Շառլ Ազնավուր. «Կա հիշողություն. Երիտասարդ հայերն ամենևին չեն մոռանում»

17:03 01.10.2023 | Արթդարակ | միջազգային մամուլ

Հոկտեմբերի 1-ը Շառլ Ազնավուրի հիշատակի օրն է: Շանսոնի հայազգի արքան  մահացավ 2018-ի հոկտեմբերի 1-ին: Տասը տարի առաջ՝ 2013 թվականին Ազնավուրը  Շվեյցարիայի ռադիոյի և հեռուստատեսության հայտնի մեկնաբան Դարիուս Ռոշբինի «Pardonnez-moi» (Ներեցեք՛ ինձ) հեղինակային հաղորդաշարի հյուրն էր: Ազնավուրի հիշատակի օրը «ArtCollage»-ի ընթերցողին առաջարկում ենք ծանոթանալ այդ զրույցի հիշարժան դրվագներից մի քանիսին:

   

Դարիուս Ռոշբին -Բարև ձեզ, Շառլ Ազնավուր:

Շառլ Ազնավուր -Բարև ձեզ:

Դարիուս Ռոշբին -Ֆրիբուրի միջազգային կինոփառատոնին Ձեր մասնակցությունն արդեն իսկ իրադարձություն է: Հիմա կխոսենք այդ մասին, երգի, Հայաստանի և Ձեր մասին:

Շառլ Ազնավուր -Ես չեմ, որ իրադարձություն եմ ստեղծել կինոփառատոնում. արդեն քանի տարի է ինչ ֆիլմերում չեմ նկարահանվում:

Դարիուս Ռոշբին -Գլխավոր հյուրը Դուք եք:

Շառլ Ազնավուր -Այո, բայց դա զուտ նրա համար է, որ սա Շվեյցարիան է, թե չէ ես աշխարհի բոլոր փառատոներին չեմ մասնակցում:

Դարիուս Ռոշբին -Փառատոնի կազմակերպիչները լիովին հիացած են, նրանք ասում են. «Մենք հրավիրեցիք Շառլ Ազնավուրին, նա մեզանից ընդամենը մի բան խնդրեց՝ GPS -ին միանալու հասցեն, այս է ամենը»:

Շառլ Ազնավուր -Ընդամենն այդքանն՝ առաջարկվող այլ բաներից:

Դարիուս Ռոշբին -Ոչ մի աստղային քմահաճույք:

Շառլ Ազնավուր -Ես քմահաճ չեմ: Քմահաճույքն ավելի ձանձրալի է անձի համար, քան մյուսների: Դե լավ, մյուսներն ասում են «այո», կամ՝ «ոչ», կոկորդ են պատռում, կամ լուռ են մնում, սակայն նա, ով քմահաճ է, ամբողջ կյանքը կանցկացնի քմահաճություններ անելով: Նա դժբախտ կլինի ամեն անգամ, երբ հրաժարվի դրանից: Պետք չէ քմահաճություններ անել, և հետո՝ ինչո՞ւ անել: Ո՞րն է մեր կարգավիճակը: Ի՞նչ է դա իրենից ներկայացնում: Ես արդեն իսկ սարսափում եմ «աստղ» բառից, չեմ սիրում «սուպերաստղ» բառը: Ես արհեստավոր եմ, ես հնարավոր լավ եմ զբաղվում իմ արհեստով, ընդամենն այդքանը:

Դարիուս Ռոշբին -Արդեն վաղուց է ինչ Դուք գրավել եք հանդիսատեսի սիրտը:

Շառլ Ազնավուր -Շատ վաղուց: Նախքան Ֆրանսիայի վարչակազմի սիրտը գրավելը:

Դարիուս Ռոշբին -Այդ մասին ևս կրկին կխոսենք: Փորձենք հաշվարկել. այսպիսով, տարեթվերը սկիզբ են առնում 1946 թվականից՝ Պիաֆի հետ հանդիպումից սկսած, 1956-ին գալիս է Օլիմպիան, կարող ենք շատ հետ գնալ, հասնել Ձեր առաջին բեմելին, Դուք դեռ երեխա էիք: Քանի՞ տարեկան էիք:

Շառլ Ազնավուր -Ես ինը տարեկան էի: Դա Շայո թատրոնում էր, 1933 թվականի դեկտեմբերի վերջին հինգշաբթի օրը:

Դարիուս Ռոշբին -Արտասովոր է, դա նշանակում է, որ շուտով Ձեր բեմի վրա լինելու ութսուն տարին կլրանա: Ութսուն տարի բեմի վրա՝ սա շշմեցուցիչ է:

Շառլ Ազնավուր –Այո, ճիշտ է:

Դարիուս Ռոշբին -Ո՞րն է այս երկարատևության գաղտնիքը:

Շառլ Ազնավուր -Կարծում եմ, որ նախևառաջ մասնագիտությունը սիրելու, հանդիսատեսին սիրելու մեջ է: Սա շատ կարևոր է: Ոչ թե ասել. «Ես ունեմ հանդիսատես», այլ ասել. «Մարդիկ, որոնք ինձ շատ են սիրում, և որոնց հետ մենք լավ ենք հասկանում իրար»: Ես շատ լավ հարաբերություններ ունեմ հանդիսատեսի հետ:

Դարիուս Ռոշբին -Եվ մարդիկ պաշտում են դա:

Շառլ Ազնավուր -Այո: Ես գնում եմ շուկա, այն շուկաները, որոնք կան շրջաններում՝ ես ինքս եմ շուկա գնում, կատարում եմ գնումներ խանութներից, ես չեմ ուղարկում ինչ-որ մեկին, որ ինձ համար ինչ-որ բան գնի:

Դարիուս Ռոշբին -Դուք խաղում եք հանդիսատեսի հետ: Ավելի վաղ Դուք ինձ պատմում էիք, որ Դուք առաջիններից էիք, ովքեր ասել էին. «Այո, ես մազերն աճեցնելու նպատակով վիրահատություն եմ արել»:

Շառլ Ազնավուր -Դա ամբողջ մի պատմություն է: Մազերը վերցրել են այստեղից (ձեռքը դնում է ծոծրակի վրա) ու դրել են այ այստեղ (ձեռքով ցույց է տալիս գլխավերևը): Եվ սա ինձ վրա ավելի թանկ նստեց, քան բիզնես դասի տոմսով Բրազիլիա գնալ-գալը:

Դարիուս Ռոշբին -Եվ Դուք այդ մասին բեմի վրա՞ եք պատմել:

Շառլ Ազնավուր -Ոչ, բայց ես պատմում եմ ամեն ինչ:

Դարիուս Ռոշբին -Թվում է, թե դա հեշտ է, սակայն դրա հետևում չլսված աշխատանք կա: Դուք չափազանց աշխատասեր եք:

Շառլ Ազնավուր -Այդպես է:

Դարիուս Ռոշբին -Այժմ կխոսենք Ձեր ինքնուս լինելու մասին: Ո՞ր տարիքում եք հեռացել դպրոցից:

Շառլ Ազնավուր -Տաս ու կես տարեկանում:

Դարիուս Ռոշբին -Ամեն երեկո Դուք ինչ-որ բան եք սովորում:

Շառլ Ազնավուր -Այո, ես որևէ բան եմ սովորում կամ հիշողությանս մեջ պահելու, կամ պարզապես սովորելու համար:

Դարիուս Ռոշբին -Գրականության հետ կապված ահռելի աշխատանք եք կատարում: Ամենավերևում՝ Վիկտոր Հյուգոն է:

Շառլ Ազնավուր -Այո, առաջինը Վիկտոր Հյուգոն է, Լաֆոնտենի հետ միասին և Մոլիերը՝ երեքն են: Սա շատ կարևոր է, թատրոնն ինձ համար շատ կարևոր է եղել, ես եկա այն պահին, երբ երեխա դերասան էի, հետո իմ պատանեկության շրջանում ընդմիջում եղավ, և հենց այդ ժամանակ ես գտա պայմանագրեր, որոնց համաձայն ես պարում էի, երգում: Պատկերացնում եք, բայց և այնպես, ես պարում էի բալետի պարուհու բեմական զգեստով, որովհետև թատրոնի տերն ինձ ասաց. «Թվում է թե պարելու եք, ձեզ կկանգնեցնենք պարուհիների հետ, որովհետև նրանցից երկուսը բացակայում են»: Եվ ես պարում էի պարազգեստով: Ես շատ եմ չարչարվել, որ գտնեմ այդ լուսանկարը, տարիներ եմ ծախսել այն գտնելու վրա, ես չէի ուզում թաքնվել՝ ուզում էի իմ արածն աշխարհին ի ցույց դնել: Ես արել եմ ամեն ինչ. խաղացել եմ թատրոնում, մյուզիք հոլում, ես փորձել եմ ամեն ինչ:

Դարիուս Ռոշբին -Ահռելի աշխատանք: Հիշում եմ, թե ինչպես էի ունկնդրում Ձեզ, երբ Դուք Կոկտո էիք ցիտում: Ժան Կոկտոն Ձեր ընկերն էր, Դուք Կոկտոյի ընկերն էիք, այն մարդու, որն ասում էր. «Աշխատի՛ր ամեն օր»:

Շառլ Ազնավուր -Այո, և ես չքաշվեցի ու նրան հարցեր տվեցի, որովհետև ամաչկոտությունը խանգարում է որոշ երիտասարդներին, որ նրանք զարգանան ու ավելի հեռու գնան: Ես Կոկտոյին հարցեր էի տալիս: Մինչև այսօր ես նրան հարցնում եմ. «Ես ի՞նչ գիրք պետք է կարդամ»: Եվ նա ինձ տվեց 25 գրքերից կազմված մի ցուցակ:

Դարիուս Ռոշբին -Դուք կարդացի՞ք դրանք:

Շառլ Ազնավուր -Ես դրանք կարդացի և վերջերս Դանի Բրիյանն ասաց ինձ. «Կարո՞ղ եք ինձ տալ Կոկտոյի ցանկը»: Եվ ես այն նրան ուղարկեցի:

Դարիուս Ռոշբին -Կոկտոն Ձեզ մի քիչ սիրահարվա՞ծ էր:

Շառլ Ազնավուր -Ամենևին: Ո՛չ, ես համասեռամոլների սիրուն չեմ արժանացել:

Դարիուս Ռոշբին -Իսկ Էդիթ Պիաֆի պարագայում՝ այո՞:

Շառլ Ազնավուր -Չեմ կարծում: Կարծում եմ, որ իր մենության պահերին, կարող էր ինչ-որ բան մտքով անցած լիներ, սակայն պետք է ասեմ, որ նա իմ տեսակը չէ: Ինչ վերաբերվում է ինձ, ապա ես սիրում եմ բաց գույնի աչքերով շիկահերներին:

Դարիուս Ռոշբին - Իսկ ինչո՞ւ նրա և Ձեր միջև ոչինչ տեղի չունեցավ:

Շառլ Ազնավուր -Տեղի չունեցավ, որովհետև չպետք է տեղի ունենար, որովհետև ես հնարավորություններ չեմ սիրում, իսկ այդ մեկը հնարավորություններից վատագույնն էր:  

Դարիուս Ռոշբին -Կոկտոն, Պիաֆը, այնքան շատ ուրիշ մարդիկ կան… Երբ վրա հասնի երախտապարտության ժամը, ո՞ւմ շնորհակալություն կհայտնեք: 

Շառլ Ազնավուր -Նախ և առաջ ես շնորհակալություն կհայտնեմ իմ ծնողներին, ինչը նորմալ է, այնուհետև ամեն դեպքում իմ հանդիսատեսին, որովհետև եկավ մի պահ, երբ ինձ սաստիկ դնգստում էին բառիս բուն իմաստով, ինձ հետ իրոք, առանձնապես սիրալիր չեն վարվել: Ես Ֆրանսիան չեմ լքել փողի հետ կապված խնդիրների պատճառով, ի հեճուկս այն բանի, որ այդ մասին հենց այդ կարծիքին են: Ես լքեցի Ֆրանսիան, որովհետև ինձ վռնդեցին, որովհետև ես այլևս աշխատանք չէի գտնում, իմ մասին այնպիսի համբավ էր ձևավորվել, որ ինձ մատով էին ցույց տալիս, ուստի ես այլևս չէի կարողանա շարունակել, ու քանի որ արտասահմանում աշխատելու հնարավորություն ունեի, ապա եկա Շվեյցարիա, որովհետև այստեղ էին ամենալավը խոսում ֆրանսերեն: 

