Միշել Լեգրան. «Ամբողջ կյանքս կանցկացնեի երաժշտության զվարճանքի մեջ»
«Օսկարը» մի կտոր շաքար է՝ փաղաքշանք
Այս հարցազրույցը «Ֆիգարոն» հրապարակել է 2019թ-ի հունվարի 26-ին, երբ վախճանվեց Միշել Լեգրանը: Հռչակավոր կոմպոզիտորը «Ֆիգարոյին» վերջին հարցազրույցը տվել էր դասական երաժշտության իր առաջին ալբոմի թողարկման կապակցությամբ։
Մեկնաբան -Ի՞նչ հոգեվիճակում էիք, երբ թողարկվում էր ձեր առաջին բացառապես դասական երաժշտության սկավառակը:
Միշել Լեգրան -Այն նույն հոգեվիճակում, ինչ այն ժամանակ, երբ ստեղծում էի այս կոնցերտները։ Ես ուզում էի, որ դրանք արտացոլեն ուրախությունը, շարժումը, որ երաժշտությունն իր հետևից տանի ունկնդիրներին բոլոր ուղղություներով, ինչպես այն միշտ ինձ էր տանում։ Դասական երաժշտությունը նման է կինոյին։ Ես միշտ էլ շարժման մեջ իրականացվող երկար նկարահանումների հանդեպ կարճ պլաններին էի նախապատվություն տալիս:
-Երկու կոնցերտներն էլ շատ համաչափ են։ Ի՞նչ է դա. հեշտությանը չտրվելու ցանկությո՞ւն:
-Ճիշտ է: Առավել ևս դաշնամուրային կոնցերտում, որտեղ ես կատարում եմ մեներգչի դերերգը։ Իմ մյուս եսը ծույլ Լեգրանին ասաց. «Լակոտս, դու կգրես Ստրավինսկու ստեղծագործությունների ազդակներով ներշնչված բարդ, դժվար նվագվող արպեջիոներով…»:
-Դուք ստեղծագործում եք դաշնամուրի, թե՞ սեղանի մոտ նստած ։
-Երկուսն էլ: Ես դաշնամուրի մոտ եմ նստում «տաքանալու», նախապատրաստվելու նպատակով՝ նվագում եմ, որոնում, թողնում որ դաշնամուրն առնի, թռցնի ինձ, հեռու տանի: Եվ հենց որ զգում եմ, որ այն իմ մեջ ինչ-որ բան բացեց, մի փոքրիկ դռնակ՝ ներդաշնակ կամ մեղեդային, այդ ժամանակ շուռ եմ գալիս, որ գրեմ անմիջապես մեջքիս հետևում գտնվող սեղանի շուրջ:
-Իմպրովիզացիային նման մոտեցում, վերջիվեջո…
-Իմպրովիզացիան ինձ միշտ չափազանց մեծ օգուտ է տվել։ Իմպրովիզացիան հանպատրաստի, բնազդային ստեղծագործելն է: Ես շատ եմ պարտական իմ այն ջազային գիշերներին, որոնք անցկացրել եմ այնպիսի անձնավորությունների հետ, ինչպիսն է Օսկար Պիտերսոնը։ Միասին մենք շատ համերգներ ենք տվել: Ես նրան համեմատում եմ Ռիխտերի հետ։
-Ի՞նչ առումով:
-Ինձ բախտ է վիճակվել տեսնել, թե ինչպես է նվագում Սվյատոսլավը։ Ես խոնարհվել էի ստեղնաշարի վրա, երբ նա աջ ձեռքով օկտավայով «Իշամեղվի թռիչքն» էր կատարում: Ինքս ինձ ասում էի՝ սա մարդ չէ։ Ես միշտ մեծ հարգանք եմ տածել նրանց նկատմամբ, ովքեր ստիպում են, որ միտքը համագործակցի մարմնի հետ, ովքեր երաժշտության մեջ նախ ներդնում են ձեռքերն ու սիրտը, իսկ հետո նոր ուղեղը, բանականությունը:
-Կարելի՞ է ղեկավարվել առանց բանականության, երբ ստեղծագործում ես:
-Ես սովորել եմ կոնսերվատորիայում՝ դասախոս Նադիա Բուլանժեի դասարանում: Ստեղծագործությունները մաս առ մաս վերլուծում էինք: Մի օր Ստրավինսկին գալիս է Ելիսեյան դաշտերի թատրոն, որ դիրիժորություն անի, ու մեր դասարանը տեղափոխվում է մեկ այլ լսարան, որտեղ համերգի փորձ են անում։ Ես հայտնվում եմ Նադիայի և Վարպետի միջև: Հարցնում եմ նրան, թե ինչ կարծիք ունի իր «Սրբազան գարնանը» նվիրված Պիեռ Բուլեզի վերլուծական գրքի մասին: Նա պատասխանում է. «Նա հիմնավորում է յուրաքանչյուր նոտա, երաժշտական գործիքի յուրաքանչյուր շտրիխ, յուրաքանչյուր ռիթմ :Բայց ես այդ ամենի մասին երբեք չեմ մտածել: Երբ իսկական ստեղծագործող ես, շատ լավ չգիտես, թե ինչ ես անում»:
-Ձեր դեպքում ևս այդպե՞ս եղավ:
-Այո, հատկապես երբ միշտ սկսնակ ես՝ ինչպես ես էի: Ամբողջ կյանքս կանցկացնեի երաժշտության զվարճանքի մեջ, ցանկացած տեսակի երաժշտության: Եվ եթե ինձ հաջողվեց անել դա, այն պատճառով էր, որ ես միշտ ցանկացել եմ սկսնակ մնալ: Դա թույլ տվեց ինձ տարբեր ժամանակահատվածներում իրականացնել իմ ակնկալությունները՝ ինչպես մի նկարիչ :
-Ո՞ր ժամանակաշրջանը կնախընտրեիք:
-Բոլոր: 1950-ականներին գործիքավորողի կարիերա սկսեցի։ Ես դարձա պարտադիր անցումային փուլի նման մի բան։ Բոլորն օգտվում էին իմ ծառայություններից՝ Բարբարա Սթրեյզանդը, Ֆրենկ Սինատրան, Թոնի Բենեթը։ Հետո, տասը տարի անց, դրանից էլ ձանձրացա։ Իմ հաշվին գումար չկար: Այնպես որ ես միացա «նոր ալիքին»: Ես ստիպված էի ամեն ինչ սկսել սկզբից՝ բացահայտելով կինոյի համար երաժշտություն գրող կոմպոզիտորի մասնագիտությունը:
-Հիշու՞մ եք ձեր առաջին քայլերը:
-Ա՜յն էլ ոնց: Դա շատ վատ էր: Մի hոգի էլ կա, ով պետք է որ երկար հիշի այդ մասին: Դա ռեժիսոր Անրի Վերնոյն է, քանի որ նա այլևս երբեք ինձ կրկին չի հրավիրել համագործակցելու: Մենք աշխատում էինք մի ֆիլմի վրա, որի վերնագիրն էր «Տեժուի սիրեկանները»: Ես գլխիս մազերն էի պոկում ժամանակաչափման (խրոնոմետրաժի) պատճառով: Ժամանակաչափելը բոլորովին նոր բան էր ինձ համար, այն աստիճան, որ ֆիլմը վերանվանեցի «Խրոնոմետրաժի սիրեկանները»... Եվ այս անգամ նորից, տասը տարին լրանալուն պես ես փոփոխությունների կարիք զգացի։ «Նոր ալիքն» անգիր գիտեի, ես տիրապետում էի նրանց բոլոր հնարքներին: Եվ ես մեկնեցի Միացյալ նահանգներ։
-Այդ երկու իրադարձությունների արանքում ընկած ժամանակահատվածում Գոդարն էր… և հատկապես՝ Ժակ Դըմին: Վեց «Օսկար» նվաճած «Լա-Լա Լենդը», ներկայացվում է որպես հարգանքի տուրք ձեզ և Դըմիին: Դուք դիտել ե՞ք այդ ֆիլմը:
-Այո: Մի օր Փարիզում գտնվելիս Դեմիեն Շազելն՝ այս ֆիլմի ռեժիսորը, զանգահարում է ինձ և ասում. «Կուզեի ձեզ ցույց տալ մի ֆիլմ, որը վերջերս եմ ստեղծել, որտեղ հղում է արվում Ժակ Դըմիի հետ միասին ձեր աշխատանքին: Ես քսաներեք անգամ իրար հետևից դիտեցի «Շերբուրյան հովանոցները», և դա փոխեց իմ կյանքը»: Դա շատ հուզիչ էր: Նրա ֆիլմը հրաշալիք է, հիանալի բեմադրություն, որը լի է բեմարվեստին բնորոշ հատկություններով և գործելաոճով:
-«Շերբուրյան հովանոցները» ստեղծելիս որևէ կասկած ունեի՞ք, որ հիսուն տարի անց ֆիլմը կունենա նման ազդեցություն:
-Ինչպե՞ս: Մեզ այնքան էին ապտակել ֆիլմը ստեղծելու ընթացքում։ Մի օր Ժակը զանգահարում է ինձ և պատմում իր սցենարի մասին։ Ես կարդում եմ այդ սցենարը և ասում. «Սա մյուզիքլ է»։ Նա պատասխանում է. «Դու խե՛նթ ես»: Մենք արդեն ստեղծել էինք «Լոլան», որն իր մտահղացմամբ պետք է որ մյուզիքլ լիներ, սակայն, գումար չունենալու պատճառով նա այն նկարահանել էր որպես սովորական սև-սպիտակ ֆիլմ։ Կարճ ասած, մենք սկսում ենք աշխատել: Մենք հասկանում էինք, որ եթե անում ենք երաժշտական ֆիլմ, առօրյա ոճի տեքստերով ու արիաներով, որոնք շղթայվում են իրար առանց ռեչիտատիվի, ու եթե այդ երկուսի միջև ևս ասերգություն չլինի, մենք կստանք մի բան, որը երբեք չի արվել:
-Որքա՞ն ժամանակում եք գրել:
-Մեկ ամսվա ընթացքում: Մեկ տարուց ավելի էլ պահանջվեց նախագիծը վաճառելու համար: Մենք հանդիպեցինք բոլոր պրոդյուսերներին։ Ես նստած էի դաշնամուրի մոտ և իրենց համար երգում էի բոլոր դերերգերը, Ժակը էջերն էր թերթում՝ վայր գցելով պարտիտուրները։ Թվում էր, թե դա Բաստեր Քիթոնի կատակ է:
-Մինչև այն օրը, երբ դուք հանդիպեցիք Պիեռ Լազարևին:
-Մենք արդեն ծանոթ էինք նրան և նամակ ենք ուղարկում։ Երեք օր հետո հեռախոսազանգ ենք ստանում. «Ես ոչինչ չհասկացա, բայց հաճելի է հնչում։ Չորեքշաբթի սպասում եմ իմ գրասենյակում»: Եվ հետո սկսում է մեզ բացատրել, որ նա մի ընկերուհի ունի, որը կցանկանար պրոդյուսեր դառնալ: Հենց նա էլ կզբաղվի մեր ֆիլմի արտադրությամբ, բայց իրականում վճարողն ինքն էր: Քանի որ Պիեռն ազդեցիկ մարդ էր և շատ ծանոթներ ու կապեր ուներ, ապա երեք շաբաթով փոքրիկ կինովարձույթ է ապահովում: Ի զարմանս մեզ՝ մեր ֆիլմն ինն ամիս չի իջնում էկրաններից։ Հազիվ էինք ծայրը ծայրին հասցրել այն նկարահանելու համար: Դընյովին վճարվել էր 500 ֆրանկ։ Եզրափակիչ այն տեսարանում, երբ հերոսները քայլում են ձյան վրայով, մենք նկարահանման կռունկ չունեինք՝ այդ շարժումը պատկերելու համար: Ես քաշում էի պարանից, որ անվիկներով կամերան բարձրացնեմ ռելսի ամբողջ երկայնքով:
-Հոլիվուդը բոլորովին այլ մթնոլորտ էր…
-Ես մի կերպ ապրում էի ֆիլմից ֆիլմ: Մի օր Նորման Ջյուիսոնը կանչում է ինձ «Թոմաս Քրաունի խարդախությունը» ֆիլմում մասնակցելու համար։ Նրանք ունեին հինգ ժամ նկարահանած կինոնյութ ու չէին կարողանում մոնտաժել այն: Ես նրանց ասացի. « Ես մեկուկես ժամանոց երաժշտություն կգրեմ, իսկ դուք դրա վրա կհավաքեք պատկերը»: Հոլիվուդում նման բան երբեք չէր արվել։ Բայց դա ստացվեց։
-Եվ դա ձեզ բերեց ձեր առաջին «Օսկարը»…
-«Օսկարն» իրենից այդքան էլ մեծ բան չի ներկայացնում: Դա մի կտոր շաքար է՝ փաղաքշանք: Դրանից հետո ոչ ավելի լավ են գրում, ոչ էլ՝ ավելի վատ: Իմ ընկեր Լալո Շիֆրինը երբեք դրան չի արժանացել։ Փոխարենը՝ նրա բոլոր ֆիլմերն իմ միջով եմ անցկացրել, ահա թե դա ինչ է փոխում:
-Ինչ հարաբերություններ ունեք ձեր «մրցակիցների» հետ:
-Գերազանց: ԱՄՆ-ում կոմպոզիտորները նման են նավաստիների՝ կորպորացիա: Մենք ունեինք մեր թիմը՝ Հենրի Մանչինիի, Լալո Շիֆրինի, Ջոն Ուիլյամսի, Անդրե Պրևինի և տասնյակ ուրիշների հետ ։ Ամեն չորեքշաբթի հավաքվում էինք, իրար պատմում էինք այն ֆիլմերը, որոնց վրա աշխատում էինք։ Մենք միմյանց օգնում էինք։ Ես նույնիսկ երազում էի մի օր համերգային շրջագայություն կազմակերպել, որտեղ ես, Ջոնին և Անդրեն միասին կկատարեինք Բախի կոնցերտները երեք ստեղնաշարային գործիքների համար։ Բայց Ուիլյամսը չէր ուզում կրկին դաշնամուրի մոտ նստել։ Տիրում էր խենթ ուրախություն: Պետք է ասել, որ Հոլիվուդում աշխատելը հոյակապ էր։ Ձեզ տալիս էին երկու ամիս երաժշտությունը գրելու համար։ Ինչ վերաբերվում է ինձ, ապա ես յոթ շաբաթ նավարկում էի նավակով, իսկ վերջին շաբաթը՝ աշխատում: Ես այդ հապճեպության կարիքն ունեի՝ հատկապես կինոյում, որտեղ 25 վայրկյանում դուք պետք է ասեք այն, ինչ կասեիք 4 րոպեյում:
-Իսկ ինչո՞ւ չմնացիք այնտեղ:
-Ես չեմ կարող ապրել այն մարդկանց միջավայրում, ովքեր ամեն ինչ կպատմեն ձեզ քառորդ ժամվա ընթացքում: Նրանք մշակույթի հանդեպ բավականաչափ հակում չունեն։
-Այնտեղ ձեզ ավելի շուտ կճանաչեին որպես դասական կոմպոզիտոր։ Դուք ունե՞ք այն զգացողությունը, որ մեր երկրում սառույցը տեղից շարժվում է։
-Այս ձայնասկավառակը դրա ապացույցն է, քանի որ ինձ բախտ է վիճակվել այն ձայնագրել Ֆրանսիայի ռադիոյի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի հետ, ինչն ինձ համար շատ կարևոր էր, որովհետև այս նվագախմբի երաժշտական ժառանգությունն անցնում է ինչպես ջազի, այնպես էլ Ստրավինսկու, Պրոկոֆևի և ամբողջ ֆրանսիական դպրոցի միջով՝ Դեբյուսիից մինչև Ռավել։ Բայց, միևնույն ժամանակ, Փարիզի ֆիլհարմոնիան տակավին չի ուզում ինձ, իսկ փարիզյան օպերան, որը տեսել է Ջոն Նոյմայերի համար ստեղծած իմ բալետը և շատ է հավանել այն, բայց և այնպես չէր ցանկանա իմ անունը տեսնել իր ազդագրերում։
-Այլ ծրագրեր ունե՞ք:
-Լիքը: 80-անց տարիքում կյանքն իմ մեջ եռում է: Ես պետք է Մարինյի թատրոնի վերաբացումն անեմ՝ այնտեղ ներկայացնելով իմ «Մոնթե Քրիստո» մյուզիքլը, որը բեմադրվել էր 1975-ին, սակայն այն ժամանակ այդ փորձն անհաջող էր: Գաղափարներ կան «Էշի կաշին» ֆիլմը վերածել մյուզիքլի: Քսավյե Բովուայի վերջին՝ «Պահապանները» ֆիլմի համար երաժշտություն եմ գրում: Սա պատմություն է այն կանանց մասին, որոնք պահում էին ֆերման Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ: Ես խենթ երազանք ունեմ, որ այդ երաժշտությունը դառնա իմ նվագախմբային կոնցերտի երկրորդ մասը՝ այն կոնցերտի։ Ի վերջո, Նատալի Դեսսեի հետ ձայնագրեցինք Բերգմանի տեքստերի հիման վրա գրած «Between Yesterday and Tomorrow» օրատորիան, որը ես գրել էի Բարբրա Սթրեյզանդի համար՝ կնոջ կյանքը տասնհինգ երգերում:
Ֆրանսերենից թարգմանեց՝ Նունե Գալստյանը