Մայա Պլիսեցկայա. «Ոճի զգացողություն ես միշտ եմ ունեցել, դա բնածին է»
Այսօր բալետային արվեստի պատմության մեջ մեծագույն պարուհիներից մեկի՝ Մայա Պլիսեցկայայի հոբելյանն է՝ լեգենդար պարուհու 100-ամյակն է: Նա անհավատալի մի կերպար ստեղծեց բալետում, բայց բեմից դուրս նույնքան հզոր անհատականություն էր ու մեծ Արտիստ: Հոբելյանի առիթով հատվածաբար մեր ընթերցողներին ենք ներկայացնում Յուլիա Տիխոնովայի հարցազրույցը պարուհու հետ, որն արվել է մետ երկու տասնամյակ առաջ:
Յուլիա Տիխոնովա- Հայտնի ճշմարտություն է, որ բալետային կյանքը կարճ է, բայց դուք, կարծես, կարողացել եք հերքել այն։ Ճանապարհը՝ բալետային դպրոցում առաջին քայլերից մինչև ձեր 80-ամյակին նվիրված հանդիսությունները, երբ դուք ելույթ էիք ունենում Կրեմլի պալատի բեմում, ֆենոմենալ երկար էր։ Պատմեք, թե ինչպես ամեն ինչ սկսվեց։
Մայա Պլիսեցկայա- Մանկուց երազում էի դրամատիկ դերասանուհի դառնալ, բնավ ոչ բալետի պարուհի։ Բայց ինձ տարան բալետի, որովհետև մանկության տարիներին երեխաներին դրամատիկ արվեստի չեն տանում։ Եվ տարան այն պատճառով, որ ես բավականին խուլիգան էի, և ուզում էին ինձ արագ կերոպով գոնե ինչ-որ տեղ տալ: Կարծում եմ՝ ես ընդհանրապես կոչված էի բեմի համար։ Արտիստիզմը, կեցվածքի զգացողությունը բնությունից է։ Կարելի է մշակել քայլը, տեխնիկան, բայց արտիստիզմը մշակել հնարավոր չէ արվեստի որևէ տեսակում։ Ես ոչ կատարյալ բալետային տվյալներ ունեի, բայց արտիստիզմը միշտ հաղթում էր։ Ինչ վերաբերում է ուսուցմանը, ապա բալետային դասարանից, ես, թերևս, ոչինչ չեմ վերցրել, նույնիսկ չեմ էլ հիշում այն։ Երբ արդեն մեծ էի և եկա Մեծ թատրոն, այնտեղ երկու ամիս աշխատում էր Վահանովան։ Նա բալետի մասին ամեն ինչ գիտեր։ Նրա դեպքում էլ դա բնատուր էր։ Նա սովորել էր իտալացիների մոտ, բայց ոչ ոք ուսուցումը այդպես չէր ընկալել, ինչպես նա։ Նա ֆանտաստիկ էություն ուներ, ֆանտաստիկ միտք՝ արվեստի համար։ Մի դիտարկմամբ, մի խոսքով ամեն ինչ իր տեղն էր դնում։ Ասում էր՝ այսպես արա, և միայն այդ ժամանակ էր ստացվում։ Ոչ ոք չի հասկանում նրա հանճարեղությունը։ Ինձ համար Վահանովան Միքելանջելոն է բալետում։ Ես պարում էի վիլիսների վարիացիան, որում ոչ ոք հաջողություն չի ունենում, նույնիսկ անհասկանալի է, թե ինչի համար ծափահարել։ Իսկ ես հաջողություն ունեցա, ոչ թե որ ես այդքան լավ էի պարում, այլ որովհետև նա ինձ ցույց տվեց՝ ինչպես պետք է դա անել: և Պետք է ասեմ, որ ինձ համար Վահանովան չսպիացող վերք է. ավելի լավ է այդ մասին չխոսել... Հակառակ դեպքում ես զղջումից կարտասվեմ որ չգնացի նրա մոտ սովորելու։
