին ու կոմպոզիտորներին: Կարող եմ ասել, որ իմ բազան Լիբանանում արդեն բավականաչափ  լավ էր դրված: Եվ Հայաստան գալու որոշումս անգամ ինձ համար էր անակնկալ: Մենք Զաքար Քեշիշյանի ղեկավարությամբ «Կակաչ» երգչախմբով համերգների շարք ունեինք Արցախում և Հայաստանում: Պետք է ասեմ, որ այդ փորձառությունն ինձ համար շատ կարևոր ու յուրահատուկ էր, որովհետև նախքան այդ միշտ մտածել եմ որ Եվրոպայում կշարունակեմ կրթությունս, բայց այդ համերգաշարից հետո մտածեցի՝ ինչո՞ւ չեմ գալիս Հայաստան և միանգամից որոշեցի: Այդպես եղավ, մի քանի ամսում որոշեցի որ Հայաստան եմ գալիս և եկա: Իհարկե, ես շատ մտահոգ էի, որովհետև եկել էի Միջին Արևելքից, որտեղ այդ բարձրագույն երաժշտական ուսումը ստանալու հնարավորություն չկար, որ գնայիր կոնսերվատորիա և սովորեիր: Բայց ես շատ աշխատեցի Հայաստանում և շատ բախտավոր եմ, որ Վիլլի Սարգսյանն էր իմ դասախոսը: Իմ ուսանողության այդ հինգ տարիների ընթացքում ինքն իր աղջկա նման հոգ է տարել ինձ: Եվ իսկապես շատ բան սովորեցի Երևանում, մինչև որ գնացի Սիդնեյ: Եվ վերջապես Սիդնեյում հասկացա որ դասականը չի իմ ճանապարհը:

-Կարող եմ պատկերացնել, թե որքան դժվար էր ձեզ համար դասական նման բարձրակարգ կրթությունից հետո հրաժարվել այդ ամենից ու ամեն ինչ սկսել նորից:

-Հեշտ չէր, իհարկե, բայց Սիդնեյն ինձ համար ասես սպիտակ էջ լիներ: Ես դարձյալ հնարավորություն ունեցա նորից սկսել՝ օգտագործելով իմ ամբողջ նախկին փորձառությունը: Շատ դժվար էր այդ ամենը մենակ անել, բայց որովհետև ես վստահ  էի, որ եթե չանեմ դա, ապա ապագային շատ պիտի զղջամ, ես մտածում էի, որ գոնե հետագայում կիմանամ, որ փորձել եմ:

-Ինչպե՞ս են ծնվում ձեր մեղեդիները, ի՞նչը կարող է ձեզ ոգեշնչել:

-Երաժշտությունն ամբողջ օրը պտտվում է գլխումս: Երբ մեքենա եմ վարում, սովորաբար անջատում եմ ռադիոն և հետաքրքիր կերպով բոլոր այդ ռիթմիկ պահերը հենց մեքենա վարելիս են ծնվում: Ես լսում եմ դրանք և անմիջապես ձայնագրում եմ, որովհետև հետո դրանք կարող են մոռացվել և կորել: Ընդհանրապես ստեղծագործությունն էդպես է գալիս՝ օրվա ընթացքում շատ հանկարծակի և անսպասելի, միանգամից է գալիս: Բայց շատ կարճ է տևում: Ես կոմպոզիցիա չեմ ուսանել, իմ մոտ շատ օրգանիկ է. գրում եմ այն՝ ինչ զգում եմ, բայց քանի որ շատ եմ լսել հայկական ջազը, ես  ֆորմայով զգում եմ, որ զարգացումը լավն է:

-Ձեր առաջին ալբոմը կոչվում էր «Անցում», որը ձեզ շատ արագ հաջողություն բերեց, ալբոմի մասին գրեցին «The Sydney Morning Herald»-ը, «Downbeat magazine»-ը, «JazzWise» ամսագրերը: Բացի այդ, ալբոմը նաև առաջադրվեց «ARIA» հեղինակավոր  երաժշտական մրցանակին՝ լավագույն երաժշտական ալբոմ անվանակարգում: Ինչո՞ւ «Անցում» և անակնկալ չէր արդյոք այդ մեծ հաջողությունը:

-Դա իմ անցումն էր դասական երաժշտությունից դեպի ավելի ստեղծագործական մի ոլորտ, որն ինձ համար ոչ միայն շատ ռիսկային էր, այլև վախ էր ներշնչում, բայց եթե ես չանեի դա, վստահ եմ որ ապագային շատ պիտի զղջայի: Այդ ալբոմը պատրաստել եմ որպեսզի պարզապես ասեմ՝ սա ես եմ, ինչ որ եմ՝ սա եմ, սա կարող եմ ստեղծել: Շատ մեծ հույս ունեի, որ մարդկանց մեջ մի սիրուն բան կառաջացնի և որևէ այլ ակնկալիք չունեի: Ըստ էության, այդ ալբոմը պարզապես ինձ համար արեցի: Բայց նաև շատ ուրախացա, որ Ավստրալիայի ջազ համայնքը շատ լավ արձագանքեց, և, իհարկե, ամենամեծ անակնկալը «ARIA» մրցանակաբաշխությանը մասնակցելն էր: «ARIA»-ն Ավստրալիայի ամենամեծ երաժշտական իրադարձությունն է, տարբեր անվանակարգեր ունի, և մենք նոմինացվեցինք աշխարհի լավագույն երաժշտական ալբոմ անվանակարգում. մրցանակը չստացանք, բայց այդ անվանակարգում նոմինացվելն արդեն ինձ համար շատ մեծ արդյունք էր:

-2020-ին դուք արժանացաք «Creative Armenia»-ի և ՀԲԸՄ դրամաշնորհին: Ի՞նչ նպատակի ծառայեց այն:

-Դարձյալ շատ բախտավոր էի, որ ինձ  ընտրեցին, ես շատ լավ մարդկանց հետ  ծանոթացա: Դժբախտաբար քովիդի համավարակի ընթացքում էր, և ես էլ Ավստրալիայում էի ու շատ դժվարություններ կային, որ այդ ժամանակ Հայաստանում հաճախ լինեի: Շատ ուզում էինք այդ ընթացքում Հայաստանում հաճախ համերգներ կազմակերպել, բայց քովիդը բոլոր ծրագրերը խափանեց: Եվ ես այդ դրամաշնորհն օգտագործեցի իմ երկրորդ ալբոմի համար, որը կոչվում «The Road»՝ «Ճանապարհ», այսինքն անցումից հետո արդեն ճանապարհի վրա ենք: Գիտեք, իմ ամեն ստեղծագործություն իմ համար հատուկ պատմությունը ունի, մանավանդ առաջին ալբոմը: Ամեն մի ալբոմը մի հատուկ երախտագիտության պատմություն է:

-Քանի դեռ համավարակը շարունակվում է, դժվար է երաժիշտներին հարցնել նրանց ստեղծագործական ծրագրերի մասին: Բայց հուսանք որ քովիդը կնահանջի, և ձեզ ձեր թիմով կհյուրընկալենք Հայաստանում՝ համերգներով:

-Դա իմ երազանքն է: Ես կարծում եմ, որ եթե քովիդը չխանգարի, ապա մենք մեր նոր  ալբոմով պետք է մի մեծ քարոզչական համերգաշար անենք: Եվ եթե եվրոպայում հաջողվի, որ մի մոտ երկրում լինենք, ես անպայման կծրագրեմ, որ համերգներով Հայաստան գանք, իմ խումբը դա շատ է ուզում: 2018-ին մենք մասնակցեցինք Բեյրութի միջազգային ջազ փառատոնին, ինձ համար դա չափազանց հուզիչ էր. չէի հավատում, որ ես բոլորովին այլ ժանրում նվագում եմ Բեյրութում: Եվ հիմա շատ եմ մտածում հայաստանյան համերգների մասին: Իսկ ապագայում էլ ուզում եմ գործակցել  Հայաստանի երաժիշտների հետ, որովհետև իրենք ինձ համար իսկապես շատ լավն են:

 

Հարցազրույցը՝ Նունե Ալեքսանյանի

... ...