Պատի վրայի բիծը
Հավանաբար այս տարվա հունվարի կեսն էր, որ առաջին անգամ նայեցի ու պատի վրա մի հետք նկատեցի։ Ամսաթիվը ֆիքսելու համար անհրաժեշտ է հիշել, թե ինչ ես տեսել։
Այսպիսով, հիմա ես մտածում եմ կրակի մասին. դեղին լույսի կայուն արտացոլանքը գրքիս բաց էջի վրա, օվալաձև ապակե տարայի մեջ երեք քրիզանթեմներ՝ բուխարու վրա դրված։ Ահա, պետք է որ ձմեռ լիներ․ մենք հենց նոր էինք թեյելն ավարտել, քանի որ հիշում եմ՝ ծխում էի, երբ գլուխս բարձրացրի ու պատին առաջին անգամ տեսա այդ բիծը։
Ծխախոտիս ծխի միջով նայեցի, և աչքս մի պահ մնաց վառվող ածուխների վրա։ Ես հիշեցի ամրոցի աշտարակից ծածանվող բոսորագույն դրոշը ու սկսեցի մտածել կարմիր ասպետների հեծելազորի մասին, որոնք ձևավարում էին սև ժայռի կողքով։
Իմ հանգստության համար նշանի տեսքն ընդհատեց երևակայությունս, քանի որ դա հին հետք էր, որը, հավանաբար, արվել էր մանկության տարիներին: Նշանը մի փոքրիկ կլոր սև հետք էր՝ սպիտակ պատի վրա, մոտ վեց կամ յոթ մատնաչափ բարձրության վրա։
Որքա՜ն պատրաստակամորեն մեր մտքերը թափվում են նոր առարկայի վրա՝ մի փոքր բարձրացնելով այն՝ ասես մրջյուններ լինեն, որ տենդագին կերպով տանում են ծղոտի մի շեղբը, ապա թողնում այն… Եթե այդ նշանը մեխով է արված, ապա այն չէր կարող լինել նկարի համար, այն պետք է լիներ մանրանկարի համար՝ սպիտակ փոշիացված գանգուրներով, դիմափոշով պատված այտերով և կարմիր մեխակներ հիշեցնող շուրթերով տիկնոջ մանրանկարի համար։ Բայց իրականում այն մարդիկ, որ մեզնից առաջ էին ապրում այս տանը, չէին ընտրի այդ նկարները. հին նկար՝ հին սենյակի համար: Նրանք բոլորովին այլ մարդիկ էին, շատ հետաքրքիր մարդիկ, և ես նրանց մասին շատ հաճախ եմ մտածում նման տարօրինակ դեպքերում, որովհետև նրանց այլևս երբեք չենք տեսնի, երբեք չենք իմանա, թե ինչ եղավ հետո:
Նրանք ուզում էին հեռանալ այս տնից, որովհետև ուզում էին փոխել իրենց կահույքի ոճը, ու նշում էին, որ արվեստը պետք է հենված լինի գաղափարների վրա․ բայց այստեղ հիշողությունս լողում է ինձնից հեռու, ինչպես պոկվում են ծեր տիկնոջից, որը պատրաստվում է թեյ լցնել, իսկ երիտասարդը պատրաստվում էր հարվածել թենիսի գնդակին՝ ծայրամասային առանձնատան հետևի պարտեզում, իսկ մարդն այդ ընթացքում գնացքով սլանում է, սլանում է այս ամենի կողքով։
Բայց, ինչ վերաբերում է այդ հետքին, ես գաղափար չունեմ, թե որտեղից է այն հայտնվել։ Ի վերջո, ես չեմ հավատում, որ այն մեխով արված լինի. այն չափազանց մեծ է, չափազանց կլոր դրա համար։ Ես կարող էի վեր կենալ, բայց եթե վեր կենայի և նայեի դրան, տասը մեկին չէի կարողանա հստակ ասել, որովհետև երբ ինչ-որ բան արդեն արված է, ոչ ոք երբեք չգիտի, թե ինչպես է իրականում դա տեղի ունեցել: Օ՜ սիրելի՛դ իմ, կյանքի առեղծված։ Մտքի անճշտությո՜ւն։ Մարդկության արհամարհանք։ Ցույց տալու համար, թե որքան քիչ վերահսկողություն ունենք մեր ունեցածի նկատմամբ, ինչ պատահական դեպք է այս կյանքը մեր ողջ քաղաքակրթությունից հետո – թույլ տվեք հաշվել մի քանի բաներ, որոնք կորցրել ենք մեկ կյանքի ընթացքում․ ՍԿԻԶԲԸ, քանզի այն միշտ թվում է կորուստներից ամենաառեղծվածայինը․ կատուն չէր, որ լիզեց, առնետը չէր, որ կրծելով դուրս բերեց գրքերը միմյանց կապող երեք կապույտ տուփերը։ Իսկապես, կյանքը կորուստների շարունակական շարան է։ Հրաշք է, որ իմ հագին ինչ-որ շոր կա, որ նստած եմ սենյակում, իսկ կահույքը ամուր կանգնած է իր տեղում։