Յ.Տ.- Ի՞նչ կարող եք ասել բալետի ժամանակակից արտիստների մակարդակի մասին։ Շատերը կարծում են, որ դպրոցը հեռանում է…
Մ.Պ.- Իսկապես, հիմա հաճախ ասում են․ «ուսուցիչներ չկան»։ Բայց չէ՞ որ տեսագրություններ կան։ Կարծում եմ՝ դա լավագույն մանկավարժներից մեկն է, եթե ոչ՝ լավագույնը։ Մարդը նայում է իրեն (եթե, իհարկե, ոչ հիացմունքով) և սովորում է։ Հիմա ձևը շատ կարևոր է։ Բալետ գալիս են բարձրահասակները, այնպիսիները, որոնց առաջ չէին ընդունում։ Բարձրահասակ լինելը հիմա նորաձև է և գեղեցիկ, քայլը՝ ահռելի, այստեղ, ի դեպ, սպորտի անմիջական ազդեցությունն է զգացվում։ Դա ինձ շատ է դուր գալիս։ Դուր չի գալիս միայն, որ հիմա հաճախ պարում են երաժշտությունից դուրս և առանց իմաստի։ Օրինակ՝ «Կարմեն»-ում պետք չէ ոտքը երկինք հասցնել։ Չէ որ դա «զենք» է նրա ձեռքերում, և այն կրակում է։ Իսկ եթե ոտքը վեր է բարձրանում, կրակելիս վրիպում է. ոտքը դուրս է գալիս առանցքից, խախտվում է ճարտարապետությունը։ Ինձ համար դա բացարձակապես անհնար էր։ Նման բան Վահանովան էլ թույլ չէր տա։ Երբ ես ոտքս մյուսներից ավելի բարձր էի ձգում, ասում էին. «Օհ, սա ուղղակի կրկես է»։ Իսկ հիմա իսկապես կրկես է, ավելին՝ «մրցակցում» են մարմնամարզիկների հետ։ Չեն լսում երաժշտությունը և չեն մտածում, որ պետք է մարմնավորել կերպարը, որը երաժշտության մեջ է։ Իսկ մնացած առումներով՝ ամեն ինչ ավելի լավ է։
Յ.Տ- Մոսկվայում ձեր կյանքի պատկառելի մասն անցել է Մեծ թատրոնում։ Դուք և’ պարել եք, և’ բալետներ եք բեմադրել որպես խորեոգրաֆ:
Մ.Պ.- Այո, իմ ստեղծագործական կյանքն անցել է Մեծ թատրոնում։ Իսկ բեմադրել սկսել եմ անհրաժեշտությունից դրդված. Մեծ թատրոն պարուսույցներին չէին թողնում՝ հատկապես տաղանդավորներին։ Նույն «Աննա Կարենինա»-ն երազում էր բեմադրել Յակոբսոնը: Իսկ ո՞վ նրան թույլ կտար: Գիտեք, ինչպես անեկդոտում է. «Կրկեսում հարցնում են տիրոջից. «Ասացեք, ճի՞շտ է, որ փիղը կարող է միանգամից երկու տակառ սնունդ ուտել»: Նա պատասխանում է. «Ուտելը կուտի, բայց ո՞վ նրան կտա»»: Ո՞վ նրան՝ Յակոբսոնին թույլ կտար բեմադրել «Աննա Կարենինան»։ Այդպես էլ ես սկսեցի բեմադրել։ Ինձ, իհարկե, օգնում էին, չէ որ ես պրոֆեսիոնալ պարուսույց չեմ։
Յ.Տ.- Որպես պարուսույց Դուք կայացել եք այն բալետների շնորհիվ, որոնք ձեզ նվիրել է Ռոդիոն Կոնստանտինովիչը:
Մ.Պ.- Չլիներ նա, ոչինչ էլ չէր լինի։ Եվ «Դոն Քիշոտով» ամեն ինչ կավարտվեր։ Իմ կյանքի երկրորդ հատվածը նրա բալետներն են։ Դրանք բոլորը դրամատիկ են։ Դա այն է, ինչին ես ձգտել եմ ամբողջ կյանքիս ընթացքում: Իմ դերասանուհի մորաքույր Ելիզավետան ինձ տանում էր դրամատիկ արվեստի աշխարհ, և այն ինձ անհավանականորեն դուր էր գալիս, ուզում էի խաղալ դրամայում։ Մայրիկս կինոդերասանուհի էր, նա ամբողջ կյանքում ուզբեկուհիների է խաղացել «Ուզբեկֆիլմ» ստուդիայում, բայց երբ հայտնվեց հնչյունային կինոն, այլևս չէր նկարահանվում։ Իսկ համր ֆիլմերը միշտ այնքան սրտաճմլիկ էին, սարսափելի ողբերգություններ էին՝ այնտեղ նրան ծեծում էին, սպանում, ձիերով տրորում էին…
