Խաչատուր Ալմազյան. «Ունենք ձայնի իրավունք, որովհետև սա մեր երկիրն է»

Հաճախ մենք ավելի արդյունավետ դիվանագետներ ենք, քան, նույնիսկ, դեսպանատների աշխատակիցները

Մինչև և հետքովիդյան կյանքի, նոր իրավիճակում մշակութային գործունեության նոր ձևաչափերի, հայրենիքի հետ Հայաստանից դուրս ապրող հայերի կապերի և համազգային խնդիրների մասին կարդացեք Խաչատուր Ալմազյանի հետ Կարինե Հարությունյանի հարցազրույցում: 

 

-Ինչպե՞ս են անցնում Ձեր օրերն այս համավարակի պայմաններում՝ առանց բեմերի ու համերգասրահների: Հետաքրքիր է, ո՞ր երկրում է «մեկուսացրել» Ձեզ կորոնավիրուսը: Մարտին Դուք Հայաստանում էիք, այստե՞ղ մնացիք, երբ փակվեցին աշխարհի դռները:

-Համավարակի սկիզբը համընկավ իմ`արդեն Բելգիայում գտնվելու հետ: Քանի որ վաղուց արդեն զբաղվում եմ պրոդյուսերությամբ, ճարահատյալ դադարի ժամանակ նոր նախագիծ մտածեցի՝ շատ մասշտաբային: Դեռևս չէի ցանկանա բացել փակագծերը: Կարող եմ ասել միայն, որ այդ նախագծում համագործակցում   են աշխարհահռչակ դեմքեր, իսկ պրեմիերան նախատեսված է հոկտեմբերի վերջին՝ Բելգրադում: Ձմռան ամիսներին մենք այդ երաժշտական ներկայացումը կցուցադրենք եվրոպական երկրներում և Ռուսաստանում, իսկ հաջորդ տարվա գարնանը ես նախատեսում եմ այն ներկայացնել Հայաստանի հանդիսատեսին:

-Սա հանդիսատեսից հեռու լինելու լավ փորձություն էր: Իսկապես կա՞ այդ «կարոտի» զգացողությունը, որ շատ հաճախ պաթետիկ կարելի էր համարել:

-Բնականաբար, ցանկալի է բեմ վերադառնալ: Բայց անձամբ ես բավականին հանգիստ եմ վերաբերվում իրավիճակին: Եթե համերգային կյանքն ինչ-որ պատճառներով չվերակենդանանա, ապա կզբաղվեմ մեկ այլ բանով: Երկու տարի առաջ ես ակտիվ զբաղվում էի Սևանի ափին էթնիկ գյուղի հիմնադրմամբ: Որոշ պատճառներով հիմա դադար ենք վերցրել, բայց, ամեն դեպքում, ես կցանկանայի ինչ-որ նման բան անել:

-Ստեղծագործող մարդուն օգնում, թե՞ խանգարում են տարբեր մասշտաբների արտակարգ իրավիճակները:

-Ստեղծագործական իմաստով, հնարավոր է, նման իրավիճակներն օգնում են: Վառ օրինակները շատ են: Բավական է հիշել Դմիտրի Շոստակովիչի հանճարեղ Յոթերորդ՝ Լենինգրադյան, սիմֆոնիան: Կամ էլ Էմիր Կուստուրիցայի բացարձակ կինոգլուխգործոցը՝ «Անդերգրաունդը»: Մադրիդյան «Պրադո» թանգարանում իմ վրա հսկայական տպավորություն է գործել Ֆրանցիսկո Գոյայի «Պատերազմի սարսափները» նկարների շարքը: Բայց դա հանճարների տարածքն է: Իսկ եթե ընդհանուր խոսենք, այսինքն նաև կենցաղային հանգամանքի մասին, յուրաքանչյուր նման կատակլիզմ բերում է տնտեսական ճգնաժամի, իսկ մարդիկ առաջին հերթին մտածում են գումար վաստակելու, ընտանիքների մասին: Ստեղծագործող մարդկանց համար հիմա, հավանաբար, ավելի դժվար է: Նման ժամանակներում մարդիկ զվարճանալու տրամադրություն չունեն: Հացի և զվարճանքի մեջ առաջին տեղում հացն է կանգնած: Դժվար թե մարդիկ, չկերակրելով իրենց երեխաներին, սկսեն համերգի տոմսեր գնել՝ չնայած հոգևոր սնունդը ոչ պակաս կարևոր է: Հույս ունենանք, որ շուտով կվերականգնվի նորմալ կյանքը:

-Շատերն են կողմ կարծիքին, որ կյանքն այսուհետև բաժանվելու է մինչև և հետքովիդյան փուլերի: Ասում են, որ սա արտահայտվելու է առաջին հերթին տնտեսության պրիզմայում, նաև՝ կրթության, առողջապահության և մյուս ոլորտների: Ի՞նչ եք կարծում, աշխարհը կունենա՞ մշակութային նոր՝ պոստքովիդյան ուղղություն: Եթե այո՝ ինչպիսի՞ն է լինելու այն՝ առավելապես վիրտուա՞լ:

-Տնտեսության և առողջապահության մասին ճիշտ կլինի հարցնել մասնագետներին: Ինչ վերաբերում է կրթությանը, իմ կարծիքով անցումն օնլայն ռեժիմի կարող է ավարտվել կրթական աղետով: Դպրոց գնալը ոչ միայն գիտելիքների ձեռքբերում է ենթադրում, այլ նաև կարգապահություն, սոցիալիզացում, դաստիարակություն և այլն: Բայց այն, ինչ տեղի է ունենում կրթական համակարգի հետ Հայաստանում, ոչ մի ընդհանրություն չունի կորոնավիրուսի հետ: Դժվար թե ես ինչ-որ նոր բան ասեմ, քանի որ այդ մասին խոսում են բոլոր`առանց բացառության, մտածող մարդիկ, որոնց անհանգստացնում է երեխաների ապագան, և, համապատասխանաբար, մեր երկրի ապագան: Ինձ համար անընդունելի են հայոց եկեղեցու պատմություն, հայ գրականություն, նախնական ռազմական պատրաստվածություն առարկաների դասաժամերի կրճատման, դրանք այլ առարկաների հետ միացնելու, էլ չասեմ՝ ուսումնական ծրագրից հանելու մասին քննարկումներն անգամ: Կարծում եմ, որ մեզ նման փոքր երկրի համար ամենակարևորը հենց այդ առարկաներն են, որոնց միջոցով ազգային ինքնությունն է սերմանվում: Երկու բառ էլ կարելի է ասել ռուսերենի ուսուցման մասին, չէ որ համաշխարհային գրականության միայն մի ոչ մեծ մասն է թարգմանված հայերեն: Եվ հենց ռուսերենի իմացության շնորհիվ ենք մենք հնարավորություն ունեցել կարդալ գործնականում ամեն ինչ: Այս ամենը, թեկուզ հենց քննարկման մակարդակում, նման է ոչ թե ռեֆորմի, այլ նպատակաուղղված ոչնչացման: Իսկ ինչ վերաբերում է արվեստին, ես ինտուիտիվ զգում եմ, որ ի հայտ են գալու նոր ուղղություններ: Բայց կանխագուշակել կամ ասել`ինչպիսին կլինեն դրանք, չեմ փորձի: Ես, իսկապես, չգիտեմ: 

-Արդյո՞ք վիրտուալ արվեստն ունի այն ուժը, ինչ իրականը: Թեև վիրտուալն էլ իրական է, երևի սա նույնն է, եթե հարցնեմ՝ թատրո՞ն, թե՞ կինո, վիրտուա՞լ թանգարան, թե՞ իրական, համերգի տեսագրությո՞ւն, թե՞ ունկնդրում  համերգասրահում:

-Իմ սուբյեկտիվ կարծիքով՝ վիրտուալ դիտումը չի փոխարինի իրական ներկայությանը: Հնարավոր է, իհարկե, երիտասարդ սերնդի համար դա նորմալ է: Ընդ որում`սա արդեն իրականություն է: Ճիշտ է, մենք ինքներս էլ արդեն վաղուց սովորել ենք կինո նայել`հարմար դիրքավորվելով մեր բազմոցին: Այսօր պոպուլյար են ինտերակտիվ թանգարանները: Մենք համերգներ ենք լսում մեր համակարգիչներով: Բայց ամեն դեպքում վիրտուալությունը ոչ մի կերպ չի կարող փոխարինել կինոդահլիճում, համերգային դահլիճում ներկայությանը, ներկայացումը հենց թատրոնում դիտելուն կամ այցելությանը պատկերասրահ: Նույնիսկ այօրվա խելագար ռիթմի դեպքում, թեկուզ և ժամանակ առ ժամանակ, պետք է այցելել դահլիճներ, թատրոններ և այլն:

-Գուցե համաշխարհային պատմության մեջ իսկապե՞ս սկվում է վիրտուալ դարաշրջան, այնպես ինչպես սառցե, քարե դարաշրջաններն են եղել: Այսինքն սա մետամորֆոզ է, որն արգելակելու ոչ մի շանս չունե՞նք, թե գուցե հենց մշակույթը վերցնի իր վրա մարդկային կենդանի շփումները պահելու սարսափելի ծանր պատասխանատվությունը:

-Հնարավոր է իսկապես սկսվում է վիրտուալ դարաշրջան: Պետք է ընդգծել՝ շատերի համար անընդունելի: Բայց ո՞վ է վերցնելու իր վրա հոգևոր արժեքների պահպանությունը, եթե Հայաստանում վերցրել ու վերացրել են մշակույթի նախարարությունը: Մշակույթի առանձին գործիչնե՞ր: Հայտնի է, միայնակ կռվի դաշտ չեն գնում: Մշակույթը պետական քաղաքականություն է: Բոլորին է հայտնի  Չերչիլի արտահայտությունը, ես ընդամենը հիշեցնեմ: Պատերազմի ժամանակ նրան են ներկայացնում երկրի բյուջեն, թերթելով թղթերը նա հարցնում է.
«Իսկ ու՞ր է մշակույթը», «Բայց պատերազմ է, ի՞նչ մշակույթ»:
«Եթե չկա մշակույթ, այդ դեպքում ինչի՞ համար ենք մենք կռվում»:

-Հայաստանում հայտարարել են, որ թուլացվելու են մի շարք սահմանափակումներ և հիմա արդեն թույլատրվելու են համերգներ, բայց միայն բացօթյա տարածքներում: Ձեր կարծիքով սա ճի՞շտ որոշում է: Ի վերջո, համերգասրահներում հատուկ ակուստիկա է ապահովված՝ երաժշտության ճիշտ ընկալման համար, նաև՝ բացօթյա համերգներն ամեն սեզոնի համար չեն:

-Բացօթյա համերգներն, իհարկե, ավելի լավ են, քան դրանց ի սպառ բացակայությունը: Բայց Երևանում չկա գոնե մեկ նման մշտական գործող տարածք: Այո, երբեմն տեղի են ունենում միջոցառումներ գլխավոր հրապարակում, որոնք, ըստ էության, կաթվածահար են անում տեղաշարժը կենտրոնում: Ես, ի դեպ, առաջարկել եմ կառուցել նման հրապարակ Էրեբունի թանգարանի մոտ: Եթե նման հարթակ ստեղծվի`նստատեղերով, տեխնիկական հագեցվածությամբ, ավտոկայանատեղիով, ջեռուցման և անվտանգության համակարգով՝ ներառյալ մետաղ փնտրող սարքերն ու անվտանգության ծառայությունը, ինչու՝ ոչ: Բայց սահմանափակումներում կա նաև տարամաբանության բացակայություն: Այսօր ամբողջ աշխարհում գործնականորեն արգելված են ելույթները: Վերջին երկու շաբաթում ես ինքնաթիռով տեղափոխվել եմ 4 անգամ: Առանց բացառության բոլոր ինքնաթիռները գերլցված էին, տառացիորեն`ոչ մի ազատ տեղ: Մենք հետևում ենք ֆուտբոլային մրցաշարերի, որտեղ մարզիկներն անվտանգության ոչ մի կանոն չեն կարող պահպանել, այլապես ի՞նչ ֆուտբոլ: Բայց համերգային գործունեությունը, չգիտես ինչու, արգելված է, ամեն դեպքում, դեռ արգելված է:

-Դասական քրոսսովերը Ձեր երաժշտական գործունեության հիմնական ուղղությունն է, մի ոճ, որը սինթեզվում է մաքուր դասականի, ջազի եւ փոփի համադրությմաբ: Ինչո՞վ են հետաքրքիր միքսերը, ի՞նչ բաց են դրանք լրացնում:

-Ինչ-որ պահի ես ցանկացա մի նոր բան անել: Այդպես ստեղծվեց աշխարհում առաջին դասական քրոսսովերի ժանրում հանդես եկող նվագախումբը` Ալմազյան սիմֆոնիկը: Չնայած ուղղության հեղինակը ես չեմ, բայց ահա նվագախմբեր չկային: Ընդ որում, մեր բոլոր ելույթներն անցնում են միայն կենդանի ձայնով: Քրոսսովերը հետաքրքիր է փորձարկման հնարավորությամբ, գործնականում կարելի է փորձել ամեն ինչ՝ ոչ մի տաբու չկա: Սկզբում ինձ թվում էր, որ քրոսսովերի միջոցով հնարավոր է պոպուլյար դարձնել դասական երաժշտությունը: Այսօր արդեն ես այդպես չեմ մտածում: Երկու տարի առաջ բալետի լեգենդ Սերգեյ Պոլունինի հետ ես հանդես եկա EXIT փառատոնի բացման արարողությանը: Պաշտոնապես` Եվրոպայի լավագույն փառատոնը, 44.000 մարդ էր ներկա մեր ելույթին: Բայց ես վստահ չեմ, թե նույն այդ լսարանը կայցելի դասական ներկայացումների ու համերգների: Չեմ կարծում, թե քրոսսովերը փակել է ինչ-որ բաց տարածք, ուղղակի այդ ժանրը պահանջված է, և, համապատասխանաբար, գոյություն ունենալու իրավունք ունի: Անցած տարվանից սկսած ես վերադարձել եմ դասական երաժշտությանը, որում և կայացել եմ ի սկզբանե: Բոլոր նախատեսված ելույթները, ինչպես իմ անհատական կատարումները, այնպես էլ նվագախմբի հետ, արդեն կառուցված են դասական համերգացանկով:

-Դուք Հայաստանում եք ստացել մասնագիտական առաջին կրթությունը և երախտագիտությամբ եք խոսում Ձեր ուսուցչի՝ Պետրոս Հայկազյանի մասին: Կարելի՞ է համարել, որ Դուք Ձեր գործով Հայաստանն եք ներկայացնում աշխարհին, թե՞ ավելի շատ աշխարհն եք բերում Հայաստան: Հե՞շտ է լինել սփյուռքահայ գործիչ, չէ՞ որ դա յուրօրինակ դեսպանություն է, մի ամբողջ դիվանագիտություն: 

-Միանշանակ՝ երկուսն էլ: Հաճախ մենք ավելի արդյունավետ դիվանագետներ ենք, քան, նույնիսկ, դեսպանատների աշխատակիցները: Կան բաներ, որոնց մասին ես իրավունք չունեմ մանրամասն խոսել: Բայց եղել է, որ ամենաբարձր մակարդակով դիմել են ինձ և խնդրել՝ օգտագործելով կապերը, օգնել որոշակի խնդիրների լուծման հարցում: Խոսքը միայն իմ մասին ու միայն մի քանի ծառայությունների մասին չէ, որոնք մենք մատուցում ենք մեր հայրենիքին: Երկրներում, որտեղ մենք ապրում ենք կամ լինում, մենք ձևավորում ենք հարգալից ու դրական վերաբերմունք մեր ազգի նկատմամբ: Դա վերաբերում է նրանցից շատերին, որոնք մեկնել են Հայաստանից և կայացել արտասահմանում: Նրանք և՛ բժիշկներ են, և՛ ռեստորանատերեր, և՛ գործարարներ, և՛ երաժիշտներ, և՛ իրավաբաններ: Նրանց մեծամասնությունը Հայաստանի քաղաքացիություն չունի, բայց արդյո՞ք անձնագիրն է ձևավորում քաղաքացու գիտակցությունը: Ես կարող եմ հիշատակել նաև բարեգործությունը, որով մենք զբաղվում ենք: Սկզբունքորեն, նույնիսկ տուրիզմը, մեզանով է կանգուն: Որովհետև ֆորմալ առումով մենք արտասահմանցիներ ենք: Այո, մենք հարկեր չենք վճարում Հայաստանում, բայց մենք գալիս ենք ոչ թե շաբաթ-կիրակիով, ինչպես շարքային զբոսաշրջիկները, այլ հաճախ շատ երկար ժամանակով՝ տարին մի քանի անգամ: Եվ արդյունքում ծախսում ենք շատ ավելի մեծ գումար, քան օտարազգի տուրիստները: Իսկ եթե խոսենք երաժշտության մասին, նայեք պաստառներին: Հայաստան եկող աստղերի առյուծի բաժինը մեր ընկերներն են: Էմիր Կուստուրիցան երկու անգամ Հայաստան է եկել իմ անձնական հրավերով: Ես Հայաստան եմ հրավիրել այսօր ամենապահանջված դիրիժորներից Թեոդոր Կուրրենցիսին: Համավարակի պատճառով ելույթը տեղի չունեցավ, բայց շուտով մենք կվերադառնանք այդ թեմային: Դաշնակահարուհի Խաթիա Բունիաթիշվիլին Հայաստան է եկել Ժնևում ապրող օպերային երգչուհի Վարդուհի Խաչատրյանի խնդրանքով: ԱՄՆ քաղաքացի, դիրիժոր Կոնստանտին Օրբելյանը, որն, ի դեպ հայերենին չի տիրապետում, իր հեղինակության և կապերի շնորհիվ հրավիրում է օպերային լավագույն երգիչների, ներկայացումներ է բեմադրում: Ընդ որում`իր հաշվին: Թավջութակահար Ալեքսանդր Չաուշյանը, որն ապրում է Լոնդոնում, հսկայական աշխատանք է կատարում`Հայաստան բերելով թոփ-երաժիշտների: Օրինակները շատ են: Մենք, իսկապես, շատ բան ենք անում և անկախ բնակվելու վայրից ու քաղաքացիությունից, լիարժեք իրավունք ունենք արտահայտելու մեր կարծիքը այս կամ այն հարցի մասին: Սա ասում եմ, որովհետև երբեմն լսում եմ կարծքիներ, թե` եթե դուք այնտեղ եք ապրում, ձայնի իրավունք չունեք այստեղ: Ունենք,այն էլ ինչպիսի: Որովհետև սա մեր երկիրն է, և մենք նրա համար անում ենք այն, ինչ ներում են մեր ուժերը: Նաև հաճախ հարցնում են` ինչո՞ւ մենք չենք վերադառնում: Հավանաբար այն պատճառով, որ մենք ուզում ենք զբաղվել սիրելի գործով նույն այն մակարդակում, ինչին սովոր ենք: Տարօրինակ է ընդհանուր առմամբ. ամբողջ աշխարհում կռիվ, կարելի է ասել`պատերազմ է գնում տաղանդների համար, ուղեղների որս: ԱՄՆ-ում, Եվրոպայում արտասահմանցի լավագույն մասնագետների համար ստեղծվում են ամենաբարենպաստ պայմանները, նրանց նկատմամբ անհատական մոտեցում են ցուցաբերում միշտ, միայն թե «ստանան» նրանց: Հայաստանում չկա իրական նպատակային ծրագիր` հենց բարձրակարգ մասնագետների վերադարձի համար: Հայրենադարձությունը նույնպես պետական քաղաքականություն է: Իսկ մեզ մոտ վերացրեցին սփյուռքի նախարարությունը:

-Ըստ էության, Դուք համադրել եք նաև երաժշտությունն ու կինոն: Նկարահանվել եք Կուստուրիցայի ֆիլմում, Մոնիկա Բելուչիի հետ: Ի՞նչ է կինոն Ձեզ համար: Դա Էմիրի հետ ընկերության հավաստագիրն է, թե՞ եթե անգամ չունենայիք նման ազդեցիկ ընկեր մեծ կինոաշխարհում, միևնույն է, նույն կերպ էիք ընկալելու կինոն:

-Ես չեմ կարող ինձ կինոյի գիտակ համարել, չնայած Էմիրի և կինոյի այլ աստղերի հետ երկար տարիների ընկերությունն, իհարկե, ազդել է իմ իմացության վրա: Իմ սկզբնական մասնակցությունը ֆիլմում (ես և իմ նվագախումբը ձայնագրել ենք «Կաթնային ճանապարհով» ֆիլմի բոլոր սաունդթրեկերը) պայմանավորված է Կուստուրիցայի`բացառապես իմ գործունեությանն ունեցած վերաբերմունքով: Ամեն դեպքում, նա հենց ինձ վստահեց իր առաջին՝ Կուստենդորֆ 2008  փառատոնի բացումը: Դրա հետ մեկտեղ մենք կազմակերպեցինք շատ այլ համատեղ նախագծեր: Նա անձամբ է հրավիրել ինձ մասնակցել ձայնագրությանը: Դե իսկ հետո, արդեն նկարահանումների ժամանակ, նա առաջարկեց ինձ նկարահանվել Մոնիկա Բելուչչիի հետ մի ոչ մեծ դերում: Ընկերությունն այստեղ կապ չունի, Էմիրը դերասանների ընտրության հարցում երբեք չի առաջնորդվում դրանով: Ինչպես նա ասաց` կերպարին ներդաշնակ եմ: Իհարկե, այս ֆիլմին մասնակցությունը, մանավանդ՝ նման անունների հետ, մեծ պատիվ և ուրախություն է:

-Իսկ ովքե՞ր են Ձեր հայ ընկերները: Կա՞ մի նոտա, որ ստանում եք հայերի հետ շփվելիս ու չեք գտնում այն այլ ազգերի մեջ:

-Ամենամտերիմ ընկերներս նրանք են, ում հետ ես մեծացել եմ: Մեր բակի տղաները, համադասարանցիներն ու համակուրսեցիները: Այդ շրջանակում չի անցնում ոչ մի դեր, ոչ մի դիմակ: Ցանկացած թագ միանգամից ընկնում է գլխիցդ: Նրանց հետ ես կարողանում եմ լինել այնպիսին, ինչպես կամ, մենք իրար անգիր գիտենք: Բայց զուգահեռներ տանել այդ ընկերության և, ասենք, Եվրոպայում ընկերության հետ, նման կլինի Երկրի և Մարսի համեմատությանը: Տարբեր մտածելակերպեր են, տարբեր հասկացություններ:

-Ինչպիսի՞ն կուզեիք տեսնել մեր մշակույթը, օրինակ, 50 տարի անց. ավելի կոսմոպոլիտ, թե՞ ընդհակառակը:

-Մեր ինքնությունը պահելու համար մենք, կարծում եմ, պետք է կապված մնանք մեր ավանդույթներին: Չի կարելի կուրորեն նմանակել և առավել ևս պատվաստել այն, ինչ այսօր մեզ առաջարկում է, չասեմ՝ պարտադրում է, այսպես կոչված (այս դեպքում)`քաղաքակիրթ աշխարհը: Զարգացնել ազգային մշակույթը` միաժամանակ շատ զտված ու մտածված կիրառելով համաշխարհային միտումները:

-Ի՞նչն է վախեցնում Ձեզ, ի՞նչը՝ զարմացնում: Եվ ինչո՞վ եք հիանում ամենից հաճախ:

-Ինձ զարմացնում է որոշ մարդկանց կարճ հիշողությունը՝ հատկապես Հայաստանում: Ինձ հիացնում է եվրոպացիների վերաբերմունքը հաշմանդամություն ունեցող, Դաունի սինդրոմ, աուտիզմ ունեցող մարդկանց նկատմամբ: Ինձ հիացնում է նրանց վերաբերմունքը անտուն շների հանդեպ: Իսկ դա հենց այն ցիվիլ աշխարհն է, որից պետք է օրինակ վերցնել: Ի՞նչն է ինձ անհանգստացնում: Անձնականի մասին չեմ խոսի, դա չի հետաքրքրի ընթերցողներին: Բայց եթե խոսենք մեր երկրի մասին, ինձ, ինչպես և շատերին, անհանգստացնում է այն, ինչ կատարվում է այսօր Հայաստանում: Բայց ես լավատես եմ: Մենք հիասքանչ երկիր ունենք և հրաշալի, տաղանդավոր մարդիկ: Մեր պատմությունը հարուստ է, մշակութային և ինտելեկտուալ պոտենցիալը` հսկա: Մենք նաև մեծ հնարավորություններ ունենք տուրիզմի և այլ ոլորտների զարգացման համար: Ես հավատում եմ, որ շուտով իշխանության կգան ռազմավարներ, հայրենասերներ, ինտելեկտուալներ, պրոֆեսիոնալներ, որոնք կկարողանան համախմբել հասարակությանը, որոնք կօգտագործեն բոլոր հնարավորությունները և կկարողանան Հայաստանը վերածել ծաղկող, բարեկարգ երկրի:

 

Հարցազրույցը՝ Կարինե Հարությունյանի

Photo by Christophe Timmermans