«Մաքրագործում»՝ բնությունն ինքնապաշտպանվում է
Կորոնավիրուսի սպառնալիքը հենց դա է հաստատում
Կինոռեժիսոր Սեգ Կիրակոսյանի «Մաքրագործում» ֆիլմի առանցքում մարդ-բնություն փոխհարաբերությունների երկարատև ու բարդ ընթացքն է, պատմություն այն մասին թե ինչպես տիեզերական օրինաչափությունների և բնություն-մարդ ներդաշնակության խախտումը անխուսափելիորեն բերում է համաշխարհային փլուզման՝ բոլոր ոլորտներում անխտիր: Ռեժիսորն այս ֆիլմը նկարել է 10 տարուց ավելի և հատկապես այսօր այն ավելի քան օրախնդիր է:
-10 տարին ցանկացած ֆիլմի նկարահանման համար երկար ժամանակահատված է, ի՞նչ փոփոխությունների ենթարկվեց սկզբնական մտահղացումն այդ ընթացքում:
-Ի սկզբանե, այդ գաղափարն ուսանողական երազանք էր: Ում պատմում էի, ասում էին՝ հա, դեռ ուսանող ես, երազիր, ոչինչ, հեսա մի 2-3 տարուց կբախվես իրականությանը՝ կհիասթափվես: Բայց, ըստ էության, ես հավատում էի և գիտեի որ ինչ-որ մի օր ես անելու եմ մի շատ մեծ ֆիլմ՝ իմ ուզած պոետիկ ձևով ու դրա համար շատ վաղուց կադրեր էի հավաքում: Դեռ չգիտեի թե ինչի մասին է լինելու և ամեն նկարահանումից հետո անընդհատ ինչ-որ սցենար էի մտածում, որն անվերջ փոփոխվում էր: Այն ինչ ունեմ այսօր, ըստ էության, վերջնական սցենարական տեսքի եկավ 2013 թվականին և սկսեցի ավելի հստակ կողմնորոշումով կադրեր հավաքել: Մտածում էի՝ այս տեսարանի համար, օրինակ, սա պետք կգա և այդպես էլ շարունակեցի նկարահանումները:
-Կինոյի պատմության մեջ շատ են դեպքերը, երբ ռեժիսորը երկար աշխատելով ֆիլմի վրա, որոշակի սպառվածության զգացում է ապրում կամ գաղափարը հնացած է համարում, ձեր դեպքում ինչպե՞ս եղավ:
-Գաղափարը ոչ միայն չի հնացել, այլև նույնիսկ այն ուտոպիական տեսակետները, որ դրել էի ֆիլմի հիմքում, զարմանալիորեն այսօր շատ իրատեսական են: Այն ժամանակ մտածում էի՝ այ, եթե խելքներս գլուխներս չհավաքենք, ապա բնությունը կարող է ինչ-որ քայլեր անել, ինքնապաշտպանվել: Այսօր, ըստ էության, կորոնավիրուսի սպառնալիքը հենց դա է հաստատում, որովհետև մի կես տարի առաջ ում մտքով կարող էր անցնել, որ ամբողջ աշխարհը փակվելու է: Սկզբում ես էլ մտավախություն ունեի, որ երբ ավարտեմ ֆիլմը՝ գուցե սպառվածություն լինի: Երբ մի բանի մեջ այդքան շատ էներգիա ես ներդնում, թվում է որ դա վերջանում է: Դրա համար էլ մտածեցի որ գուցե եռագրություն դառնա էս ֆիլմը, այսինքն՝ 10 տարվա աշխատանքս էս ֆիլմով ամփոփելուց հետո, գուցե ևս 10 տարի հաջորդ մասի վրա աշխատեմ և հետո՝ էլի 10 տարի մյուս մասի վրա: Բայց սա զուտ ինձ համար՝ որ ստեղծագործական առումով ինձ սպառված չզգամ, մանավանդ որ այդ նկարահանումների ընթացքում բազմաթիվ ուրիշ ֆիլմեր էլ եմ անում :