Յ.Տ- Ձեր մայրիկը՝ Ռախիլ Մեսսերերը ֆիլմերից մեկում ուզբեկական պար է պարում։ Նրան սովորեցրե՞լ էին, թե՞ դա իմպրովիզացիա էր:
Մ.Պ.- Պետք էր պարել, նա էլ պարում էր։ Բայց դա այդքան էլ պար չէր։ Պարզապես նա տարբեր «ուզբեկական հնարքներ» էր անում՝ տեսել էր, թե ինչպես են մյուսներն անում և կրկնում էր։ Հավանաբար դա ինձ նրանից է փոխանցվել։ Օրինակ՝ ես հենց տեսա ֆլամենկոն՝ անմիջապես հասկացա՝ «Ա՜ա։ Ահա թե ինչ են նրանք անում»: Ինձ պետք չէ փորձել, ես միշտ զգացել եմ ամենագլխավորը՝ ոճը։ Հիմա, հոբելյանական երեկոյին, երբ ինձ միանգամայն անսպասելիորեն հրավիրեց Խոակին Կորտեսը, ես պարեցի նրա հետ։ Ոչ ոք չհավատաց, որ դա իմպրովիզացիա է։ Նա ինքն էլ ապշահար էր։ Պարում էի այնպես, ասես ամբողջ կյանքում նրա հետ եմ պարում։ Նմանատիպ պատմություն ինձ հետ եղել է և՛ վրացիների, և՛ հայերի հետ։ Մի անգամ Սևանում, Առնո Բաբաջանյանի հետ մտանք մի խորտկարան՝ վարորդների ճաշարան: Այնտեղ ամրակազմ վարորդներ էին նստած: Հանկարծ Նրանք սկսեցին երգել, պարել, և ես միացա նրանց։ Առնոն ասում է ինձ. «Մայա ջան, դու որտեղի՞ց գիտես մեր հայկական պարերը»։ Ոճի զգացողություն ես միշտ եմ ունեցել, դա չես մշակի։ Ես երբևէ դրա մասին չեմ մտածել, բայց հիմա, երբ այդքան տարիներ են անցել, հասկանում եմ, որ դա ինձ մոտ բնածին է։ Ինձ համար բոլոր արձանները պարում են։ Իտալական քանդակի յուրաքանչյուր դիրք՝ կանգ է պարի ժամանակ։ Հիշում եմ, թե ինչպես Ֆլորենցիայում տեսա մի տան վրա դրված քանդակներ՝ այնտեղ միայն գլուխներ էին, և ասացի. «Վայ, ինչ արագ նա շրջվեց»։ Դա քանդակ էր, բայց ես տեսնում էի հենց այն պահը, երբ նա շրջվեց։ Քայլում ես հռոմեական, հունական ավերակներով, և տեսնում ես, թե ինչպես է ամեն ինչ եղել, ինչպիսի մարդիկ են եղել, ինչ հարաբերություններ էին… Ոճ։
Յ.Տ.- Ձեր ոճի զգացողության մասին խոսում են նաև ամենամեծ կուտյուրյեները։ Հագուստը նույնպես մեծ դեր է խաղում, այնպես չէ՞։