Եթե կյանքի հետ հարմար համեմատություն եք փնտրում, ապա ամենալավն այն է, որ այն համեմատեք ժամում հիսուն մղոն արագությամբ մետրոյի թունելի միջով թռչելու հետ, որի վերջում վայրէջք եք կատարում՝ առանց մազերի վրա գեթ մի մազակալի: Դու փամփուշտի պես ընկնում ես Աստծու ոտքերի տակ՝ ճիշտ այնպես, ինչպես ծնվել էիր։
Մազերդ ծածանվում են մեջքիդ հետևում, ինչպես ձիու պոչը մրցավազքի ժամանակ: Այո՛, երևի թե այսպես կարելի է արտահայտել կյանքի արագությունը, նրա հավերժական կորուստն ու վերականգնումը, ամեն ինչ անկայուն է, ամեն ինչ այնքան պատահական․․․
Բայց մահից հետո. Հաստ կանաչ ցողունները սահուն կերպով իջնում են, ծաղկի ծաղկաբաժակը պտտվում և շլացնում է մանուշակագույն և կարմիր փայլով։ Ի վերջո, մենք չպե՞տք է ծնվենք այնտեղ, ինչպես ծնվել ենք այստեղ՝ անօգնական, համր, կույր, հսկաների ոտքերի տակ՝ խոտերի մեջ թավալվող:
Քանզի ասում են՝ ծառերը մարդիկ են, և այնտեղ անհնարին բան չկա, որքան էլ անցած լինի՝ կես դար կամ նույնիսկ ավելի։ Կլինեն միայն լույսի ու խավարի հորիզոններ՝ կտրատված հաստ ցողուններով, իսկ վերևից՝ անհասկանալի վարդագույն ողողումներ՝ կա՛մ գունատ վարդագույն, կա՛մ կապույտ, բայց ժամանակը հոսում է, և գույները կդառնան ավելի վառ, կդառնան՝ Աստված գիտի՝ ինչ։
Եվ, այնուամենայնիվ, պատի վրա եղած այդ նշանն ամենևին էլ ծակ չէ։ Դա կարող էր առաջանալ նույնիսկ ինչ-որ կլոր սև նյութի պատճառով, ասենք, օրինակ, մի փոքրիկ վարդի տերևից, որը մնացել է դեռ ամառվանից․ չէ՞ որ ես այնքան էլ ջանասեր տնային տնտեսուհի չեմ։ Բավական է նայեք բուխարու վրա նստած փոշուն, այո՛, հենց այն փոշին, որի երեք շերտի տակ, ասում են, որ թաղված է Տրոյան, և միայն կավե բեկորներն են որ չեն ենթարկվել քայքայման, ինչին միանգամայն հնարավոր է հավատալ։
Պատուհանից դուրս գտնվող ծառը մեղմորեն հպվում է ապակուն․․. Ես ուզում եմ մտածել հանգիստ, խաղաղ, լայնախոհ, որ երբեք ինձ չընդհատեն, երբեք ստիպված չլինեմ բարձրանալ աթոռիցս, հեշտությամբ սահեմ մի կետից մյուսը, առանց որևէ մեկի թշնամանքի կամ խոչընդոտի զգացման: Ես ուզում եմ ավելի ու ավելի խորանալ, մակերեսից հեռու լինել, մակերեսից, որ ծանր է`իր առանձին փաստերով։ Ինքս ինձ հետ ներդաշնակ լինելու համար թույլ տվեք բռնել առաջին միտքը, որն անցավ… Շեքսպիրը․․․ Մարդ, որն ամուր նստած է բազկաթոռին ու նայում է կրակին, իսկ պատկերների անվերջանալի հոսքը հորդում է բարձունքից ու գրկում նրան։
Նա նստում է գլուխը խոնարհած ձեռքին, անցորդները նայում են բաց դռան միջով, հասկանալի է, որ սա ամառային երեկո է, բայց որքան անհեթեթ է այս պատմական հորինվածքը: Այն ինձ ձանձրացնում է:
Կցանկանայի, որ կարողանայի դիպչել մտքի հաճելի ուղուն, ուղի, որն անուղղակիորեն արտացոլում է սեփական հավատս, քանի որ դրանք ամենահաճելի մտքերն են և հայտնվում են նույնիսկ համեստագույն մարդկանց գլխում, որոնք անկեղծորեն հավատում են, որ չեն սիրում լսել, երբ գովաբանում են իրենց։ Իրականում այդ մտքերը որևէ մեկին չեն գովաբանում․ դա նրանց գեղեցկությունն է, դրանք նմանատիպ մտքեր են:
«Հետո ես սենյակ մտա։ Նրանք բուսաբանությունից էին խոսում: Ես ասացի, թե ինչպես եմ տեսել մի ծաղիկ, որն աճում է փոշու կույտի վրա Քինգսուեյի հին տան տեղում: Սերմը, ես ասացի, պետք է որ ցանված լինի այնտեղ Չարլզ Առաջինի թագավորության ժամանակ: Ի՞նչ ծաղիկներ են աճել Չարլզ Առաջինի օրոք: Ես հարցրի (բայց պատասխանը չեմ հիշում):
Երևի նրանց մոտ մանուշակագույն շղարշներով բարձր ծաղիկներ են աճել: Այսպես ամեն բան շարունակվում է։ Ես անվերջ մտովի հագցնում եմ իմ կերտած կերպարը՝ սիրով, գաղտագողի, ոչ թե բացահայտ երկրպագում եմ այն, որովհետև եթե ես դա անեի, ես պետք է բռնեի ինքս ինձ ու միանգամից ձեռքս դեպի գրքերը տանեի՝ ինքնապաշտպանության համար։
Իսկապես, հետաքրքիր է, թե ինչպես է մարդը բնազդաբար պաշտպանում իր կերպարը կռապաշտությունից կամ որևէ այլ վերաբերմունքից, որը կարող է այն դարձնել ծիծաղելի, կամ շատ տարբեր լինել բնօրինակից՝ այլևս իրական լինելու համար: Թե՞, ի վերջո, դա այնքան էլ հետաքրքիր չէ: Սա շատ կարևոր հարց է։ Ենթադրենք, ապակին ջարդուփշուր է լինում, պատկերն անհետանում է, և ռոմանտիկ կերպարը՝ անտառի խորքերի կանաչով, այլևս չկա, այլ կա միայն մարդու այն պատյանը, որը տեսանելի է մյուսներին։ Որքան անօդ, մակերեսային, ճաղատ, աննշան է դառնում աշխարհը։ Աշխարհ, որտեղ չպետք է ապրել:
Մետրոյում և ավտոբուսներում իրար նայելով՝ մենք նայում ենք հայելուն. այստեղից է գալիս մեր աչքերում դրոշմված այս խուսափողականությունն ու ապակու արտացոլանքը:
Չէ, չէ, ոչինչ չես ապացուցի, ոչինչ չես իմանա։ Եվ եթե ես վեր կենայի ու համոզվեի, որ բիծը պատին է, ի՞նչ կասեինք մենք։ Իրականում, երկու հարյուր տարի առաջ պատին խփված հսկայական հին մեխի գլուխը այժմ ծառաների բազմաթիվ սերունդների ջանասիրության շնորհիվ, ներկի շերտի տակից նայում է մեր սենյակի՝ բուխարով լուսավորված լույսին։ Ես հանգիստ նստած մտածում եմ այդ մասին։ Նույնը կարող եմ անել և կանգնած։ Ի՞նչ է գիտելիքը։ Իսկ ովքե՞ր են մեր փորձագետները, եթե ոչ կախարդների ու ճգնավորների անմիջական ժառանգները, որոնք թաքնվում էին քարանձավներում կամ անտառային թավուտներում, խոտաբույսերով խմիչք էին պատրաստում, հարցաքննում էին սրիկաներին և հասկանում էին աստղերի լեզուն։ Եվ որքան քիչ ենք հարգում նրանց, այնքան ավելի ենք ազատվում նախապաշարմունքների ուժից և երկրպագում ենք գեղեցկությունն և առողջ միտքը…
Այո, ես կփորձեմ պատկերացնել երանելի աշխարհը: Աշխարհ, որտեղ կա խաղաղություն ու տարածություն, լայն դաշտեր՝ կարմիր և կապույտ գույներով: Աշխարհ, որտեղ չկան ոստիկանների նմանվող դասախոսներ, գիտնականներ, տնային տնտեսուհիներ, աշխարհ, որտեղ միտքը մասնատվում է, ինչպես ձուկն իր լողակով կտրում է ջուրը՝ կրծելով գետի շուշանների ցողունները, սառչելով ծովային սպիտակ ձվի բների վրա… Որքան խաղաղ է այստեղ՝ ներքևում, տիեզերքի ամենախորքում, որտեղից մոխրագույն ջրի միջով ես նայում արևի ճառագայթներին, որոնք անթիվ արտացոլումներ ունեն․․․ եթե միայն տեղեկագրքերը չլինեին, եթե միայն հիերարխիկ աղյուսակները չլինեին:
Պետք է վեր կենամ ու պարզեմ, թե դա ինչ բիծ է՝ մե՞խ, վարդի թե՞րթ, թե՞ պարզապես ծառի ճեղք:
Եվ կրկին բնությունը դիմում է փորձված հնարքին՝ ինքնապահպանման կանոնին։
Ես հասկանում եմ բնության հնարքը. նա խորհուրդ է տալիս գործել, որպեսզի ձերբազատվեք հուզմունքով կամ ցավով հղի մտքերից: Այստեղից, թերևս, այն թեթև արհամարհանքը, որով մենք վերաբերվում ենք գործող մարդկանց, նրանց, որոնք, մեր կարծիքով, երբեք չեն մտածում։ Այդուհանդերձ, ոչ մի վատ բան չկա, եթե վերջ դնենք տհաճ մտքերին՝ շարունակ նայելով պատի բծին։
Այսպիսով, գիշերն արթնանալով մղձավանջից, շտապելով վառել լույսը և արթուն պառկել, դողում ես, օրհնում ես զարդասեղանը, օրհնում ես կայունությունը, օրհնում գոյությունը, օրհնում անշունչ աշխարհը՝ ապացույց, որ կա գոյության որևէ այլ տեսակ՝ մերից տարբեր։ Ահա, թե ինչու են բոլորը ցանկանում վստահ լինել...
Անտառ, որքան հրաշալի է մտածել անտառի մասին: Այն սկսվում է ծառից․ ծառերն աճում են, և մենք չգիտենք, թե ինչու են նրանք աճում: Տարեցտարի նրանք աճում են՝ չնկատելով մեզ, աճում են բացատներում, անտառներում, գետերի ափերին․ ես ուզում եմ մտածել անտառի մասին:
Ես ուզում եմ պարզապես մտածել հենց ծառի մասին. նախ՝ ձեռքի ափի մեջ չոր փայտի զգացողությունը, հետո՝ փոթորկի ոռնոցը, իշամեղվի թուլացած, քաղցր բզզոցը: Ուզում եմ մտածել դատարկ դաշտում ձմռան երեկոներին ճոճվող ծառի մասին, որտեղ ամբողջ սաղարթը չորացել է, և ամեն ինչ անշունչ է լուսնի տակ, միայն մերկ կայմ է բարձրանում գետնին, դողում է, դողում է ամբողջ գիշեր։ Որքա՜ն բարձր ու տարօրինակ է թռչունների երգը հունիսին, ու միջատների ոտիկները պետք է զգան դա, քանի որ նրանք բարձրանում են կանաչ տերևներով ու նայում են ուղիղ նրանց աչքերին՝ փայլփլուն կարմիր աչքերով․․․ Հատ առ հատ․․․
Երկրի անդիմադրելի սառը ճնշման տակ վրա է հասնում վերջին փոթորիկը, ծառն ընկնում է, բարձր ճյուղերը նորից խորանում են երկրի մեջ։ Բայց նույնիսկ հիմա կյանքը չի ավարտվում․ ծառի համար ամբողջ աշխարհում սկսվում են բազմաթիվ այլ, երկար, անքուն կյանքեր՝ ննջասենյակներում, նավերում, մայթերին, հյուրասենյակներում, որտեղ տղամարդիկ և կանայք թեյից հետո խոսում ու ծխում են: Թեթև, ուրախ մտքերը թափառում են ծառի վրա: Ես ուզում եմ հասկանալ նրանցից յուրաքանչյուրին, բայց ինչ-որ բան խանգարում է... Որտե՞ղ էի։ Ինչի՞ մասին էր այս ամենը։ Ծառի՞։ Գետի՞։ Տեղեկագրքի՞։ Ասֆոդելի մարգագետինների՞։ Ոչ մի բան չեմ հիշում։ Ամեն ինչ շարժվում է, ընկնում է, սահում է, անհետանում է․․․
Ինչ-որ մեկը կանգնած է գլխավերևումս ու ասում է՝
-Ես գնում եմ թերթ գնելու։
-Ի՞նչ։
-Թեպետ ինչու թերթ կարդալ․․. Ոչ մի բան էլ տեղի չի ունենում։ Անիծվեր այս պատերազմը։ Աստված իմ, անիծվեր այն։ Եվ, այնուամենայնիվ, տարօրինակ է․ որտեղի՞ց այդ խխունջը մեր պատին։
Ահ, պատի վրայի բիծը։ Խխունջ էր։
Թարգմանությունը՝ Լյուսիլ Ջանինյանի