Կարեն Միրզոյան. «Երբ նոր բան ես անում, պետք է փորձես ինչ-որ բան փոխել»

Այս տարի երևանյան ֆոտոգրադարանը, որը երևանցիներն անվանում են «Միրզոյան» գրադարան, նշում է իր ութամյակը։ Այն լուսանկարչությանը նվիրված առաջին հաստատությունն է ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ տարածաշրջանում։

Ֆոտոգրադարանի հիմնադիր Կարեն Միրզոյանը հազվադեպ է հարցազրույցներ տալիս, չի սիրում իր մասին խոսել, բայց սիրով պատմում է Գրադարանի մասին, որը խնդրում է հենց այդպես՝ մեծատառով գրել, առանց իր ազգանունը նշելու։ 

 

-Ինչպես ծնվեց Երևանում ֆոտոգրադարան հիմնելու գաղափարը։

-Բոլորը միշտ այս նույն հարցն են տալիս, բայց ես այդ հարցը չեմ հասկանում։ Գաղափարը շատ վաղուց կար։ Աշխատանքի բերումով շատ էի ճանապարհորդում ու մտածում էի, որ երբ ծերանամ, «հանգիստ կյանքով» կապրեմ ու ֆոտոգրադարան կբացեմ։ Այդպես տարիներով ֆոտոգրքերի իմ կոլեկցիան էի հավաքում։  

-Բայց դուք կարող էիք ձեր տանն այդ գրադարանն ունենալ ու էլի «հանգիստ կյանքով» ապրել։ Ինչո՞ւ որոշեցիք, որ այն պետք է հանրային լինի։

-Իրականում մի քանի հանգամանքներ համընկան։

Մինչև 2014 թվականը լուսանկարչական տարբեր նախագծեր էի իրականացնում՝ ցուցահանդեսներ էի կազմակերպում, գրքեր հրատարակում։ Ստիպված էի աշխատել տեղի արխիվների հետ։ Դա անտանելի էր։ Լուսանկարների նեգատիվները (սևապատկերները) մեծ պարկերով փոշոտվում էին աթոռների տակ, իսկ շատ վատ որակի թվային տարբերակները միայն տնօրենի համակարգչում կարող էիր «նայել»։ Բայց այդ համակարգչին «հասնելու» համար մի քանի օր պիտի տնօրենի հետ զրուցեիր, խմեիր, ընկերներդ պետք է խառնվեին, բարեխոսեին, որ քեզ թույլ տային աշխատել։ Այդ ժամանակ ես հասկանում էի, որ դա վատ է, բայց դեռ չէի հասկանում, որ այդ իրավիճակը՝ այդ գործելաոճը, պետք է փոխվի։

2014-ին գնացի Լիբանան՝ Բեյրութ, ուր «Arab Image Foundation»-ում ուսումնասիրում էի հայ լուսանկարիչների աշխատանքները։ Զարմացել էի, որ նման լուսանկարիչներ են եղել, և որ Հայաստանում նրանց մասին ոչինչ չգիտեին, ու հիմա՛ էլ չգիտեն։ Արաբները ոչ միայն պահպանում են այդ ժառանգությունը, այլև տարածում, հանրահռչակում, իսկ մենք մեր ունեցածն անգամ չենք կարողանում պահել։

Ու խնդիրն այն չէ, որ մենք մասնագետներ չունենք, այլ՝ որ մեր ինստիտուցիաների բոլոր գործընթացները շատ սխալ են կազմակերպվում։ Մտքումս անընդհատ «Workflow» բառն էր պտտվում՝ աշխատանքային պրոցես, գործընթաց։ Սա հենց այն է, ինչ պակասում է մեզ ամեն գործում։ Աշխատանքային ճիշտ համակարգ, ճիշտ գործողություններ՝ ճիշտ ժամանակում։

Սա մի կողմից։ Իսկ մյուս կողմից գտա այս շենքը։ Նոր էի վերադարձել Բեյրութից, մի ամիս անց նորից պետք է ինչ-որ տեղ մեկնեի, ու պատահաբար մտա այս բակ։ Շշմե՜լ էի։ Ու ինձ համար տարօրինակ էր՝ ինչո՞ւ է Երևանի ամենագեղեցիկ շենքն այսքան անկենդան։ Պատշգամբն այն ժամանակ դատարկ էր, ներքևում ինչ-որ ակումբ կար, մի ուրիշ սրահում նարգիլե ծխելու վայր էր, ինչ-որ ռաբիս բաներ էին, պատերին գրաֆիտի էր։ Բայց ինքը՝ շենքը, կենդանի չէր։