Մ.Պ.- Անշուշտ։ Չէ որ ես «Քնած գեղեցկուհին» մերկ փորով չեմ պարի։ Այլ ոճը է։ Մի անգամ Հնդկաստանում մենք ընթրում էինք մեծ Ջավահառլալ Ներուի հետ, և նա շատ գեղեցիկ էր ուտում՝ նա այնքն երկար, «սանդալային» մատներ ուներ։ Իսկ ես, իհարկե, եվրոպական ձևով՝ դանակ-պատառաքաղով։ Նա նայում էր ինձ, հետո ասաց. «Եթե դանակ-պատառաքաղով՝ նույնն է թե սիրել թարգմանչի միջոցով»։ Ամեն ինչ պարզ էր։ Ես այլևս երբեք այնտեղ ձեռքս չէի վերցնում ո՛չ պատառաքաղ, ո՛չ դանակ։ Ինչ-որ բաներ կան, որոնց մասին դժվար է խոսել։ Դրանք մի տեսակ «երգեր են առանց խոսքերի»… Կամ զգում ես, կամ՝ ոչ։ Եթե ես տրիկոյով եմ, կամ բալետկայով, կամ կրինոլինով՝ անմիջապես զգում եմ դարաշրջանի ոճը, անմիջապես փոխվում է վարքագիծս։ Գուցե դա ինձ դուր էր գալիս, որովհետև երազում էի դրամայի մասին։ Մի անգամ Կահիրեում ինձ կանչեց մի աղջիկ, որը պորտապար էր պարում։ Նա դա հատուկ արեց՝ սադրելու համար. Կարո՞ղ է դասական բալետի պարուհին այդպես անել։ Ես պարեցի, և նա… «թոշնեց», որովհետև նման բան չէր սպասում։ Նա հիանալի էր պարում, բայց կարծում էր, որ ինձ կամաչեցնի։ Չստացվեց։ Ես տեսա, թե ինչ է անում նա, և մտածեցի. «Ահա, կանեմ նույնը, բայց արդեն՝ իմ ձևով»։ Ես չեմ ուզում ասել, թե պարծենում եմ՝ դա ամենատհաճ բանն է. ես երբեք չեմ պարծենում, Ես իմ մեջ շատ թերություններ եմ տեսնում։ Ի դեպ, քանի որ հիշեցի Եգիպտոսը, ապա կպատմեմ, թե ինչպես էի այնտեղ պարում «Կարապի լիճը»։ Մենք իզուր էինք մտածում, որ այլ մշակույթի մարդիկ կարող են չհասկանալ դասական պարը։ Չէ որ նրանց մշակույթը հին է, մերից էլ հին, և ոճի ու պարի զգացումը նրանց արյան մեջ է։ Շատ հաճելի էր, երբ Կահիրեում գրեցին. «Փառք Ալլահին որ մենք տեսանք Պլիսեցկայային»։ Կրկին ստացվում է, որ պարծենում եմ… Այդպես էր կոչվում «Կարապի լճի» մասին հոդվածը։ Հետո այն ժամանակվա նախագահ Գամալ Աբդել Նասերն ինձ արծաթե արկղիկ նվիրեց։ Արծաթը մգացել է, հավանաբար ինչ-որ կերպ պետք է այն մաքրել, բայց դրա մասին անգամ մտածելու ժամանակ չկա։ Միգուցե մի օր որևէ մեկը այն կմաքրի, և այն կփայլի, ինչպես նախկինում։
Յ.Տ.- Այն տարիներին, երբ ամեն ինչ արգելված էր, ինչպե՞ս ստացվեց համագործակցել արևմտյան խորեոգրաֆների հետ։ Պետիի, Բեժարի հետ։
Մ.Պ.- Ամեն ինչ բացատրելի է։ Ինչ վերաբերում է Ռոլան Պետիին, ինձ Փարիզ թողեցին, որովհետև այդ մասին Բրեժնևին խնդրել էր Լուի Արագոնը։ Ինչպե՞ս նրան մերժես։ Առաջին անգամ ես «Վարդի մահը» պարեցի Մարսելում, հետո՝ Փարիզում, և արդեն հետո՝ Մոսկվայում։ Իսկ Ալբերտո Ալոնսոն՝ Ֆիդել Կաստրոյի պատճառով էր։ Ինչպե՞ս նրան մերժես։ Միայն քաղաքական գործոնները դերակատարություն ունեին։ Մորիս Բեժար. դա սկանդալ էր, Ինձ դուրս չէին թողնում. թատրոնն ինձ երաշխավորագիր չէր տալիս, իսկ առանց դրա հնարավոր չէր անձնագիր ստանալ։ Ընդ որում Գոսկոնցերտում նստած էին կուսակցական գողեր, որոնք մեր հաշվին էին ապրում։ Նրանց «ի պաշտոնե» տրված էր ամեն ինչ, իսկ արտիստներին՝ ոչինչ։ Նրանք վերցնում էին մեր խելահեղ հոնորարները, իսկ մեզ միայն օրապահիկ էին վճարում։ Ստրկական պայմաններ էին։ Ի դեպ, այդ ժամանակ արգելքներից շատերը գցում էին օրգանների վրա։ Ինձ հետ նման մի դեպք եղավ «Բոլերոյի» հետ, որը նույնպես արգելում էին: Նույնիսկ ներկայացման օրը չգիտեի՝ երեկոյան կպարե՞մ, թե՞ ոչ։ Բրեժնևի օգնականը ասաց. «Դե թող պարի՛»։ Հակառակ դեպքում կլիներ լիակատար արգելք, այդ համառ տխմարներից կյանքեր էին կախված։ Եվ ահա Չեբրիկովը. նա այն ժամանակ ԿԳԲ-ի գլխավորն էր. մի քանի օր հետո ասաց. «Գիտեք, ես կյանքումս երբեք չեմ տեսել նման հիասքանչ բալետ»։ Բայց չէ որ մեզ արգելում էին հենց իրենց անունից։ Ի՜նչ խաբեություն։ Ինձ «Բոլերոն» դուր էր գալիս, սա ինչ-որ շատ հին բան է՝ միջնադար կամ նույնիսկ ավելի վաղ, գուցե երկու կամ երեք հազար տարի առաջ։ Ինձ համար «Բոլերոյի» համար ամենաբարձր գովեստը եղել են ծերուկ Պյոտր Լեոնիդովիչ Կապիցայի բառերը՝ նա նայեց այդ ֆիլմը և ասաց. «Միջնադարում ձեզ կայրեին»։ Ավելի մեծ կոմպլիմենտ անել հնարավոր չէր, որովհետև ես հենց այդպես էի զգում։
Յ.Տ.- Ձեր բախտը բերել է հանդիպել մեծ մարդկանց, իսկ նրանցն էլ՝ հանդիպել Ձեզ։ Այդ կարևոր հատումներից մեկը եղել է Պիեռ Կարդենի հետ հանդիպումը։ Պատմեք նրա մասին։
Մ.Պ.- Կարդենն ընկերություն էր անում և աշխատում էր Նադյա Լեժեի հետ՝ պատրաստում էր կրծքազարդեր։ Մի օր Նադյան նրան բերեց իմ համերգին, և նա ցանկացավ ծանոթանալ ինձ հետ։ Նրանք եկան հետնաբեմ, նա ասաց, որ շատ տպավորված է։ Դա 1971 թվականն էր, իսկ մեկ տարի անց նա արդեն սկսեց զգեստներ ստեղծել ինձ համար։ Ինքն առաջարկեց։ Նա շատ լավ գիտեր դարաշրջանն ու ոճը։ «Աննա Կարենինայի» համար զգեստներ ստեղծելը շատ դժվար է։ Փորձիր բարձրացնել ոտքդ երկար շրջազգեստով։ Ի դեպ, Վալերի Լևենտալը կարել էր մի շրջազգեստ, որով ոտքը բարձրացնելն անհնար էր։ Կարդենը հետևում երկար ճեղք արեց, և քանի որ դրա վրա հսկայական ժապավեն կար, ճեղքը չէր երևում։ Ոտքը կարելի էր բարձրացնել՝ ուր ուզում ես։ Ես անվերապահորեն ընդունում էի ամենը՝ ինչ նա առաջարկում էր։
Յ.Տ.- Բայց նա միայն «Աննա Կարենինայի» համար չէր զգեստներ ստեղծում:
Մ.Պ.- Այո, ոչ միայն։ Մի քանի տարի անց ես ասում եմ. «Պիեռ, ինձ զգեստ է պետք Տուրգենևի «Գարնանային ջրերի» համար»։ Ասացի ու ինքս ինձ մտածում եմ՝ արդյո՞ք նա գիտի: Ի վերջո, նա ֆրանսիացի է»: Իսկ նա պատասխանում է. «Տուրգենև, «Գարնանային ջրեր»։ Գործողությունը տեղի է ունենում մոտավորապես 1840 թվականին»։ Նա ինձ ամաչեցրեց. ես գիտեի միայն, որ դա դարի կեսն է։
Յ.Տ.- Բեմական զգեստներից բացի, Կարդենը նաև prêt-à-porter է արել Ձեզ համար։
