Պավել Լունգին. «Դրախտի պես հարմարավետ ինձ չեմ զգում»
Իմ կյանքն իմ կյանքն է
Կինոռեժիսոր Պավել Լունգինն այսօր նշում է տարեդարձը: Նա կինոաշխարհ մուտք գործեց, երբ արդեն 40 տարեկան էր, և նրա առաջին իսկ ֆլիմը՝ «Տաքսի-բլյուզը» ռեժիսուրայի համար արժանացավ Կաննի կինոփառատոնի մրցանակին: Լունգինի վերջին ֆիլմը՝ «Եղբայրությունը» դարձյալ բուռն արձագանք ունեցավ: Նախորդ տարի Մոսկովյան կինոփառատոնը հրաժարվեց ֆիլմը ցուցադրել որպես փակման ֆիլմ: Tass.ru կայքում Անդրեյ Վանդենկոյի հարցազրույցը կինոռեժիսորի հետ ներկայացնում ենք հատվածաբար:
-Դուք զարմանալիորեն զուսպ մեկնաբանեցիք այն իրողությունը, որ «Եղբայրությունը» նախ ցանկանում էին ցուցադրել Մոսկվայի կինոփառատոնի փակման արարողությանը, իսկ հետո որոշումը չեղարկեցին:
-Ի՞նչ ասեմ: Չէ որ ես ամեն ինչ հասկանում եմ... Այդ Նիկիտա Միխալկովը պետք որևէ կերպ բացատրեր, թե ինչու ինձ սկզբում զանգեցին, խնդրեցին, որ տրամադրեմ ֆիլմը... Դե նա էլ ասել է, որ ֆիլմն իրեն հետաքրքիր չէ: Երբ «Եղբայրության» շուրջ աղմուկ բարձրացավ, ըստ երևույթին, Նիկիտա Սերգեևիչը որոշեց չկեղտոտվել և հրաժարվեց իմ ֆիլմից: Բայց չար լրագրողները անընդհատ փորձում էին «բռնացնել» նրան և հարցախեղդ անել: Նա հո չէր կարող ասել, որ ինչ-որ մեկից կամ ինչ-որ բանից վախենում է: Նա փորձել է ցույց տալ իր անկախությունը՝ հայտարարելով, որ որպես արվեստագետ, «Եղբայրությունն» իրեն դուր չի գալիս: Դե լավ, թող այդպես լինի, թեև մեզ մոտ ընդունված չէ, որ, մեկ ռեժիսորը հրապարակավ քննադատի մյուսին: Դա հազվադեպ է լինում:
-Վիրավորվա՞ծ եք:
-Եթե ես ճիշտ եմ գնահատել իրավիճակը, վիրավորվելը ծիծաղելի է: Կրկնում եմ՝ Նիկիտան ստիպված էր ինչ-որ բան ասել: Դե, նա էլ ասել է... Պարզ է, թե ինչն է նրան դրդել: Բայց իմ ֆիլմը թե՛ դերասանական խաղով, թե՛ պատումով թարմ է ստացվել:
-Դասական արտահայտություն է՝ մարգարեն իր հայրենիքում ընդունված չէ:
-Ըստ երևույթին, նախ պետք է մեռնել… Բայց ես չեմ շտապում, այնպես որ թող դեռ հայհոյեն: Ավելի լավ է այդպես, քան դամբարանային լռությունը: Այդ առումով գոհ եմ, որ ֆիլմը լռության չի մատնվել, այլ առաջացրել է քննարկումներ և բանավեճեր: Անգամ աֆղանական համայնքը պառակտվեց: Վետերանների զգալի հատվածը սատարեց ֆիլմին, այդ թվում գեներալներ՝ Խորհրդային Միության հերոսներ: Ըստ էության, «Եղբայրությունը» ցույց տվեց, թե որքան է մեր հասարակությունը մասնատված, թե ինչ տարբեր է արձագանքում նույն իրադարձություններին և ինչ տարբեր է տեսնում աշխարհը: Ես շատ եմ հուզվում և անհանգստանում, բայց ես ունեմ ինչ-որ բան անելու ազատություն և հնարավորություն: Ընտրությունը կարևոր է, բայց միշտ չէ, որ կարող եք բավարարված լինել: Ահա թե ինչու է Տերը մարդկանց արտաքսել դրախտից: Նա ձանձրացավ՝ կոնֆլիկտ չկար: Եվ նա Ադամին և Եվային ուղարկեց այդ օձին, նա էլ խնձորը նրանց ձեռքն է դրել, և, վերջ. մարդկանց դուրս են հրավիրել: Հենց այստեղից էլ սկսվել է իրական կյանքը:
Համոզված եմ, մարդկանց հետ փորձերը Արարչին շատ ձանձրալի թվացին: Եվ նա պղպեղ ավելացրեց... Ինչի՞ց սկսվեց մարդկության պատմությունը: Կայենը սպանեց Աբելին: Ինչո՞ւ նա դա արեց: Սեր էր ցանկանում, բայց եղբոր հետ հաշիվներ էր մաքրում և հարաբերություններ պարզում: Այդ իմաստով դրախտի պես հարմարավետ ինձ չեմ զգում, բայց հարմար է ինչպես կյանքում: Ինչ-որ մեկին ես չեմ սիրում, ինչ-որ մեկն՝ ինձ, բայց ես տեղում չեմ դոփում, անընդհատ շարժման մեջ եմ:
-Իսկ ի՞նչ եք մոնտաժում:
-«Եսավ» ֆիլմը, որը նկարահանել եմ Իսրայելում: Սա նոր, ինձ համար անսովոր նախագիծ է: Անգլերեն առաջին ֆիլմն է: Նկարել եմ Մեիր Շալևի հետաքրքիր վեպի հիման վրա: Պատմություն է երկվորյակ եղբայրների, նրանց փոխհարաբերությունների մասին: Աստվածաշնչյան պատմություն է Եսավի և Հակոբի մասին: Ինձ մոտ խաղացել են նաև ռուս դերասաններ՝ Յուլյա Պերեսիլդը, Քսենիա Ռապոպորտը: Կան իսրայելցի դերասաններ: Գլխավոր դերում Հարվի Քեյթելն է. Ինչ-որ անհասկանալի բան ստացվեց, անգլերեն են խոսում, ինքս էլ եմ զարմանում...
-Հոլիվուդյան հավակնություննե՞ր:
-Իհարկե՝ ոչ: Բարդ հոգեբանական ֆիլմ է, նույնիսկ տանջալից, իսկ Հոլիվուդը մասնագիտանում է ժամանցային, թեթև կինոյի վրա: Ես որոշել եմ «Եսավ»-ից մինի սերիալ պատրաստել, քանի որ վախից, չափից ավելի շատ եմ նկարել: Չորս սերիա կլինի: Գուցե մարդիկ ինտերնետում կնայեն, ամեն դեպքում, կփորձեմ վաճառել արևմտյան ինչ-որ հարթակների: Բայց նախևառաջ պետք է ավարտել մոնտաժը: Ոչ մի կերպ չեմ կարողանում դա անել, արդեն ուժ չունեմ...
-Ինչպե՞ս էիք շփվում նկարահանման հրապարակում:
-Դե, իմ անգլերենն այդքան էլ լավը չէ, որքան ֆրանսերենը, բայց երբ ասելիք ունես, կբացատրես նույնիսկ ճապոներեն՝ առանց որևէ բառ իմանալով: Կարևորը ինքդ հասկանաս, թե ինչ ես ուզում հասցնել ուրիշներին:
-Իսկ ո՞ւմ փողերն են «Եսավում»:
-Անգլիայից, մի քիչ՝ Իսրայելից: Բայց, ընդհանուր առմամբ, սա թանկ ֆիլմ չէ:
-Քեյթելն ամենաէժան դերասանը չէ:
-Նա էլ հենց մեր հիմնական ծախսն է եղել:
-Ազդագրի համար հնչեղ անո՞ւն էիք ուզում: Գրավելու համար:
-Այո, և չեմ թաքցնում: Գիտեմ, որ միշտ էլ շատ սխալներ ես գործում, երբ առաջին անգամ հանձն ես առնում իրագործել նման նախագծեր, բայց ես իսկապես Քեյթելին շատ սիրեցի, նա էլ՝ ինձ: Եվ հիմա ինձ նամակներ է գրում:
-Ինչի՞ մասին:
-Դե, ընդհանրապես: Կյանքի մասին: Հարցնում է, թե ինչպե՞ս է ֆիլմը մոնտաժվում, իր գործերի մասին է պատմում և հետաքրքրվում՝ իմով: Ստացվում է, որ մենք ընկերացանք:
-Լսել եմ, մտադրվել եք սերիա՞լ նկարել:
-Ինձ թվում է, որ այժմ դա նույնիսկ ավելի հետաքրքիր է, քան լիամետրաժ ֆիլմը:
-Եվ ավելի շահավե՞տ` կոմերցիոն տեսանկյունից:
-Այդ մասին չգիտեմ: Եթե ֆիլմ նկարահանես, որը բոլորը կնայեն, նույնպես շահեկան կլինի: Բայց դժվար թե ես կարողանամ նման ֆիլմ նկարահանել: Բայց խնդիրն այլ է: Սերիալում կարող եմ ցույց տալ այն, ինչից ես ուժեղ եմ՝ դերասանական խաղ, նուրբ հոգեբանություն, հոգեվիճակ և որոշումների կայացում: Դա կարող եմ և սիրում եմ: Ինձ հետաքրքիր է մարդը: Ինձ համար նա ինչպես առեղծված եղել է, այնպես էլ մնում է առեղծված: Իմ կարծիքով, մարդու առեղծվածը հասկանալու փորձն է ցանկացած գեղարվեստական ստեղծագործության հիմքը:
-Հիմա ի՞նչ եք գրում:
-Աշխատում եմ «Կտրուկ երթուղի» սցենարի վրա, որը հիմնված է Եվգենիա Գինզբուրգի ինքնակենսագրական վեպի վրա: Ցանկանում ենք ութ սերիա նկարել, հույս ունեմ, հետաքրքիր կլինի, կկարողանանք մարդկանց գրավել, ինչ-որ կերպ ալեկոծել նրանց կյանքը:
-Ենթադրում եք, որ անձի պաշտամունքի ժամանակագրությունը կդիտե՞ն:
-Մեր վաղ անցյալում կան հսկայական և կարևոր թեմաներ, կուտակումներ, որոնց ընդունված չէ դիպչել: Իսկ ես կարծում եմ, որ արժե այդ մասին խոսել: Ինչպես և աֆղանական պատերազմի դեպքում: Չի կարելի լռել: Այնուամենայնիվ, պատմությունը պետք է առաջ գնա և ոչ թե կրկնվի նորից ու նորից ինչպես՝ մաշված ձայնասկավառակը: Երբ Իվան Ահեղի մասին ֆիլմ էի նկարում, ինձ անընդհատ ասում էին՝ Անգլիայում Հենրի Ութերորդը նույնպես այդպիսին էր: Ճիշտ է, ապրել է մի փոքր ավելի շուտ, քան Ահեղը, բայց նա նույնպես սպանել ու կեղեքել է: Բայց և այնպես Անգլիան ինչ-որ կերպ նրան իմաստավորեց: Այսօր ոչ ոքի մտքով չի անցնի Լոնդոնի մեջտեղում Հենրի Ութերորդի հուշարձանը կանգնեցնել: Իսկ Իվան Ահեղինը Մոսկվայում՝ հեշտությամբ: Հասկանո՞ւմ ես: Կարող են բանավիճել՝ նա արդյունավետ մենեջեր է եղել, թե ոչ: Մեր հասարակությունն այնքան տարօրինակ է, որը ոչ մի բանի շուրջ համաձայնության չի եկել: Ոչ մի հարցի շուրջ փոխհամաձայնություն չկա: Շոշափեցին աֆղանական պատերազմը՝ միասնություն չկա: Հիմա Գուլագի մասին նկարեմ` նույն պատկերն է: Լենինին թողնել դամբարանում թե՞ թաղել: Իսկ Գորբաչովը՝ նա ինպիսի՞ն է: Ելցինը լա՞վն է, թե սրիկա է: Ինսունականները դժվարին, թե՞ բեկումնային են: Համաձայնություն չկա: Ցանկացած հարց նորից ու նորից շրջապտույտի մեջ է, այդ պատճառով առաջընթաց չկա: Ժամանակն է որոշակի փուլեր անցնել և շարժվել առաջ՝ դեպի ապագա:
-Միևնույն է, զուգահեռներ կփնտրեն Գինզբուրգի գրածի և այսօրվա միջև:
-Պետք չէ ուղղագիծ զուգահեռներ անցկացնել: Ժամանակները փոխվել են: Մի բան է անփոփոխ մնում՝ որոշ ռուս մարդկանց դաժանությունը մյուսների նկատմամբ, այնպիսիների՝ ինչպիսին նրանք են: Անիմաստ չարության մակարդակը զարմացնում է: Չեմ կարող դրա բացատրությունը գտնել: Բայց նույնիսկ այսպիսի անլույս սարսափի մեջ դրական լիցք կա. Եթե դու ազնիվ ես և ուժեղ, կարող ես գոյատևել, կեղտի չես վերածվի, չես լուծվի դրա մեջ: Այդ իմաստով Գինզբուրգը տարբերվում է Շալամովից, որը կարծում էր, որ «Մարդ» անունով նախագիծը ձախողվեց, և ցանկացածին կարելի է անպիտան, սրիկա դարձնել: Իսկ ես համաձայն չեմ, որ մարդկայնությունը հեռանում է մարդկանցից:
-Չե՞ք վախենում կշտամբանքներից, որ հրեայի գիրքը հրեա է նկարահանում, պատրաստվելով, միևնույն ժամանակ, ախտորոշել ռուս ժողովրդին:
-Հավանաբար, այդ էլ կարող են ասել, բայց թող գոնե որևէ բան ասեն, միայն թե դատարկություն չլինի:
-Ձեզ չի՞ թվում, որ ռեժիսորը նույնպես տարիքային մասնագիտություն է: Բալետի պարուհին չի կարող յոթանասուն տարեկանում բեմ բարձրանալ: Եթե, իհարկե, նա Պլիսեցկայան չէ: Այո, և լինում են ռեժիսորներ, որոնք երկրորդ երիտասարդություն են ունենում, բայց ավելի հաճախ նրանք մինչև մահ երեկվա ապուրն են ուտում: Ինչպե՞ս շրջանցել շրջադարձը, որից այն կողմ անդունդ է:
-Կոզմա Պրուտկովն ասել է. «Եթե դու շատրվան ունես, փակիր այն: Թող, որ շատրվանն էլ հանգստանա»: -Տեսականորեն, բոլորը հասկանում են... Ուզում ես աշխատել, սա վերածվում է կյանքի ձևի: Այդ պատճառով էլ մտածում եմ սերիալներին անցնելու մասին: Այնտեղ, այնուամենայնիվ, տարածությունն ուրիշ է: Երիտասարդների համար ժամանակակից կինո չեմ նկարահանի, բայց պատմություններ պատմել, ենթադրում եմ, չեմ մոռացել:
-Հուշագրության մասին չե՞ք մտածում:
-Պետք է գրել: Քաղաքից դուրս գալ՝ ամառանոց գնալ, կողպել դուռը, անջատել հեռախոսը և հիշել...
Զարմանալի կյանք էր՝ անսպասելի շրջադարձերով ու հեղաշրջումներով: Քառասուն տարեկանում, հանկարծ, դարձա ռեժիսոր: Հանկարծ հայտնվեցի Ֆրանսիայում, չնայած որ ֆիլմերը, միևնույն է, Ռուսաստանում էի նկարահանում, և՛ Ռուսաստանի մասին, իսկ ֆրանսիացիներն ինձ մի փոքր գումար էին տալիս: Բայց այն ժամանակ կինո նկարելն էժան էր: Հիմա այլ է...
-Ձեր ծնողներին հաճա՞խ եք հիշում:
-Շատ: Եվ՛ մորս, և՛ հորս: Միշտ ինչ-որ մեղքի զգացումով: Կյանքի վերջին տարիներին նրանք ինձ մոտ՝ Ֆրանսիա էին գալիս, բայց, գուցե, ես չոր էի, և ոչ բավարար բաց նրանց հետ: Ամենաշատը կուզենայի շշի մեջ գրություն դնել և նետել այն ինչ-որ տեղ, որպեսզի մայրս կարդար և իմանար, որ հանրահայտ է դարձել, ժողովրդի սիրելին: Նա նույնիսկ չէր կասկածում, թե ինչ հաջողություն կունենա Օլեգ Դորմանի նկարահանած «Տողատակ» ֆիլմը, ըստ նրա հուշերի, իսկ հետո՝ նաև գիրքը:
-Ինչո՞ւ այդպես ստացվեց:
-Ֆենոմենալ է: Չեմ կարող բացատրել: Ըստ երևույթին, մայրս գտնում էր բառեր, որոնք հուզում էին մարդկանց: Ինչ-որ բան նրա անձի մեջ բուժիչ էր: Նրան, որպես վիտամին, խմեցին բոլորը: Հասարակությունը հիվանդ էր լնդախտով, իսկ այստեղ ասկորբինաթթու տվեցին...
-Ինչո՞ւ չնախաձեռնեցիք գրքի էկրանավորումը:
-Չկարողացա: Ծնողների մասին նկարելը շատ բարդ է, գիտես, դա մի տեսակ խելամիտ չէ: Ինտիմ բաներ կան, որոնք օտարներին չես պատմի: Ես, օրինակ, ֆեյսբուքյան էջ չունեմ: Իմ կյանքն իմ կյանքն է:
Չեմ կարողանում հասկանալ մարդկանց, որոնք բաց են ապրում, անընդհատ պատմում են, թե ինչ են զգացել, ում հետ են քնել, ով է նրանց նեղացրել և ում դեմքին են նրանք թքել: Դա ինձ շատ է զարմացնում: Նոր սերունդ, նոր անկեղծություն, որը ես չեմ հասկանում:
Կարծում եմ սեփական անձի նկատմամբ ընգծված ուշադրությունը՝ ազատության գինն է: Երբեմն դրա համար վճարում են միայնությամբ, շրջապատողների սառնությամբ:
Թարգմանությունը՝ Սեդա Հոգոցյանի