-Ո՞ր ֆիլմերի մասին է խոսքը:
-Ամբողջ էս ընթացքում 6-7 վավերագրական այլ ֆիլմեր եմ նկարել: Հիմա ընթացքի մեջ են 3-ը: Առաջինը «Ստրասբուրգ-Ստեփանակերտ՝ ուղիղ չվերթ» ֆիլմն է, էլի միջազգային արտադրանք է, հաջորդը Կարո Չալիկյանի մասին վավերագրական նախագիծ է, մյուսը կոչվում է «Դիմանկար պանեդմիայի ժամանակ»: Պատմություն է, թե ինչպես է գեղանկարիչ Փարավոն Միրզոյանը նկարում կինոռեժիսոր Դավիթ Սաֆարյանի դիմանկարը: Եվ այդ ընթացքում զուգահեռներ են տարվում, թե ի՞նչ է կատարվում այդ փակ տարածքում և դրսում, ինչի մասին են ներսի խոսակցությունները: Այսինքն դատարկ քաղաքում և փակ աշխարհում մեռյալ վիճակ է, իսկ էս փոքր սենյակում ինչ-որ կյանք կա, ինչ-որ նոր բան է ստեղծվում: ինձ դա շատ հետաքրքիր թվաց ու որոշեցի նկարել: Այսինքն, սպառվելու խնդիր չկա, էն ինչ էդ պահին ինձ ոգեշնչում է, դրանից ես նոր լիցքեր եմ ստանում:
-«Մաքրագործումը» բաժանել եք մի քանի հիմնական մասերի՝ «Արարչագործություն», «Հայտնություն», «Աշխատանք», «Հանգիստ», «Ագահություն», «Անհետացում», «Վերածնունդ» և «Մաքրագործում»: Ի՞նչ խորհուրդ ունի դրանցից յուրաքանչյուրը:
-Իրականում այդ գլուխները դասավորել եմ ըստ մարդկության պատմության զարգացման փուլերի: Այսինքն, մեծ պայթյուն՝ սառցե դարաշրջան, հայտնվում է բնությունը, կենդանական աշխարհը, հետո՝ մարդը: Այնուհետև մարդը սկսում է աշխատել, արարել, հետո գալիս է ագահության թեման: Ամբողջ ֆիլմը հենց դրա շուրջ է կառուցված՝ այդ զարգացումը շատ լավ է, քանի դեռ ագահությունը չի մեզ իշխողը, հենց ագահությունը իշխող դարձավ և՛ ժամանցը կարող է խնդիր լինել, և՛ տեխնիկական զարգացումը: Այսինքն նույն գյուտերը մենք կարող ենք օգտագործել և՛ ի շահ մարդկության, և՛ մարդկության դեմ:
-Եթե չեմ սխալվում, «Մաքրագործումը» աշխարհի մոտ 15 երկրներում եք նկարել:
-Այո, և ամեն տեղ պատրաստ էի տեսնել ամեն ինչ, ասեմ ավելին՝ տարբեր վայրերում տեսել եմ բաներ, որոնց մասին ոչ միայն չէի կարող երևակայել, այլև անգամ ամենալավ սցենարիստը չէր կարող պատկերացնել, որ նման իրավիճակ կարող է լինել: Ֆիլմը նաև շատ զգայուն է և կոչվում է «Մաքրագործում», որը շատերի կողմից կարող է ընկալվել որպես կրոնական ինչ-որ գաղափարախոսություն: Իրականում ֆիլմն ընդհանրապես կրոնական չի, այլ հոգևոր մակարդակի վրա է: Ես ընդհանրապես փորձում եմ այդպիսի ազգային և կրոնական ընդհանրացումներ չանել ոչ միայն ֆիլմով, այլև ինքս չեմ ընդունում այդ կարգի բաները:
-Ֆիլմն ինտելեկտուալ ատրակցիոն եք որակել:
-Որպես կանոն էն ֆիլմերը, որոնք ինչ-որ խնդիր են բարձրացնում, փորձում են հուզել մարդկանց՝ մտածելու, խորհելու առիթ են տալիս: Ես ձգտել եմ, որ ֆիլմը դիտելու ընթացքում և հետո մտածելու առիթ տա, բայց, միաժամանակ, մարդը դահլիճից դուրս գա թեթևացած, այլ ոչ թե ծանր հոգեվիճակում, որ ուզենա ապրել: Շատ հնարավոր է, որ դիտելու ընթացքում հանդիսատեսը վախենա, սիրահարվի, ուրախանա, զզվի, բայց այդ ամենն, ի վերջո, բերում է նրան, որ, այնուամենայնիվ, գեղեցիկ է այս ամենը, և մենք էլ կարող ենք այդ գեղեցկության ստեղծման ու պահպանման մի մասը դառնալ:
-Մեր ազգային կինոյում պոետիկ վավերագրության ավանդույթը շատ ուժեղ է: Մենք հզոր անուններ և ֆիլմեր ունենք այդ ոլորտում: Այդ հանգամանքը որևէ ազդեցություն ունեցե՞լ է ձեր ոճի և մտածողության վրա:
-Ինձ համար, ի սկզբանե, կինոյի այդ տարանջատումը՝ վավերագրական և գեղարվեստական կինոյի, մի տեսակ, խորթ է եղել: Չեմ ընդունում՝ որովհետև և՛ վավերագրական, և՛ խաղարկային տեսակներն էլ հավասարապես գեղարվեստական են: Այսինքն, ես նկարում եմ պոետիկ վավերագրական, թե՞ մաքուր վավերագրական ֆիլմ, միևնույն է՝ երկուսն էլ պետք է լինեն նույնքան գեղարվեստական, այլ տարբերակ չկա: Իսկ ավանդույթի առումով, իհարկե, մեր հայկական պոետիկ վավերագրական կինոյի ազդեցությունը որպես կինոռեժիսոր իմ ձևավորման վրա կա:
-Վստահ եմ, որ որպես վավերագրող Հայաստանում հայտարարված արտակարգ դրության պայմաններում ևս նկարել եք: Ի՞նչ հետաքրքիր բաներ է արձանագրել ձեր տեսախցիկը, ինչպիսի նոր Երևան եք բացահայտել:
-Հա, դեռ արտակարգ դրության մասին խոսք անգամ չկար և, եթե չեմ սխալվում, դեռ մի հոգի էր վարակված ու որոշակի ներքին խոսակցություններից ելնելով, ասացի՝ շուտով մեզ մոտ արտակարգ դրություն է մտնելու: Ու սկսեցի նկարահանել Երևանի էդ աշխույժ կյանքը, երթուղայինների էս գերծանրաբեռնված վիճակը: Մտածում էի՝ եթե արտակարգ դրություն հայտարարվի, քաղաքը շուտով դատարկվելու է և դա էլ կնկարեմ, և էդ կոնտրաստը շատ հետաքրքիր կլինի:
-Հիմա խոսենք «Մաքրագործման» բյուջեի մասին: Որքան գիտեմ ֆիլմի բյուջեն մոտ 600 000 եվրո է, որը հայկական ֆիլմարտադրության համար լուրջ գումար է: Որտեղի՞ց եք հայթայթելու այդ գումարը:
-Ես, ճիշտն ասած, չեմ ակնկալում, որ ինչ-որ մեկը քեշ բերելու է ու մեզ տա էդ դրամը կամ էլ՝ որ ես այդ ամբողջ գումարը կունենամ՝ որ ծախսեմ: Ես ակնկալում եմ, որ հնարավոր շատ մարդ կընդգրկվի մեր ֆիլմի աջակիցների ցանկում ոչ միայն Հայաստանից, այլև ամբողջ աշխարհից: Փողն ինձ համար միջոց է, դրա համար էլ գումարի մեծ թվերից չեմ վախենում, չեմ խուսափում: Եթե ինձ պետք է մեկնել որևէ երկիր ու նկարել իմ ուզած կադրը, ապա բնավ կարևոր չէ՝ ես ձեռք