Մ.Պ.- Իմ հագին հիմա էլ Կարդենի բաճկոն է։ Շատ մոդելավորողներ ինձ առաջարկել են հագուստ ստեղծել, բայց նրանք Կարդենի հետ համեմատության եզրեր անգամ չունեն։ Իսկ գուցե ինձ Կարդենից բացի ոչինչ չի սազում ։ Եվ իմ հոբելյաններին էլ ես ներկայանում էի նրա հագուստներով։ Բայց նա դրանք հատուկ այդ առիթների համար չէր ստեղծել։ Ես սև զգեստ ունեի՝ հսկայական քղանցքով: Գեղեցիկ էր, բայց բոլորը մի հարյուր անգամ տեսել էին այն։ Եվ իմ պահարանում կախված էր մի «պոչ», որը մի ժամանակ գնել էինք Կարդենից. այն պարզապես կոճկվում է և փայլում կանաչ-կարմիրով: Փորձեցի, և պարզվեց, որ այն հենց ինձ համար է։ Ես հագա այդ «պոչը» և հասկացա, որ ոչինչ ավելի լավը չէր կարող լինել։ Ցավոք, Կարդենն այժմ հագուստ չի ստեղծում․ նա այլ մտահոգություններ ունի՝ գործարաններ, ֆաբրիկաներ․ նա օգնում է վերականգնել Չինական պատը, միլիոններ է տալիս Վենետիկի պահպանության համար։ Ի՞նչ նորաձևություն։ Նա հոգնել է։ Այդ մեզ է, որ նրա «նորաձևությունը» չի հոգնեցրել։ Ահա այս զգեստը բնավ էլ նոր չէ, բայց ոճը չի կորցնում։ Կարդենն ունի բացարձակապես հանճարեղ դերձակ՝ Օթելլո անունով։ Աշխատակիցները Պիեռի մոտ աշխատում են 30–40 տարի, նա ոչ ոքի և երբեք չի հեռացնում։ Մի գիշեր ոստիկան եկավ և ասաց․ «Պարոն Կարդեն, ձեր բուտիկի մոտ ինչ-որ սարսափելի բան է տեղի ունենում։ Ցույց է, ձեզ են պահանջում»։ Նա հագնվում է ու գնում։ Բղավում են․ «Դու, կապիտալիստ, այսպես-այնպես, հիմա ամեն ինչ կջարդենք, կցրենք, կփակենք»։ Նա ասում է․ «Խնդրեմ։ Ես հիմա կարող եմ փակել իմ խանութները, դրանք այլևս չեն լինի։ Բայց նկատի ունեցեք, որ 3 000 աշխատողներ կմնան փողոցում»։
Յ.Տ.- Դուք և Ռոդիոն Կոնստանտինովիչը աշխարհաքաղաքացի եք։ Եվ , ըստ էության, բնակվում եք երեք երկրում: Ինչպե՞ս սա պատահեց։
Մ.Պ.- Կյանքն ինքնին այդպես դասավորեց։ Արդեն 25 տարի է, ինչ տուն ունենք Լիտվայում. նախկինում այն որպես ամառանոց էր ծառայում, բայց հիմա այն այնպես ենք հարմարեցրել, որ ձմռանը տաք է և հնարավոր է ապրել ամբողջ տարին։ Այնտեղ հրաշալի է՝ ո՛չ մարդիկ, ո՛չ մեքենաներ․ Ռոդիոն Կոնստանտինովիչն այնտեղ շատ լավ է աշխատում, իսկ ես պարզապես զբոսնում եմ։ Իսկ Մյունխենում անհարմար է՝ մենք, ինչպես նախկինում էին ասում , վարձակալում ենք «կահավորված բնակարան»։ Այնտեղ ոչինչ մերը չէ, անգամ ափսեներն են տանտիրոջը։ Դե իսկ Մոսկվա՞ն։ Չէ որ ես Մոսկվայում եմ ծնվել, այն իմ հայրենիքն է․ ամբողջ կյանքս այստեղ է անցել՝ մանկություն, պատանեկություն, երիտասարդություն, հետո թատրոնում աշխատանք: Լավ է, որ հնարավորություն կա մնալ տանը այլ ոչ թե հյուրանոցում։
Յ.Տ.- Հիմա, երբ դուք այդքան էլ հաճախ դուրս չեք գալիս բեմ, ինչպե՞ս է Ձեզ հաջողվում հոգով երիտասարդ մնալ։
