Մի՞թե չկան սրբություններ
/Էսսե, հատված/
Ես մեծացել եմ գրքերն ու հացը համբուրելով։
Մեր տանը երբ ինչ-որ մեկը պատահմամբ գիրք կամ հացի փոքրիկ կտոր էր գցում, ընկած առարկան հարկավոր էր ոչ միայն բարձրացնել, այլև համբուրել՝ ի նշան ներողության՝ անհարգալից վերաբերմունքի համար։ Ես անզգույշ էի և թափթփված, ինչպես կարող է լինել ցանկացած երեխա և իմ մանկության տարիներին ես հազարավոր անգամ եմ համբուրել հացի կտորներ ու գրադարանային հավաքածու։
Հնդկաստանում բարեպաշտ ընտանիքներում շատ են այնպիսի մարդիկ, որ Սուրբ գիրքը համբուրելու սովորություն ունեն։ Բայց մենք ամեն ինչ էինք համբուրում։ Մենք համբուրում էինք բառարաններն ու ատլասները։ Մենք համբուրում էինք Էնիդ Բլայթոնի նովելներն ու Սուպերհերոսի կոմիքսները։ Եթե ես գցեի հեռախոսահամարների գրքույկը, ապա հավանաբար դա էլ կհամբուրեի։
Այս ամենը տեղի ունեցավ նախքան ես որևէ աղջկա կհամբուրեի։ Իրականում սա կարող էր ճշմարիտ լինել ցանկացած գեղարվեստական գրողի համար, ինչևէ, երբ ես սկսեցի համբուրվել աղջիկների հետ, գիրք ու հաց համբուրելու նկատմամբ հարգանքս պակասեց։ Բայց մարդիկ երբեք չեն մոռանում իրենց առաջին սերերին։
Հաց ու գիրք․ սնունդ՝ մարմնի ու հոգու համար․ ի՞նչը կարող է առավել արժանի լինել հարգաքի, նույնիսկ ոչ սերը։
Ինձ համար միշտ շոկային է եղել հանդիպել մարդկանց, որոնց համար գիրքը նշանակություն չունի և մարդկանց, որոնց համար կարդալն արհամարհանքի արժանի գործողություն է։ Սա, հավանաբար, նույնքան զարմանալի է, որքան բացահայտելը, որ ձեր սիրելին մյուսների համար նույնքան գրավիչ չէ, որքան ձեզ համար։ Իմ ամենասիրելի պատկերման տեսակը գեղարվեստական գրականությունն է, ու վերջին 12 ամիսների ընթացքում ես պարտադրված եմ եղել ընդունել, որ միլիոնավոր մարդկանց համար այս գրքերը գրավիչ ու արժեքավոր չեն։
Մենք վեպի ձևի ու գաղափարի վրա հարձակմանն ենք ականատես եղել, ականատես ենք եղել այնպիսի ապշեցուցիչ վայրագության, որ անհրաժեշտություն է եղել վերահաստատելու, թե ինչու է գրականությունն այդքան թանկարժեք, ու այս հարձակմանը պատասխանել ոչ թե հակադարձ հարձակմամբ, այլ սիրո նվիրումով։
Սերը կարող է հանգեցնել նվիրվածության, բայց սիրահարի նվիրվածությունը ճշմարիտ հավատացյալի դրսևորում չէ, այն ռազմատենչ չէ: Ես կզարմանամ, նույնիսկ կապշեմ՝ իմանալով, որ դու իմ տված գրքի, արվեստի գործի կամ նույնիսկ մարդու վերաբերյալ նույն բանը չես զգում․ ես նույնիսկ կփորձեմ միտքդ փոխել, բայց ես կընդունեմ, ի վերջո, որ քո սերերն ու ճաշակները իմ գործը չեն։
Ճշմարիտ հավատացյալը նման սահմանափակումներ չունի։ Նա գիտի, որ ինքն ուղղակի ճիշտ է, իսկ դու՝ սխալ։ Նա կփորձի քեզ վերափոխել՝ նույնիսկ ուժով, և եթե դա նրան չհաջողվի, նա քեզ կմեղադրի անհավատության մեջ։
Սերը չպետք է կույր լինի։ Հավատը՝ պետք է, ի վերջո, այն պետք է ցատկ լինի խավարում։
Այս էսսեյի վերնագիրը մի հարց է, որը սովորաբար տրվում է վախեցնող տոնով, երբ ինչ-որ անձ կամ գաղափար կամ արժեք հարցադրվում է պատկերապաշտության մեծ չափաբաժնով։ Սպիտակ կրիկետի գնդակներ գիշերային կրիկետի համա՞ր։ Կին քահանանե՞ր։ Ճապոնացիները գերազանցել են Ռոլս Ռոյսի՞ն։ Սրբություն չունե՞ք։
Մինչև վերջերս, սակայն, ես կարծում էի, որ ունեմ այս հարցի պատասխանը։ Այդ պատասխանն էր՝ Ո՛չ։
Ո՛չ, չկա սրբություն, կասեի ես։ Գաղափարներ, տեքստեր, նույնիսկ մարդկանց կարելի է սրբադասել։ Բառը լատինական «օծել» բառից է առաջացել՝ «առանձնացնել որպես սուրբ» և չնայած այս սուբյեկտներին, երբ մի անգամ սրբությունը հաստատվում է, փնտրում է հռչակում ու պահպանում սեփական բացարձակությունը, դրանց անձեռնմխելիությունը, սրբադասելու գործընթացը ճշմարտության միջոցառման է վերածվում պատմության մեջ։
