Հարություն Խաչատրյան. «Ես տեսնում եմ այն, ինչ ուրիշները չեն տեսնում»

Ամոթն ավելի մեծ է, քան վախը

«Այսօրվա համաշխարհային կինոն նկարում է պոռնիկների, մաքսանենգների, մարդասպանների՝ նրանց, ում դժվար է մարդ անվանել: Իսկ Խաչատրյանի ֆիլմում մենք տեսնում ենք մի գոմեշի, որն ավելի մարդկային է, քան թվարկածս արարածները: Ինչպե՞ս կարող էր նման ֆիլմը չտպավորվել և չփոխել իմ աշխարհընկալումը». իրանական կինոյի մեծ գեղագետի՝ Աբաս Քիառոստամիի գնահատականն է Հարություն Խաչատրյանի «Սահման» Ֆիլմին: Կինոյի հանդեպ Հարություն  Խաչատրյանի  անդավաճան սերը ծնվել է  դեռ պատանեկան հասակում, երբ Ախալքալաքում հայտնված առաջին կինոմեխանիկը սկսեց ֆիլմեր ցուցադրել փոքրիկ քաղաքում: Տասներկու տարեկանում կինոյի հետ սկսված այս սիրավեպը շարունակվում է առ այսօր, երբ կինոռեժիսորի գրեթե երկու տասնյակ ֆիլմերը հայկական կինոյում չափազանց հետաքրքիր ու բացառիկ արժեք են ստեղծել: Մարդու, բնության ու հարազատ երկրի հանդեպ ռեժիսորի անխարդախ հայացքն ու կինոկադրի հանդեպ նրա պաշտամունքը ստեղծել են կինոյի՝ Հարություն  Խաչատրյանի տեսակը, որն իտալացի կինոքննադատ Ջոնա Նազարոն «աշխարհով ցավագին զմայլվածություն»  է որակում: Հունվարի  9-ին ազգային կինոյի ամենատիտղոսավոր և Հայաստան առավել շատ մրցանակներ ու պարգևներ բերած ռեժիսորը նշում է 65-ամյակը:  

 

- Փարաջանովի հետ նույն օրն եք ծնվել և միշտ կամ՝ գրեթե միշտ, Ձեր ծննդյան օրը  պանթեոնից, Փարաջանովի շիրիմին այցից եք սկսում:

- Հա, բայց էդ ավանդույթը շատ ավելի վաղուց է սկսվել: Ամեն տարի, դեկտեմբերի  31-ին, կեսօրին՝ ժամը 12-ին, ես հավաքում եմ իմ բոլոր ընկերներին ու միասին նշում ենք նոր տարին: Դա սկսվեց էն ժամանակ, երբ մենք շատ մտերմացանք՝ ես ու  Հրանտ Մաթևոսյանը: Հետո, երբ մահացավ Հրանտը, ամեն տարի 31-ին՝ ես իմ ամբողջ ընտանիքով, իմ բոլոր ընկերներով, գնում ենք Հրանտի գերեզմանին և խմում ենք իր հետ: Հունվարի 9-ին էլ, ինչ խոսք, գնում ենք Փարաջանովի շիրիմին,  ու ես իմ ծնունդը գրեթե մոռանում եմ, որովհետև էդ մեծանալը հեչ չսիրեցի: Առաջ սիրում էի, անգամ ձևացնում էի, որ տարիքով մեծ եմ՝ պապա եմ, հորեղբայր եմ, պապիկ եմ, բայց հետո հասկացա որ էնքան լիքը գործ  է մնացել, որ կարող է  չհասցնեմ անել ու ստիպված ջահել եմ ձևանում՝ որ հասցնեմ:

- Ձեզ շատ տարիներ եմ ճանաչում՝ գրեթե քառորդ դար ու գիտեմ որ շատ բուռն, լեցուն ու անհանգիստ կյանք եք ապրել: Ինչո՞վ եք երջանիկ, ի՞նչն է ձեզ  վշտացնում:

- Ֆիլմերիցս շատ գոհ եմ, ֆիլմ չունեմ, որ դժգոհ լինեմ. դա զարմանալի բան է ռեժիսորի համար: Մի օր իմ շատ խիստ ընկերը՝ Միքայել Ստամբոլցյանն ասաց՝  փաստորեն քո բոլոր ֆիլմերը ստացվել են՝ ոչ մի ձախողում չունես: Բայց ձախողումն, ընդհանրապես, կյանքում է լինում՝ հիասթափություններ, սխալներ, դժվարություններ: Հիմա հետ եմ նայում ու տեսնում եմ որ բավականին սխալներ եմ  թույլ տվել կյանքում:

- Կա՞մի բան, որի համար խորապես զղջում եք:

- Շատ եմ զղջում էդ սխալների համար, որ գործել եմ, որովհետև ինձ վախեցրել են: Ես շատ մենակ էի, երբ եկա Հայաստան: Հայրս մահացավ, մեծ եղբայրս մահացավ, մայրս էլ հիվանդ էր: Վերցրեցի նրան և եկա Երևան որ դառնամ ռեժիսոր: Երկար ժամանակ Չարբախի տներից մեկի նկուղում էինք ապրում: Միշտ վախեցած էի, որ չեմ կարողանա դառնալ ռեժիսոր, վախեցած էի, որ ինձ չեն ընդունի  ինստիտուտ: Հետո էլ վախենում էի, որ ինձ դուրս կթողնեն ինստիտուտից՝ թեկուզ ավարտեցի կարմիր դիպլոմով և որպես լենինյան թոշակառու: Բայց վախը մեջս մնաց: Վախը  սարսափելի բան է. ինչքան էլ համարձակ լինես, ինչքան էլ բոքս պարապես, միևնույն է՝ քո վախը, միայնության վախը չի անցնում:

- Հաճախ եմ ձեզնից լսել, որ ամեն անգամ Ախալքալաք վերադառնալիս պարզապես հիվանդանում եք: Ինչո՞ւ այդքան ցավագին են մանկության հիշողությունները:

- Որովհետև միայնակ էի՝ շատ: Եվ Ախալքալաքում էի միայնակ ու շատ դժվար էր ապրելը, որովհետև կյանքը շատ դաժան էր, մարդիկ շատ դաժան են՝ ծաղրում են  թույլին, աղքատին, անծնողին: Որբ չասեմ, որովհետև մայրս կար, որը շատ մեծ  մարդ է ինձ համար: Հետո եկա Երևան: Յոթ տարի չընդունվեցի ինստիտուտ՝ չէին ընդունում որպես արագ խոսող: Վերջապես ընդունվեցի ու հիմա էլ վախենում էի, որ  կհանեն ինձ՝ որովհետև օտար էի իրենց համար: Հետո էլ կինոն էր: Սկսեցի  ամենացածր գործից՝ որպես մեխանիկ, հետո՝ օպերատորի օգնական, հետո էլ՝ ռեժիսորի ասիստենտ, հետո արդեն՝ 2-րդ ռեժիսոր: Վերջապես իմ առաջին ֆիլմերն  արեցի և էլի չընդունեցին՝ երբ լավ ֆիլմեր արեցի: Լավ է, որ ես չչարացա, ես գնացի ավելի շատ բարություն անելու, ավելի շատ ստեղծագործելու ճանապարհով: Հետո շատ պարգևներ, մրցանակներ եղան, բայց միևնույն է՝ էս վակուումն իմ շուրջը մնացել է: Շատերը կարող են նախանձել, թե էս ինչ հաջողակ մարդ է՝ ժողովրդական  արտիստ, պետական մրցանակի դափնեկիր, Արքայազն Քլաուսն իրեն մրցանակ է տվել, Ֆրանսիայի կառավարությունը՝ մեդալ: Հազար ու մի շքանշան ունեմ, բայց էդ միայնությունը  չի անցնում: Միշտ վախեցել եմ չհաջողված մարդ լինելուց, և,  փաստորեն, չհաջողված մարդ եմ, որովհետև ոչ մի բան ինձ չի բավարարում: Ինձ  թվում է, որ ֆիլմերս են քիչ, փառատոներն են քիչ, մրցանակներս են քիչ, արածս  քիչ է, իմ վերաբերմունքն ու սերն է մարդկանց  քիչ:

- Բայց շատ հաջողակ մարդու համբավ ունեք և համարվում եք անկախության շրջանի ամենագնահատված ռեժիսորներից մեկը:

- Զարմանալի  բան ասեմ՝ ոչ մի հայ կինոգետ մինչև վերջ չի ուսումնասիրել իմ ֆիլմերը, մինչև վերջ չեն հասկացել, չեն խորացել դրանց մեջ: Անելկա Գրիգորյանը  հրաշալի գրեց մի երկու ֆիլմի մասին, բայց ամբողջի մասին՝ ոչ ոք: Իմ ֆիլմերը մի ամբողջ ընթացք են՝ մտածողության, փիլիսոփայության, իրավիճակի,ազգի մասին մտորելու: Անդրեյ Պլախովն է գրել իմ ֆիլմերի մասին,Կիրիլ Ռազլոգովը, Փիթեր  վան Բյուերենը: Շատերն են գրել իմ մասին, բայց ընդամենը մեկ-երկու  ֆիլմով: Ինչ-որ մի տարօրինակ բան կա, որ ես չունեցա իմ կինոգետը:

- Ի սկզբանե ձեր հարաբերությունները խաղարկային կինոյի հետ շատ բարդ ընթացք ունեցան: Ինչո՞ւ էր այդպես:   