Մ.Պ.- Ես մի դիտարկում ունեմ։ Տեսնում եք՝ սեղանին վարդեր են դրված։ Ես դրանք նույն կերպ եմ կտրում, ջուրը փոխում, և դրանք բոլորը մի քանի օր կանգուն են։ Հետո մեկը թոշնում է, հետո՝ մյուսը, հետո՝ երրորդը, չորրորդը… Ինչպես էլ դրանք կտրես, ինչքան էլ նույն տարիքին լինեն, աստիճանաբար թերթիկները թափվում են։ Անցնում է տասը օր. մնում է մեկ վարդ։ Հավանաբար մարդկանց հետ էլ է այդպես։ Հիմա ես ապրում եմ Շչեդրինի կյանքով, նրա պրեմիերաներով, փառատոներով, որոնք առաջ չկային։ Մենք Մոսկվա ենք եկել «Բոյարինյա Մորոզովա»-ի պրեմիերայի համար։ Անգամ չէինք երազում, որ այն այդքան կգնահատեն, կընկալեն, որ այն կհուզի ունկնդրին։ Ասում են՝ լավ չէ գովել հորը, մորը կամ ամուսնուն. դա անհամեստություն է համարվում: Բայց եթե հիմա Շչեդրինի մասին ասեմ, որ նա բացարձակապես հանճարեղ ստեղծագործություն է գրել, չեմ վախենա անհամեստ լինելուց։ Սա ճշմարտություն է, որն անմիջապես հասկացան բոլորը, որ դահլիճում էին։ Վստահ եմ, երբ մենք արդեն չենք լինի, հարյուր տարի անց, գուցե ավելի, այս ստեղծագործությունը կապրի։ Շչեդրինին միշտ հուզել են Ավվակումի և Մորոզովայի ճակատագրերը։ Միայն Ռուսաստանում է հնարավոր այնպիսի հավատ, հանուն որի Ռուսաստանի ամենահարուստ կինը մահացավ սովից։ Նա հազարավոր տնտեսություններ, տասնյակ հազարավոր գյուղացիներ ուներ, ամբողջ Ռուսաստանը նրա ձեռքերում էր։ Ոչ թե օլիգարխների նման՝ նրանք շատ են, իսկ նա մենակ տիրում էր ամբողջ Ռուսաստանին։ Եվ նա մահացավ իր հավատի համար։ Նրան տանջում էին, մերկ ծեծում ձյան մեջ, ծաղրում, սովամահ անում։ Նա խնդրում է իրեն հսկող զինվորին. «Գոնե մի չորահաց, գոնե մի վարունգ տուր»։ -«Չեմ համարձակվում»։ Տիպիկ ռուսական է ասել՝ «Ես չեմ համարձակվում»։ Այստեղ և՛ Լեսկովն է, և՛ Ռուսաստանի պատմությունը, և՛ ռուս մարդու բնավորությունը։ Երբ ասում են «հոգի»՝ ահա այն։ Ե՛վ այդ մոլուցքը, և՛ այդ մոլեռանդությունը։ Այս սարսափելի պատմությունը միշտ պտտվում էր Շչեդրինի գլխում՝ որպես իսկական ռուսի, որպես քահանայի թոռան... Ես շատ ուրախ եմ, որ նրա երաժշտությունը հրատարակում է ամենահեղինակավոր, ամենաճշգրիտ հրատարակչությունը՝ «Schott»-ը որը գտնվում է Մայնցում. այն արդեն 250 տարեկան է. նրանք տպագրել են և՛ Վագներին, և՛ Բեթհովենին։ Հրատարակում են առանց որևէ սխալի։ Շչեդրինը հսկայական թվով պատվերներ է կատարում ։ Գիտեք, նախկինում ասում էին. «Կոմպոզիտորը ոգեշնչում չունի, չի կարող գրել... Եթե ոգեշնչում ունի, գրում է»։ Ի՜նչ անհեթեթություն։ Դա ոչ պրոֆեսիոնալ է։ Բոլոր մեծ կոմպոզիտորները՝ Հայդենը, Վագները, Մոցարտը, Բեթհովենը, գրում էին պատվերով։ Բախը պարտավոր էր ամեն շաբաթ ներկայացնել մեկ ստեղծագործություն երգեհոնի համար, իսկ եթե չհասցներ, կարող էր աշխատանքից զրկվել։ Ոգեշնչումը պրոֆեսիոնալիզմ է։ Իսկ եթե կոմպոզիտորը նստած է և չի կարողանում ոչինչ գրել, նա պրոֆեսիոնալ չէ։ Շչեդրինը շատ է գրել՝ թե՛ պատվերով, թե՛ առանց պատվերի։