․․․․ Պատկերացրեք մի առավոտ արթնացել եք ու հայտնվել մի հսկայական տան մեջ։
Մինչև դու փորձում ես շրջել տան մեջ, դու հասկանում ես, որ այն այնքան ահռելի է, որ դու երբեք չես կարող ամեն ինչ տեսնել։ Այս տանը քո իմացած մարդիկ են՝ ընտանիքի անդամներ, ընկերներ, սիրելիներ, գործընկերներ ու նաև բազմաթիվ անծանոթներ։ Տունը լի է գործողություններով՝ հակամարտություններ ու գայթակղություն, տոնակատարություններ ու արթնացումներ։ Ինչ-որ պահի դու հասկանում ես, որ ելք չկա։ Դու հասկանում ես, որ դու պետք է ընդունես սա։ Տունն այն չէ, ինչ դու կընտրեիր․ այն բավականին վատ պայմաններ ունի, միջանցքները լի են կռվարարներով, բայց դա այդպես էլ պետք է լիներ։ Ու մի օր դու մտնում ես մի անկարևոր թվացող փոքրիկ սենյակ։ Սենյակը փոքր է, բայց այնտեղ ձայներ կան․ ձայներ, որ թվում է հենց քեզ համար են շշնջում։ Ձայներից մի քանիսը դու ճանաչում ես, մյուսները բացարձակ անծանոթ են։ Ձայները խոսում են տան մասին, տան մեջ գտնվող յուրաքանչյուրի մասին, այն ամենի մասին ինչ կատարվել է, կատարվում է ու կկատարվի այդտեղ։ Նրանցից ոմանք անպարկեշտ են խոսում։ Ոմանք՝ կծող, ոմանք՝ սիրով, ոմանք՝ զվարճալի, ոմանք՝ տխուր։ Ամենահետաքրքիրն այս բոլոր ձայների միասին լինելն է։ Դու սկսում ես այս սենյակ ավելի ու ավելի հաճախ գնալ։ Կամաց-կամաց դու հասկանում ես, որ մարդկանց մեծ մասն այցելում է նման սենյակներ։ Այդուհանդերձ, սենյակները ծայրային կողմերում են ու անկարևոր տեսք ունեն։
Հիմա պատկերացրու, որ մի առավոտ արթնանում ես, ու դու դեռ այդ նույն մեծ տանն ես, բայց բոլոր ձայնային սենյակներն անհետացել են։ Դրանք ասես հօդս են ցնդել։ Այլևս չկա որևէ տեղ, ուր կարող ես գնալ ու լսել ամենի մասին։ Չկա մի տեղ, ուր կարող ես գնալ ու լսել մի պահ զվարճալի, ապա՝ տխուր ձայներ, ուր կարող ես լսել մեղեդային ու մոլեգին հնչյուններ՝ միևնույն նախադասության մեջ։ Ու հիմա դու հիշում ես՝ այս տնից ելք չկա։ Այս փաստը սկսում է անտանելի դառնալ։ Դու նայում ես միջանցքում գտնվող մարդկանց աչքերի մեջ՝ ընտանիք, սիրելիներ, ընկերներ, անծանոթներ, մոլագարներ, քահանաներ։ Դու նույն բանն ես տեսնում բոլորի աչքերում։ Ինչպե՞ս դուրս գանք այստեղից։ Պարզ է դառնում, որ տունը բանտ է։ Մարդիկ սկսում են բղավել, հարվածել պատերին։ Ատրճանակով զինված մարդիկ են գալիս։ Տունը սկսում է ցնցվել։ Դու չես արթնանում։ Դու արդեն արթուն ես։
Գրականությունը միակ տեղն է ցանկացած հասարակության մեջ, որտեղ մեր սեփական գլուխների գաղտնիության հետ մենք կարող ենք կապ հաստատել՝ լսել ձայներ, խոսել ամեն ինչի մասին, ամեն հնարավոր ձևով: Պատճառը, որ ուզում ենք այդ տարածքն ապահով լինի, այն չէ, որ գրողները բացարձակ ազատություն են տենչում՝ ասելու ու անելու համար ինչ ուզում են։ Պատճառն այն է, որ մենք՝ ընթերցողներս, գրողներս, քաղաքացիներս, գեներալներս ու աստվածային համարվող մարդիկս, կարիք ունենք այդ փոքրիկ, անկարևոր թվացող սենյակի։ Մենք չենք ուզում այն սուրբ կոչել, բայց պետք է հիշենք, որ այն չափազանց կարևոր է։
«Բոլորը գիտեն, - գրել է Սոլ Բելլոուն «Օգի Մարչի արկածներ»-ում, -չկա որևէ նրբություն կամ ճնշման ճշգրտություն, եթե դու մի բան ես պահում․ դու զուգահեռ պահում ես հարակից ամեն ինչ»։
Աշխարհում որտեղ էլ գրականության փոքր դռները փակվեն, վաղ թե ուշ պատերը կփլվեն։
Թարգմանությունը անգլերենից՝ Լյուսիլ Ջանինյանի