կբերեմ դրամ, թե՞ ինչ-որ մեկն ինձ համար կգնի այդ տոմսը: Եթե պետք է նախատեսված տպագրություն իրականացնեմ՝ կարևոր չէ ես այդ գումարը կգտնեմ ու կվճարեմ, թե՞ տպարանը կհովանավորի և անվճար կտպի: Այդ տեսանկյունից փողի գերի չեմ դառնում: Եվ սահմանափակումներն էլ փորձում եմ դարձնել առավելություն: Այսինքն, մենք օգտագործելու ենք բոլոր հնարավորությունները, ով ինչով կարող է օգնել՝ սկսած տարածման հարցերից մինչև դրամահավաքը, որն անելու ենք: Եվ յուրաքանչյուրը կարող է իր մասնաբաժինն ունենալ: Էն բյուջեն, որ ակնկալում եմ, ի վերջո ունենալ, դա իդեալական տարբերակի դեպքում է, որին ձգտում եմ ու, երբեմն, ինձ էլ դա անիրատեսական է թվում: Բայց այդ ժամանակ հիշում եմ, որ 10 տարի առաջ, երբ մտածում էի այս ֆիլմի մասին, ընդհանրապես, այն ինչ ունեմ հիմա, դա էլ էր անիրատեսական թվում, բայց գնացի դրան: Այդ պատճառով, այն ինչ նախատեսել եմ՝ փորձում եմ այս պահին անել: Միակ խնդիրը, ռազմավարական քայլերից մեկը՝ հնարավոր շատ մարդ ներգրավվել, որ իրենք էլ իրենց այս ֆիլմի մի մասը զգան: Ցանկացած օգնություն ընդունելի է, ասենք՝ մեկը իրավաբանական խորհրդատվություն կտա, մյուսը՝ սկսած ամենափոքր բիզնեսից մինչև մեծ, կօգնի՝ ինչով կարող է: Համոզված եմ, որ էն ցանկությունները որ դրել ենք՝ կիրականանան: Բացի այդ, էս պահին բանակցությունների մեջ ենք պրոդյուսերեկան, դիստրիբյուտերական կենտրոնների հետ Աֆրիկայից, Արաբական թերակղզուց, Միացյալ նահանգներից, Եվրոպայից: Եվ արձագանքներից դատելով՝ շանսեր ունենք մեր ուզածը անելու:
-Կարծեմ ֆիլմի մոնտաժի մասին նախնական պայմանավորվածություն ունեք օսկարակիր Դագ Բլաշի հետ:
-Մի քանի տարի առաջ Դագ Բլաշը Հայաստանում մոնտաժի վարպետության դաս էր անցկացնում: Էդ ժամանակ այն՝ ինչ ինքը ներկայացրեց, էն ձևով՝ ինչպես ես իրեն տեսա, հասկացա, որ էս պահին ինքն աշխարհում միակ մարդն է կամ եզակիներից մեկը, ում ես իմ ֆիլմի մոնտաժը կվստահեմ: Հակառակ դեպքում ես ինքս կմոնտաժեմ: Նա, իհարկե, օսկարակիր մոնտաժող է, բայց ինձ նրա աշխատանքներում այլ բան է հետաքրքրել: Հասկանալի է, որ նրա վարձատրությունը մեծ թիվ է կազմում: Ես Նախնական քննարկել եմ իր հետ մեր համագործակցության հարցը, գիտեմ որ նրա զբաղվածությունը շատ-շատ է և հասկանալի է, որ մի քանի ամիս առաջ պետք է իր մոտ հերթագրվել, որովհետև բավական շատ են իր պատվերները: Դեռ վերջնական համաձայնությունը չունեմ, բայց հենց այն գումարը ունենամ, որ պետք է վճարեմ և իրեն ներառեմ մեր թիմում, այդ դեպքում արդեն վերջնական համաձայնությունը կկայանա: Ամեն դեպքում իրեն ցույց եմ տվել ֆիլմի թրեյլերը և իրեն հետաքրքրել է:
