«Սիրում եմ ինքս ինձ անհանգստություն պատճառել». Շառլ Ազնավուր
Մեր ընթերցողների գնահատմանն ենք ներկայացնում Շվեյցարիայի Ռադիոյի և Հեռուստատեսության հայտնի մեկնաբան Դարիուս Ռոշբինին՝ Շառլ Ազնավուրի տված հարցազրույցի երկրորդ մասը: Այս զրույցը տեղի է ունեցել շանսոնիեի 90-ամյակի առիթով՝ 2014 թվականին, երբ Ազնավուրն ընդունել էր Ռոշբինի՝ «Pardonnez-moi» (Ներեցե՛ք ինձ) հեղինակային հաղորդաշարին հյուրընկալվելու հրավերը:
Դարիուս Ռոշբին- Ինչպիսին էր հայ գաղթականների միջավայրը: Կային տարբեր դավանանքի և ծագման մարդիկ, այդպե՞ս չէ:
Շառլ Ազնավուր- Այո, նախ և առաջ մենք ապրում էինք ուրիշների հետ: Լատինական թաղամասում կային այսպես կոչված հնդկա-չինացիներ, կային ռուսներ, վրացիներ, հայեր ու իտալացիներ:
Դարիուս Ռոշբին -Եվ բոլոր մարդիկ խոսո՞ւմ էին միմյանց հետ:
Շառլ Ազնավուր -Բոլորը շփվում էին միմյանց հետ ֆրանսերենով, մի քիչ ավելի, մի քիչ պակաս խոսում էին ֆրանսերեն, բայց ֆրանսերեն էին խոսում: Բոլորը երջանիկ էին, բոլորն ինչ-որ բան էին փնտրում՝ աշխատանք…
Դարիուս Ռոշբին -Նյութական կյանքը հեշտ չէր՝ Դուք աղքատ էիք:
Շառլ Ազնավուր -Ոչ, մենք չունևոր չէիք, մենք ապրել ենք աղքատության մեջ, երբեք հարուստ չենք եղել, սակայն այդ պարագայում, այն պահին մենք ընչազուրկ չէինք: Հայրս ռեստորան ուներ, մենք ապրում էինք ռեստորանից ստացած եկամուտով՝ մենք աղքատ չէինք:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք ավելի ո՞ւշ եք փոքր-ինչ զրկանքներ կրել:
Շառլ Ազնավուր -Մենք ապրել ենք աղքատության, բայց ոչ չքավորության մեջ, պատերազմի ժամանակ: Հայրս կամավորագրվեց, մի գեղեցիկ օր նա մեկնեց, ասաց. «Այս երկիրը շատ բան է արել մեզ համար, հարկավոր է, որ ես դրան պատասխանեմ»: Այնուհետև նա միացավ Դիմադրությանը, հայտնվելով շարժման մեծ մասնակիցների կողքին:
Դարիուս Ռոշբին -Բեմ: Շատ վաղ՝ ինը տարեկանում, Դուք արդեն ելույթ էիք ունենում բեմի վրա: Սա այն վիրուսն էր, որն արդեն կրում էիք Ձեր ներսում:
Շառլ Ազնավուր -Այնուամենայնիվ, հայրս երգիչ էր, մայրս՝ դերասանուհի: Ես դաստիարակվել եմ ռուս ու հայ մեծանուն հեղինակների, հատկապես ռուս հեղինակների գործերի և իրանական պոեզիայի վրա՝ անշուշտ, կան շատ մեծ իրանական բանաստեղծներ: Եվ հետո, իմ տանը չկար գեթ մի օր, երբ մենք մեջբերումներ չանեինք Օմար Խայամից:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք հիշո՞ւմ եք այն առաջին պահը, երբ բեմ բարձրացաք, երբ ինքներդ ձեզ ասացիք՝ ահա, սա՛ է իմ կյանքը:
Շառլ Ազնավուր -Ոչ, դա տեղի ունեցավ լսումների պահին, երբ դասընթացի ավարտին ոմն ռեժիսոր նկատեց ինձ ու ասաց, ուղիղ նայելով իմ աչքերին. «Կարո՞ղ ես ակցենտով խոսել»: Ես պատասխանեցի. «Ես կարող եմ ձեր ուզած ցանկացած ակցենտ նմանակել»: Ես այդ մասին ընդհանրապես ոչինչ չգիտեի: Նա ինձ ասաց. «Երկուշաբթի կգաս Ելիսեյան Դաշտերի կոմեդիայի թատրոն, այժմ «Էմիլը և հետախույզները» պիեսում Սիկիի դերի համար լսումներ են անցկացվում (պիեսը հեղինակել է գերմանացի գրող Էրիխ Քեստները): Պետք է, որ դու խոսես փոքրիկ սևամորթի նման»։ Այդժամ ես՝ երեսս սև գրիմ արած, խոսեցի փոքրիկ թխամորթի նման»։
Դարիուս Ռոշբին -Ձեր կյանքի փուլերը: Բոլորը ծանոթ են դրանց: 46-ին՝ Պիաֆ, 56-ին՝ առաջին Օլիպմիա: Իրո՞ք որ Պիաֆը շատ կարևոր նշանակություն ուներ Ձեր համար:
Շառլ Ազնավուր -Այո, Պիաֆն էր, որ ինձ գնահատեց: Ես նման էի նրան այն իմաստով, որ քանի որ ծնողներս չէին խոսում ֆրանսերեն, նրանք մեզ լիակատար ազատություն էին տվել: Հետևաբար մենք մեծացանք փողոցում, ես փողոցի երեխա եմ: Եվ ես շատ բաներ սովորեցի փողոցում: Պիաֆն էլ էր փողոցի երեխա: Այսպիսով, մենք գրեթե նույն երեխաներն էինք հատկապես այն ժամանակաշրջանում, այլ ոչ թե հետո, երբ ես գրեցի «Պատերազմի երեխաները»: Ես այնտեղ խոսում եմ այդ մասին: Ես չեմ խոսում Պիաֆի մասին, սակայն ասում եմ՝ պատերազմի երեխաներն այս մեկերն են և այս մյուսները:
Դարիուս Ռոշբին -Ձեր միջև երբեք մարմնական սեր չի եղե՞լ: Երբեք սիրային պատմություն չի եղե՞լ: Անհավատալի ընկերության պատմություն:
Շառլ Ազնավուր -Ոչ, նա իմ տեսակը չէր: Հենց այդպես: Ես շատ կոնկրետ ճաշակ ունեմ:
Դարիուս Ռոշբին -Ո՞վքեր էին Ձեր ճաշակով:
Շառլ Ազնավուր -Այն պահին արևելյան տիպի կանայք. հատկապես շիկահերները, բաց կապույտ աչքերով:
Դարիուս Ռոշբին -Եվ դա վերաբերում է Ձեր այժմյան կնոջը, որը շվեդուհի է:
Շառլ Ազնավուր -Այո, բաց խաժավուն աչքերով:
Դարիուս Ռոշբին -Եվ ինչպիսի՜ կայունություն: Որքա՞ն ժամանակ է արդեն տևում Ձեր ամուսնությունը:
Շառլ Ազնավուր -Կարծում եմ, որ արդեն 50 տարի է:
Դարիուս Ռոշբին -Դա հազվադեպ է Ձեր մասնագիտության մեջ, առհասարակ հազվադեպ է:
Շառլ Ազնավուր -Մենք ծերանալու իրավունք ունենք:
Դարիուս Ռոշբին -Դա նաև Ձեր կյանքն է. կարգապահություն, կանոնավորություն, դա Ձեր բուն էությունն է:
Շառլ Ազնավուր -Ես կանոնավոր կյանքով եմ ապրում, բայց ես չեմ ընտրել այդպիսի կյանքը, ես սիրու՛մ եմ կարգապահ լինել:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք պատմում էիք, թե ինչպես ուշադիր հետևում էիք Իվ Մոնտանին, նրա բեմական կյանքի կարգ ու կանոնին:
Շառլ Ազնավուր -Ես հիանում էի նրա օրինապահությամբ, սակայն ինքս դրան չեմ հետևել, քանի որ դա ինձ բոլորովին հարմար չէր: Կարգապահության մեջ ռոբոտին բնորոշ բան կա, այն ինչ ես չեմ սիրում: Ես ավելի շուտ խենթության սիրահար եմ, ինձ դուր են գալիս մի քիչ խենթ մարդիկ: Ես շրջապատված եմ երևակայել սիրող բազմաթիվ մարդկանցով:Կարծում եմ, որ փոքր-ինչ տարօրինակ մարդիկ հրաշալի են, բայց ինձ շրջապատողները միայն այդպիսինները չեն: Սակայն ես սիրում եմ հանդիպել սոսկ այդ տեսակի մարդկանց հետ:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք չե՞ք սիրում երբ ձանձրանում եք:
Շառլ Ազնավուր -Ձանձրույթ չեմ սիրում, ես ծիծաղ եմ սիրում: Ինձ շատ են դուր գալիս հումորիստները:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք ասում եք. «Ես միշտ զվարճանում եմ: Ամեն ինչն ինձ զվարճացնում է»:
Շառլ Ազնավուր -Միշտ՝ նույնիսկ տհաճ բաները: Եթե դա ինձ չի զվարճացնում, ապա ես ինքս ինձ համար հորինում եմ որևէ կատակ, որն ինձ կծիծաղեցնի:
Դարիուս Ռոշբին -Նույնիսկ անախորժություննե՞րը: Դուք փորձում եք բավականությո՞ւն ստանալ դրանցից:
Շառլ Ազնավուր -Այո, պետք է ամեն ինչի մեջ գտնել լավը, նույնիսկ անախորժությունների՝ տհաճ բաների մեջ փնտրել լավ կողմը: Այն այնտեղ գտնվում է ինքնաբերաբար, այն կա՛ այնտեղ:
Դարիուս Ռոշբին -Բեմին բնորոշ վախի մի տեսակ կա՝ վախ բեմից:
Շառլ Ազնավուր -Ոչ, ես բեմական վախ չունեմ: Անհանգստություն՝ այո, բայց ոչ՝ վախ բեմից: Բեմական վախը կաթվածահար է անում, անհանգստությունն ուժերը չի նվազեցնում, ընդհակառակը՝ այն ձեզ ստիպում է վեր բարձրանալ:
Դարիուս Ռոշբին -Ջոնի Հոլիդեյ: Ջոնի Հոլիդեյն այսօր ննջում է մեծահռչակ երգիչների կողքին:
Շառլ Ազնավուր -Ըստ իս, պետք է Ջոնի Հոլիդեյին ընդունել այնպիսին, ինչպիսին կա: Նրան պետք է ընկալել որպես օրինակելի տիպար շատ բաների համար: Պետք չէ ասել, թե. «Նա ռոք երգիչ է, ռոքը սա է»: Երբ իր համերգային շրջագայության ավարտին նրան հաջողվում է հիանալի կերպով կատարել որևէ հին երգ, հենց այդ պահին է պետք եզրակացություն անել Ջոնիի մասին, հենց այդ պահին կարելի է տեսնել նրա բարձր վարպետությունը, որն արտակարգ է, քանի որ նրան հաջողվում է երգել այնպիսի բաներ, որ չի էլ կարելի անգամ երևակայել: Լինում են պահեր, երբ ես ինքս ինձ ասում եմ, որ նա չպետք է կատարեր այս կամ այն երգը, իսկ նա դա կանի, այն էլ կանի շատ լավ: Հակառակ բոլորին նա երգեց Պիաֆի երգացանկից «Ոչնչի համար չեմ ափսոսում» երգը, և շատ արտակարգ կատարեց այն: Նա իսկական երգիչ է, որը երգում է ամբողջ սրտով:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք 90 տարեկան եք: Շուտով կլինեք 100 տարեկան:
Շառլ Ազնավուր -Հուսամ, ոչ շատ շուտով, մենք չենք շտապում:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք Ձեզ դրսևորում եք հարյուրամյա մարդու նման: Ի՞նչ եք անում, ո՞րն է Ձեր չափավորության գաղտնիքը: Դուք ասում եք, որ ափսեի պարունակության կեսն եք ուտում:
Շառլ Ազնավուր -Կեսը թողնում եմ, միշտ:
Դարիուս Ռոշբին -Երեկոյան գրեթե ոչինչ:
Շառլ Ազնավուր -Մեկ յոգուրտ, մեկ ադամաթուզ, այո, մի փոքրիկ սենդվիչ, կամ շոկոլադե սալիկի մի պատառիկ, կամ մի փոքր կտոր հաց ու կարագ, ահա այսքանը:
Դարիուս Ռոշբին -Դա օգնո՞ւմ է: Դա նույնպես կարգապահության տեսա՞կ է:
Շառլ Ազնավուր -Դա կարգապահություն է, բայց երեկոները ես ախորժակ չունեմ:
Դարիուս Ռոշբին -Ձեր հավասարակշռված լինելը: Ես շատ տպավորված եմ դրանից: Դուք իրավացի եք ու Դուք ասում եք. «Պետք չէ երբեք հուսահատվել, դա է գաղտնիքը»:
Շառլ Ազնավուր -Ես չեմ սիրում մարդկանց, որոնք կախում են գլուխը, ասելով. «Ես 50 տարեկան եմ»: Ես սիրում եմ մարդկանց, որոնք ասում են. «Ես 70 տարեկան եմ և հոգով առույգ եմ»: Ահա, թե ինչն է ինձ դուր գալիս: Ես սիրում եմ մարդկանց, որոնք ապացուցում են, որ հայտնվել են այս երկրի վրա լավ ապրելու համար, որոնք հավատարիմ են մնում իրենց սկզբունքներին:
Դարիուս Ռոշբին -Փողը:
Շառլ Ազնավուր -Դա կարևոր չէ:
Դարիուս Ռոշբին -Բայց և այնպես նշանակություն ունի:
Շառլ Ազնավուր -Ուշադրությու՛ն, մենք դարձյալ վերադառնում ենք ֆրանսերեն լեզվին:
Դարիուս Ռոշբին -Դա կարևոր չէ, դա շատ օգտակար է. նույն բանը չէ:
Շառլ Ազնավուր -Երբ փողը կարևոր է, այն գտնվում է բանկում, երբ այն օգտակար է, ապա շրջանառվում է: Ինչ վերաբերվում է ինձ, ես գումար եմ վաստակում ու գումար եմ ծախսում, քանի որ ես այն մտքին եմ, որ իմ վաստակածը շրջանառվելու համար է: Ես շատ փող եմ ծախսում:
Դարիուս Ռոշբին– Ամենալավ բառը: Ո՞րն է ամենալավ բառը,որը կարելի է գործածել բոլոր իմաստներով:
Շառլ Ազնավուր –Այս պահին ամենագործածական բառը, որի վրա ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնում, voilà-ն է (ահա): Ցանկացած պահի բոլորն ասում են. «ահա»: Ինչ-որ բան են բերում, ասում են. «ահա խնդրեմ», խոսքն են ավարտում, ասում են. «ահա այսպես»: Ամեն պահի ասում են. «ահա»: Ոչ ոք երգ չգրեց այդ մասին, ես սկսեցի, հետո թողեցի, երգը կվերնագրվեր «Voilà» և կպատմեր այն պահերի մասին, երբ մենք զբաղվում ենք մեր հոբբիներով…
Դարիուս Ռոշբին -Շվեյցարիայի մասին որևէ երգ: Կարծում եմ, Դուք խորհել եք այդ մասին:
Շառլ Ազնավուր -Որոշ ժամանակ մտածեցի, սկսեցի գրել, գրածս հավանեցի՝ ես հավանում եմ այն, ինչ գրում եմ:
Դարիուս Ռոշբին -Դեհ, ի՞նչ եք գրել:
Շառլ Ազնավուր -Ես ընտրեցի այն ինչ սիրում եմ. սակայն բավականաչափ բաներ չգտա երգս լավ պատմելու համար:
Դարիուս Ռոշբին -Խոսքերը կհիշեք, երգի սկիզբն ինչի՞ մասին էր:
Շառլ Ազնավուր -(Դժվարությամբ վերհիշում է, արտասանում է, թե ինչպես աղջիկն ապրում է լճի մոտ, սիրահարված տղան հեծանվով գալիս է նրա մոտ և զույգը գնում է զբոսնելու շատրվանների մոտ՝ թռչունների ծլվլոցի ներքո…)
Ընկերներ ունեմ, որոնք ինձ բերեցին գրքեր, ասելով. «Վերցրու, այստեղ արտահայտություններ կան», բայց ես կուզեի, որ դրանք լինեն ազդեցիկ արտահայտություններ, կուզեի հասնել այն բանին, որ լինեմ հզոր նույնքան, որքան Պիեռ Դյուդանն էր: Նա իսկական շվեյցարական հեղինակ էր, շատ երգեր է հեղինակել, ինչպիսիք են. «Ոչինչ», «Կաթով սուրճն անկողնում են խմում» և այլ: Նախ և առաջ նրա երգերում տեղ գտած պատմությունների լեզուն ավելի վսեմ էր, քան ֆրանսիական երգերի բառապաշարը: Ես կնախընտրեի համապատասխանել առնվազն Պիեռ Դյուդանի մակարդակին:
Դարիուս Ռոշբին -Շառլ Ազնավուր, մի գեղեցիկ օր պետք է մահանալ, սա պատահում է բոլորի հետ:
Շառլ Ազնավուր -Ավաղ:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք հավատո՞ւմ եք, որ կա կյանք մահից հետո:
Շառլ Ազնավուր -Ես փորձում եմ հավատալ հանդերձյալ կյանքին, բայց դրան հավատալը դյուրին չէ: Չեմ սիրում մահը: Ես գիտեմ, որ մահանում են միայն մեկ անգամ: Ապրում են միայն մեկ անգամ, մեկ անգամ՝ մահանում:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք կշարունակեք կյանքը գեղարվեստական գործերում: Դուք մտորում եք այս մասին: Դուք կապրեք ձեր երգերում, ձեր ստեղծագործական ժառանգությունում: Մի քանի րոպե առաջ ինձ ասում էիք, որ այդ ամենը համախմբելը հատուկ նշանակություն կունենա, օրինակ, ձեր որդու համար:
Շառլ Ազնավուր -Ես սկսել եմ կազմակերպել իմ կյանքը, բայց ես նաև մեկ այլ բան էլ եմ ձեռնարկել: Ես սկսեցի հեռացնել այն ամենն, ինչն ինձ համար հպարտության առարկա էր. բաժանեցի իմ «ոսկե սկավառակները» իմ շրջապատի մարդկանց, տվեցի դրանք, ինչպես տվեցի մրցանակներս: Ես կտեղաբաշխեմ դրանք բոլորը՝ չեմ ուզում ինձ մոտ ունենալ ինձ պատկանող և ոչ մի բան: Ես կարծում եմ, որ նայել իմ անցած տարիներին ու գիտակցել, որ դա ես եմ արել, ամենավատ բանն է, որովհետև դա ստիպում է հետ գնալ: Ինչ վերաբերվում է ինձ, ես մտածում եմ միայն առաջ գնալու մասին:
Դարիուս Ռոշբին -Ի՞նչն է Ձեզ ամենաշատը հուզել, ի՞նչն է ամենամեծ հաճույքը պատճառել:
Շառլ Ազնավուր -Պատվո լեգեոնի շքանշանները:
Դարիուս Ռոշբին -Իսկապե՞ս:
Շառլ Ազնավուր -Անհնարին բան կնախընտրեի. Ֆրանսիական ակադեմիան: Դա անհնար է ինձ համար:
Դարիուս Ռոշբին -Եվ ինչո՞ւ է դա անկարելի:
Շառլ Ազնավուր -Ամեն դեպքում հիմա դա հնարավոր չէ, քանի որ 75 տարեկանից բարձր տարիքի անձանց չի կարելի մուտք գործել Ֆրանսիական ակադեմիա: Այսպես ավելի լավ է: Անակնկալ կերպով կգոռոզանայի, հայտարարելով. «Ես Ֆրանսիական ակադեմիայի անդամ եմ»:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք հոյակապ կդիտվեիք՝ ուսակապերով համազգեստ հագած … (Կատակում է)
Շառլ Ազնավուր -Հատկապես սուսերով, որը գետնի վրայով քարշ են տալիս, հատակին քերծվածքի հետք թողնելու համար: Չէ՛, նման բան կա:
Դարիուս Ռոշբին -Դուք ծաղրում եք ինքներդ Ձեզ: Ոչ ոք Ձեզնից ավելի լավ չգիտի դա անել:
Շառլ Ազնավուր -Այո, և ես կնախընտրեի նաև «Կոմեդի Ֆրանսեզը»: Խոստովանում եմ: Ահա ինձ համար ամենակարևոր երեք բաները. ես ունեմ Պատվո լեգեոնի երեք ոսկե շքանշան, որոնք ստացել եմ երեք անգամ ու որոնցով հիացած եմ, դա չեմ ժխտում: Ես դրանք կրում եմ կանոնավորապես: Ինձ տվել են՝ ես կրում եմ: Ես կրում եմ և այն ամենն, ինչ ինձ շնորհել են, իմ բոլոր ստացած մրցանակները, բայց հետո, ես դրանք տալիս եմ հիմա:
Դարիուս Ռոշբին -Ո՞րը կլինի Ձեր վերջին խոսքը:
Շառլ Ազնավուր -Դե ինչ, ես հույս ունեմ, որ երբ կլինեմ 100 տարեկան, դուք ինձ կհրավիրեք հարցազրույցի, որովհետև ես ուզում եմ իմ վերջին մենահամերգն ունենալ հարյուրամյակիս ժամանակ: Ես կվերադառնամ բեմ ու կասեմ. «Աշխարհում առաջին հարյուրամյա մեր երգիչը», ահա այսպես: Եվ ես լիահույս եմ, որ ինձնից առաջ ոչ մի ուրիշ հարյուր տարին բոլորած երգիչ չի լինի:
Դարիուս Ռոշբին -Ուրեմն պայմանավորվեցինք, հանդիպման առաջարկն ընդունված է: Շնորհակալություն, Շառլ Ազնավուր:
Շառլ Ազնավուր -Մայիսի 22-ին…
Դարիուս Ռոշբին -2024 թվականի մայիսի 22-ին:
Շառլ Ազնավուր -Այո, 2024 թվականի:
Դարիուս Ռոշբին -Հենց այդպես, 2024 թվականի մայիսի 22-ին: Ահա, շատ լավ:
Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Նունե Գալստյանի