Դարիուս Ռոշբին -Հիմա արդեն քանի՞ տարի կլինի, որ այստեղ եք:

Շառլ Ազնավուր -Ես ժամանեցի 1972 թվականին, այդ ժամանակվանից այստեղ եմ:

Դարիուս Ռոշբին -Իմ կարծիքով Դուք տեղափոխվել եք: Դուք Լեման լճին ավելի մոտ եք հաաստատվել: Դուք իսկապես տեսնում եք Լեման լիճը, ինչպիսի՞ն է այն: 

Շառլ Ազնավուր -Հանգիստ, ջինջ, ես կասեի՝ քնքուշ: Ճշմարիտ է, որ բնապատկերի մասին կարելի է ասել, որ այն քնքուշ է:

Դարիուս Ռոշբին -Ձեր ժամանելուն պես Դուք անհավատալի գնահատության արժանացաք: CNN-ը Ձեզ անվանեց «դարի վարիետեի արտիստ», «New York Times»-ը օգտագործեց մի անհավանական արտահայտություն՝ Ձեզ անվանելով «վերջին երգիչը», միգուցե նկատի ունենալով «վերջին գրող-երգիչը»: 

Շառլ Ազնավուր -Ոչ, դա նշանակում է «վերջին կատարող-երգիչը», որովհետև այժմ երգում են, բայց չեն կատարում: Վերջինը, որը կատարում էր, Իվ Մոնտանն էր, Սեմի Դևիս Կրտսերը, Լայզա Մինելլին և Բեթ Միդլերը, բայց մյուսները չեն կատարում, նրանք գալիս են ու երգում:

Դարիուս Ռոշբին -Կամքի ուժ: Խոսում ենք շատ աշխատելուց, բայց նաև պետք է առկա լինի կամքի ուժը: Ձեր կարիերայի սկզբում Դուք դժգոհ էիք ձեր ձայնից, այն ձայնից, որն այնքան յուրօրինակ է: 

Շառլ Ազնավուր -Ես հիմա էլ գոհ չեմ իմ ձայնից: Ես այնքան կուզեի մաքուր ու հեշտ ձայն ունենալ, իսկ իմ ձայնն այնքան էլ հեշտ չէ: Հարկավոր է, որ ես բեմ բարձրանալուց առաջ մի քիչ բղավեմ: Ես չեմ ուզում վոկալիզներով պարապել, ոչ, ոչ, ոչ, ոչ: Բայց ես գոռում եմ ամբողջ կոկորդով, որպեսզի տեսնեմ, թե իմ ուզած նոտան այնտե՞ղ է: Եվ եթե այն այնտեղ է, ես հանգիստ վերադառնում եմ բեմ:

Դարիուս Ռոշբին -Ովքե՞ր են շատ գեղեցիկ ձայներ ունեցողները: Օրինակի համար՝ Ջոնի Հոլիդեյը:

Շառլ Ազնավուր -Իմ մասնագիտության մեջ գեղեցիկ ձայներ չեմ գտնում: Ըստ իս, գեղեցիկ ձայները լիրիկական ձայներն են: Հաճախ վարիետեի արտիստները գեղեցիկ ձայներով են օժտված լինում: Պիաֆն ուներ գեղեցիկ ձայն, Լավուան: Կանանցից կան մի քանիսը, սակայն տղամարդկանց համար դա ավելի բարդ է, ամեն դեպքում լիրիկական ձայները. Մարիո Դել Մոնակոն է, Դոմինգոն՝ տենորները….Ես ինքս բարիտոն եմ:

Դարիուս Ռոշբին -Շառլ Ազնավուր, Ֆրիբուրի միջազգային կինոփառատոնը, Հայաստանը… Դա է Ձեր այստեղ լինելու հիմնական պատճառը, կինոփառատոնում կա սփյուռքի բաժին: Խոսելու ենք հայկական սփյուռքի մասին. սա Ձեր ծագումն է, սա Ձեր հարազատ լեզուն է, ֆրանսերենի հետ միասին: Անկասկած, Դուք շատ ավելի լավ եք խոսում ֆրանսերեն, այնուամենայնիվ, տանը խոսում եք հայերեն:

Շառլ Ազնավուր -Այո, ես շարունակում եմ հայերեն խոսել իմ դուստրերից մեկի, քրոջս և իմ մի քանի ընկերների հետ, որովհետև սա հարուստ, հեշտ և զվարճալի լեզու է: Հայ ժողովուրդը փոքր-ինչ հայրենատենչ ժողովուրդ է, բայց և այնպես նա ծիծաղաշարժ է: Նա զվարճալի է իր թարգմանություններով, երբ արտաբերում են այն բառերը, որոնք այլևս չի ճանաչում, կամ երբ հայկական ծագում ունեցող ֆրանսիացիները, Եվրոպայի հայերը մոռացել են հայկական բառերը և հաճախ դրանց տեղը փոխ են առել թուրքական բառեր: Եվ երբ ես նրանց ակնարկում եմ. «Այն, ինչ դու ասում ես՝ թուրքերեն է», ինձ հակաճառում են, թե. «Դա ճիշտ չէ», իսկ ես. «Այո, այո, ես քեզ բառարան կուղարկեմ, ու դու կհամոզվես»: Եվ ես բառարան եմ ուղարկում:

Դարիուս Ռոշբին -Դուք թուրքերի հետ վարվելու մի հոյակապ բանաձև ունեք: Դուք ասում եք. «Պետք է հիշել 1915 թվականին թուրքերի կողմից հայերի հանդեպ իրագործած ցեղասպանությունը, բայց՝ առանց ատելության»:

Շառլ Ազնավուր -Ոչ, բայց դրանից զատ, «ցեղասպանություն» («գենոցիդ») բառը՝ ես թքած ունեմ դրա վրա: Ես ուզում եմ, որ ճանաչեն պատմական փաստը, եթե կցանկանաք:

Դարիուս Ռոշբին -Կոտորածներ:

Շառլ Ազնավուր -Հենց սա է: Բայց դա նրանք են ասում «կոտորածներ», ուստի նրանք են գործածում դա: Թեկուզև նրանք գործածեն այդ բառը, բայց, ի վերջո, մենք սահմանամերձ երկրներ ենք: Իրար միջև գոյություն ունի փոքրիկ սև շուկա՝ և՛ մի կողմից և՛ մյուսից, կան հայեր, որոնք մյուս կողմից ծով են գալիս՝ սա դառնում է լրիվ ծիծաղելի:  

Դարիուս Ռոշբին -Դուք Հայաստանի դեսպանն եք Բեռնում, ինչպես նաև Միավորված Ազգերի կազմակերպությունում:

Շառլ Ազնավուր -Այդպես է:

Դարիուս Ռոշբին -Այնուամենայնիվ, ի՞նչ եք ուզում ստանալ այսօր, որովհետև առկա է հայերի ցանկությունը, ի՞նչ եք ուզում ավելին ստանալ:

Շառլ Ազնավուր -Ես ցանկանում եմ, որ ճանաչվի պատմական փաստը, ուզում եմ բացվեն սահմանները: Ես դրանից ավելին ոչինչ չեմ պահանջում: Ինչ վերաբերվում է իմ տատիկ-պապիկի տանը, ես թքած ունեմ դրա վրա: Ես այն չեմ ճանաչում, ես այն չեմ ճանաչել: Եվ վերջ: Կա հիշողություն: Երիտասարդ հայերն ամենևին չեն մոռանում, նրանք ավելի ու ավելի շատ գրքեր են գրում: Շուտով կարելի կլինի այդ իրադարձության մասին պատմող գրքերից մի ահռելի գրադարան հավաքել: Դա ծիծաղելի է: Դա հարված է երիտասարդ թուրքերի մեջքին: Թող նրանք իրենց հաշիվ տան, որովհետև նրանց մանկությունից սկսած սովորեցրել են նվաճումների և այլ բաների մասին… Բայց այն երիտասարդ թուրքերը, որոնք իմանում են եղելությունը, շվարում են: Ես ճանաչում եմ այդպիսի մարդկանց:

Դարիուս Ռոշբին -Նրանց մոտ յուրատեսակ ընկալման մի ահավոր ձև կա, Դուք դա լավ գիտեք: Նրանք արտասանում են Հայաստան բառը և նրանց մարմնով անասելի սարսուռ է անցնում:

Շառլ Ազնավուր -Այո, միայն Հայաստանը չէ, կան նաև այլ բաներ, կան նաև հույները: Մինչդեռ (Թուրքիայի) վարչապետը մի գեղեցիկ օր եկավ և ասաց. «Ես ատում եմ հույներին և հայերին», բայց սա ի՞նչ է նշանակում, արդյո՞ք իմ գլխում միտք կծագի, որ ես ասեմ. «Ես ատում եմ գերմանացիներին»: Ո՛չ, մտքովս երբեք չի անցնի: Դա ճիշտ չէ: Վարչապետը իրավունք չունի նման բան անելու, նա իրավունք չունի նման արտահայտություններ անելու: 

Դարիուս Ռոշբին -Ինչպե՞ս պետք է պատկերացնենք Ձեզ. փոքրիկ գաղթական, որը ծնվել է 1924 թվականին Փարիզում: Դուք ապրում էիք Մսյե Լե Պրենս փողոցում, իրականում, Դուք աղքատ էիք: Ձեր բնակարանը զբաղեցնում էր 25 քառակուսի մետր տարածք, այպե՞ս է:

Շառլ Ազնավուր -Այո, մոտավորապես: Եվ մենք հինգ հոգի էինք:

Դարիուս Ռոշբին -Ինչպե՞ս էր դա:

Շառլ Ազնավուր -Դա հիանալի էր, որովհետև, վերջիվերջո, այն կազմված էր սիրուց, ծիծաղից, երգերից, թատրոնից: Ես ապրում էի դերասանների միջավայրում, և քանի որ կային ազգությամբ ռուս և հայ դերասաններ, և այդ մարդիկ չէին կարող գումար վաստակել ֆրանսերենով, հետևաբար մենք երկու շաբաթը մեկ ներկայացումներ էինք կազմակերպում և երկու շաբաթ փորձեր անում երեկոյան երկու ժամ ներկայացում խաղալու համար՝ ոչ թե ես, այլ ծնողներս:

Դարիուս Ռոշբին -Անհավանական հետաքրքրասիրություն, հիշում եմ, որ Դուք ասում էիք, որ լեզուներ սովորելու համար պետք է սպունգի նման ներծծել քո բնակվայրի լեզուները, ավանդույթները, սա շատ կարևոր էր:

Շառլ Ազնավուր -Ես լեզուներ եմ սովորել խոսելով, ես լեզուներ ուսումնասիրելու համար գրքեր կարդալ այնքան էլ չեմ սիրում:

Դարիուս Ռոշբին -Կգա մի օր, երբ ինչպես և ես, ինչպես բոլորս, Շառլ Ազնավուրը կմահանա: Դուք քաջ գիտակցում եք, որ դա կլինի Ձեզ պատվին կազմակերպված հարգանքի տուրքի արարողությունների մի ամբողջ ալիք: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք այս պահը:

Շառլ Ազնավուր -Դա ինձ չի հետաքրքրում: Դա ինձ բացարձակապես չի հետաքրքրում: Ինձ հետաքրքիր է այն, ինչ ես տեսնում եմ իմ կենդանության օրոք: Իմ մահը… Միայն այն մարդիկ, որոնք պարփակվում են մահվան գաղափարի մեջ, դրան կարևորություն կտան՝ Ազգային հարգանքի տուրքի արարողություն… Բարի, ես արդեն ընդունել եմ բոլոր շքանշանները, իրոք, ես դրանք բոլորն ընդունել եմ: Ես արժանացել եմ բոլոր շքանշաններին:

Դարիուս Ռոշբին -Դուք հավատո՞ւմ եք, որ որևէ տեղից կտեսնեք Ձեր մահը:

Շառլ Ազնավուր -Ես այդ մասին ոչինչ չգիտեմ: Ես կիսով չափ հավատացյալ եմ և կիսով չափ կասկածի տակ դնող: Երբ ինձ ամեն ինչ բավարարում է, ես չեմ հավատում, երբ գործն ինձ հարմար չի գալիս, ես դրան մի քիչ հավատում եմ:

Դարիուս Ռոշբին -Շառլ Ազնավուր, շնորհակալություն, մաղթում եմ Ձեզ երկար կյանք, հաջողություն:

Շառլ Ազնավուր -Շնո՛րհ արեք:

Դարիուս Ռոշբին -Շնորհակալություն:

 

Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Նունե Գալստյանի