-Բայց ինչո՞ւ հենց Գրադարան հիմնեցիք։

-Իրականում նախանական միտքն արխիվն էր։ Բայց դա շատ բարդ տեխնոլոգիաներ ձեռք բերելու, այսինքն՝ մեծ գումարների հարց էր։ Տարբեր մարդկանց հետ էի հանդիպում, օգնություն խնդրում, բայց բոլորն ասում էին՝ դու պիտի ինքդ ստեղծես, իսկ մենք հետո կտեսնենք՝ ինչ կարելի է անել։ Ես էլ որոշեցի, որ կբացեմ Գրադարանը, աշխատակիցներ կգտնեմ, չորս-հինգ ամսվա ընթացքում կզարգացնեմ այն ու նորից կսկսեմ շրջագայել։ Բայց այդպես չեղավ․ չորս ամիսը դարձավ երկու տարի, իսկ ես այդպես էլ ոչ մի տեղ չգնացի։ Դա շատ բարդ, բայց և շատ հետաքրքիր փորձառություն էր ինձ համար։

Սկզբում մարդիկ չէին հասկանում՝ ուր են եկել։ Հիշում եմ, ընկերներիցս մեկը մի քիչ մնաց, հետո հարցրեց․ «Կար, ի՞նչ պիտի անեմ այստեղ»։ Ասացի՝ կարող ես գրքերը նայել, ցուցահանդեսներ ենք անում։ Ինքն էլ ասաց՝ չեմ հասկանում։ Հիմնականում գալիս էին իմ ծանոթները, սուրճ-թեյ խնդրում, կամ գինի էին բերում։ Մինչև գիշերվա երեքը-չորսը նստում էինք, իսկ գիշերը ես բաժակներն էի լվանում, ժամը հինգին գնում տուն, որ հաջորդ օրը չորսին (այն ժամանակ ուշ էինք բացվում) նորից գամ այստեղ։

Ինչո՞ւ եմ ասում, որ դա հետաքրքիր փորձառություն էր։ Որովհետև մինչև այդ ես տարիներով շրջագայում էի, շատ տարբեր մարդկանց հետ ծանոթանում, ընկերանում, բայց ոչ մի տեղ երկար չէի մնում, և բոլորովին այլ կերպ էի ընկալում ընկերություն ասվածը։ Իսկ այստեղ հակառակն էր․ դու ամեն օր շփվում ես նույն մարդկանց հետ։ Ինձ համար դա շատ տարօրինակ պրոցես էր։   

-Փաստորեն Գրադարանը ձեր և ձեր ընկերների հադիպումների վայրն էր։

-Գրադարանը պետք է դառնար մի վայր, որտեղ նոր գաղափարներ կգեներացվեին։ Մենք շատ դասախոսություններ էինք կազմակերպում։ Այդ ժամանակ, չգիտեմ ինչու, Հայաստան շատ լավ լուսանկարիչներ էին գալիս, ու ես միշտ խնդրում էի, որ անպայման Գրադարանում ելույթ ունենան։ Այստեղ եղել են Յան Գրարուպը, Արթուր Բոնդարը, Մացիեկ Նաբրդալիկը, Աբաս Հաջիմոհամադին և շատ ուրիշներ։

Եվ, իհարկե, մեր ցուցահանդեսները։ Առաջինն իմ «My Roads» ցուցահանդեսն էր, որի լուսանկարները Ֆրանսիայում էին տպվել՝ ֆանտաստիկ որակի էին։ Առաջին ցուցահանդեսով ես հենց դա էի ուզում ցույց տալ․ տպագրության որակ, որն այդ ժամանակ Հայաստանում չկար։ Կային պատկերասրահներ, որոնք տարբեր ցուցահանդեսներ էին անում։ Բայց մեր առաքելությունը լուսանկարչությունն ամենաբարձր որակի հասցնելն էր, դրա համար էլ մենք բոլորովին այլ չափանիշներ ունեինք, ու հիմա էլ ունենք։ Օրինակ, եթե ուսումնասիրելուց հետո ես ընտրում եմ որևէ արտիստի՝ այստեղ ցուցադրելու համար, սրահն անվճար եմ տրամադրում (ու մեզ մոտ ցուցահանդեսներն առնվազն երեք ամիս են տևում, դա պարտադիր պայման է)։ Բայց ինքը պետք է լավ որակի տպագրություն բերի ինձ (եթե, իհարկե, դա չի հակասում ցուցահանդեսի կոնցեպտին)։ Որովհետև ցածրորակ պրինտերը ո՛չ ինձ են հետաքրքիր՝ որպես ցուցադրողի, ո՛չ էլ ինքը հետագայում կկարողանա Հայաստանից դուրս որևէ տեղ ցուցադրել դրանք։

-Իսկ արխիվի երազանքն այդպես էլ չիրականացա՞վ։

-Արխիվը տասնյակ տարիների աշխատանք է, բայց իմ գլխում արդեն վաղուց կա ամբողջական պատկերը և գործողությունների հստակ հերթականությունը։ Սակայն ցանկացած նախագծի՝ լինի դա արխիվ, թե կրթական որևէ ծրագիր, զրոյական մակարդակը՝ Zero Level-ը, ինչպես ես եմ ասում, պիտի լինի Գրադարանը։ Մարդիկ պետք է ինքնակրթության հնարավորություն ունենան։ Դրա համար էլ Գրադարանում մենք երբեք գումար չենք վերցնում՝ աշխատելու կամ գրքերին ծանոթանալու համար։

-Բայց ինչպե՞ս պետք է Գրադարանը զարգանա, եթե այն որևէ գումար չի բերում։

-Սկզբում ես փորձում էի դիմել հայ բարերարներին։ Դա էլ էր կարևոր․ չէի ուզում դիմել օտարերկրյա մեկնասներին կամ ֆոնդերին, ուզում էի, որ հայերը գնահատեն այս գաղափարի կարևորությունը։ Բայց մինչև այսօր մենք որևէ օգնություն չենք ստացել: Դրա համար էլ մենք այսօր ունենք սրճարանը, որի շնորհիվ Գրադարանը լիովին անկախ է։ Այո, շատ հաճախ, նամանավանդ ձմեռները, երբ հաճախորդները քիչ են, ստիպված եմ լինում ընկերներիցս պարտքով գումար խնդրել, ու գուցե արդեն զզվեցրել եմ իրենց, բայց այն, որ Գրադարանը պետք է անվճար լինի, ինձ համար քննարկելի չէ։

-Փաստորեն սրճարանը Գրադարանը «պահելու» համա՞ր է։

-Սրճարանը Գրադարանի տրամաբանական շարունակությունն է։ Տարիների ընթացքում Գրադարանի գաղափարը ձևափոխվել է։ Ես այն անվանում եմ Hybrid Project՝ հիբրիդային նախագիծ։ Գաղտնիք չէ, որ մարդկանց պետք է գերել, և սրճարանն այս հիբրիդային տարածքի Cool Space-ն է՝ մի բան, որի շնորհիվ մենք գրավում ենք մարդկանց ու բերում Գրադարան։ Հիմա հակառակ թրենդն է․ մարդիկ cool վայրեր են բացում, cool ցուցահանդեսներ անում, cool միջոցառումներ կազմակերպում, բայց եթե դու իսկապես ուզում ես ինչ-որ բան փոխել, կամ զարգացնել, դա արդեն չպիտի հիմնված լինի միայն cool ձևի վրա։

Իմ ասած cool-ը հիբրիդային նախագծի մի մասն է միայն, որի հետևում միշտ բովանդակություն պետք է լինի։ Այսինքն, որքան էլ սրճարանն ավելի հայտնի է, քան Գրադարանը, այն, միևնույն է, երկրորդական է։ Իսկ Գրադարանում մենք արդեն ոչ մի cool նախագիծ չենք անում, մենք անում ենք նախագծեր, որոնք փոխում են հայաստանյան լուսանկարչության իրականությունը։

 

Սոնա Արսենյան