Յ.Տ.- Դուք միշտ ծով երկրպագուներ եք ունեցել, ովքեր հավանաբար ձեզ նվերներ են տվել: Որո՞նք են հատկապես հաճելիները։
Մ.Պ.- Գիտեք, ես նվերները երկար չեմ պահում: Ես կամ կորցնում եմ դրանք, կամ նվիրում եմ: Իրականում ես ոչ մի հատուկ բան չունեմ: Լյուսյա Զիկինան պատմում էր, թե ինչպես մի անգամ մտել է շքամուտք, իսկ նա շքեղ ականջօղեր, մատանիներ ուներ, և ինչ-որ տղաներ նրան ասում են. «Հապա հանիր դրանք բոլորը»: Նա ասում է նրանց. «Տղաներ, ես Զիկինան եմ»: -«Հենց դու էլ մեզ պետք ես», -պատասխանում են նրանք: Ես նման բաներ չունեմ, միայն կոպեկանոց բաներ են: Այս «Մ»-ը նշանակում է «Մայա»՝ Ավստրալիայի երկրպագուներն են նվիրել:
Մի անգամ ինձ շատ գեղեցիկ սպասք նվիրեցին, որի յուրաքանչյուր ափսեն պատկերում էր իմ խաղացած տարբեր դերերը՝ և՛ Ջուլիետը, և՛ «Շոպենիանա»-ն և՛ պարզապես դիմանկարներ: Դա հսկայական սպասք է, բայց այդպես էլ դրված է, չես կարող ուտել քո սեփական դիմանկարից: Իսկ երբ ես Հոլիվուդում Ստրավինսկու հյուրն էի. նա ինձ նվիրեց իր դիմանկարը՝ մակագրությամբ։ Ես եկա Մոսկվա և անցավ որոշ ժամանակ, և Ռոդիոն Կոնստանտինովիչի մոտ մի շրջան սկսվեց, երբ իրեն վատ էր զգում, ընկճված էր։ Նա հրավիրեց մի հրաշալի էքստրասենսի՝ Լևիին, որը գրքեր էր գրում, շատ տաղանդավոր մարդ էր։ Լևին ասաց. «Գիտեք, ձեր այս բնակարանում ինչ-որ շատ ծանր բան կա։ Ինչ-որ բան, որը պարզապես թույլ չի տալիս շնչել, ազատ լինել։ Դա շատ ճնշող է»։ Ես ասացի. «Չգիտեմ, թե ինչը կարող է այստեղ ճնշող լինել»։ Նա հարցրեց. «Կարո՞ղ եմ նայել այս պահարանները»։ Սկսեց նայել և հանեց Ստրավինսկու դիմանկարը՝ մակագրված ինձ, ասելով. «Հանեք սա։ Սա մեծ դեպրեսիա է առաջացնում ձեր տանը»։ Մենք նրան հավատում էինք: Ես հանեցի այդ դիմանկարը և տվեցի այն Ռուսաստանի գրականության և արվեստի պետական արխիվին, որն այն ժամանակ կոչվում էր Գրականության և արվեստի կենտրոնական պետական արխիվ։ Նրանց մոտ ամեն ինչ կարգին է՝ դեպրեսիա չունեն:
Իսկ նվերների հետ ես առանձնապես զգույշ չեմ. դա իմ թերությունն է։ Ես ինչ-որ տեղ թևածում եմ... Բայց ես այլ բան եմ գնահատում ՝ Շչեդրինի տված նվերները։ Նա ինձ բալետներ է նվիրել։ Եվ որն է ավելի արժեքավոր՝ մատանին, թե՞ բալետը։ Երաժշտությունը։ Դա ամենաթանկն է։
Թարգմանությունը՝ Սեդա Հոգոցյանի