- Խաղարկային տեսակներից ես թատրոնն եմ սիրում, բայց թատրոնն ակնթարթի արվեստ է. արեցիր ու անցավ՝ չի տպավորվում: Եթե թատրոնը նկարում ես ժապավենի վրա ու նայում մի վեց տարի հետո՝ անգամ ծիծաղելի է թվում, որովհետև  դա անմիջական շփման խնդիր է: Իսկ կինոն քո ամբողջ աշխարհայացքն է, կինոն քո տեսակն է:

- Ձեր ֆիլմերը դիտելիս տպավորություն է ստեղծվում, որ դուք այնքան եք վստահում կինոկադրին, գեղարվեստական պատկերի կատարելությանը, որ չեք ուզում այն թուլացնել որևէ այլ արտահայտչամիջոցներով:

- Ես տեսնում եմ բաներ, որոնք ուրիշները չեն տեսնում: Ես տեսնում եմ շարժումը, պատկերը, կոմպոզիցիան, գույնը: Ես էնքան բան եմ տեսնում ինձ շրջապատող  աշխարհում: Ինձ համար ամենամեծ խաղացող երևույթը մարդիկ չեն, այլ շարժումն է, պատկերը, գույնը, թուփը, ծառը, մասուրը, ճանապարհը՝ որն ասելիք ունի իր մեջ: Հենց այդ պատճառով դոկումենտալ կինոն ինձ համարդարձավ գաղտնիք, մի մեծ գաղտնիք, որը դու անընդհատ հայտնաբերում ես: Խաղարկային կինոյում գաղտնիքներ չկան: Հորինում ես՝ նայում են: Լավ ես հորինում՝ լավ են նայում, վատ ես հորինում՝ վատ են նայում: Բայց էն ինչ կա բնության մեջ ու էն ինչ դու առաջին անգամ տեսնում ու հասկանում ես՝ դա ամենահետաքրքիր արվեստն է՝ դոկումենտալ կինոն: Դրանից ավելի անկեղծ ու ազնիվ բան չկա, դրանից ավելի համադրելու  ու հակադրելու  բան չկա՝ գույնը՝ գույնի հետ, վիճակը՝ վիճակի հետ, շարժումը՝ շարժումի հետ, պատկերը՝ պատկերի հետ, անշարժությունը՝ անշարժության հետ: Ես սիրեցի երբեք չխառնվել բնության գործերին, կողքից դանդաղ նկարել, նկատել, տեսնել, համադրել, համեմատել, շարժել՝ դա շատ գեղեցիկ արվեստ Է: Իմ ֆիլմերը շատ խաղարկային փառատոների են մասնակցել, որովհետև իրենց էությամբ մտածված են խաղարկային ձևով, այսինքն  պատմություն ունեն, որը սկիզբ, զարգացում և վերջ ունի: Իսկ պատկերների համադրությունն ու հակադրությունը ստեղծում է մի լուրջ ասելիք. փառք Աստծո որ  դա հասկացան:

- Դուք ամենաանհավանական գաղափարներն իրականության վերածող մարդ եք: Եվ «Ոսկե  ծիրանն» էլ այդպես ծնվեց:

- Միայն «Ոսկե  ծիրանը» չէ, առաջին անգամ ես եմ անհանգստացել, որ «Հայֆլիմ»  կինոստուդիայում  դեբյուտների բաժին բացենք: Եվ բացեցեինք իմ ընկերների հետ,  և  7-8 մարդ իրենց դեբյուտները նկարեցին: Առաջին անգամ դարձյալ ես դեբյուտների փառատոն արեցի: Ազգային կինոկենտրոնի գաղափարն էլ իմն էր: Ես ստեղծեցի աստղերի ճեմուղին, հիմնադրեցի Հայկական ազգային կինոակադեմիան: Բայց մի զարմանալի վիճակ է տիրում վերջին քսան տարում՝ ստեղծող, արվեստի մարդուն փորձում են ոչնչացնել: Հիմա էլ մտածել եմ մի բան ստեղծել, որն էս քաղաքին կմնա՝ Սինեմատեքը՝ կինոժառանգության թանգարանը: Բայց էլի չարախոսում են, խանգարում են, չեն ուզում լավը տեսնել: էս կինոթանգարանը պետք է ստեղծվի, և դա քաղաքին մեծ նվեր և օգուտ է լինելու: Ես հավատում եմ  դրան և անպայման անելու եմ դա:

- Հիմա Հարություն Խաչատրյան կրտսերը ծառայում է ազգային բանակում: Ինչ պատգամով եք ձեր թոռանը ճանապարհել ծառայության:

- Առաջինը՝ մեծ հպարտություն է, քանի որ ինձ թվում է, որ բանակում մարդ ես դառնում: Ես էլ եմ ծառայել և ամենախիստ, դաժան, ամենադժվար, ամենատղամարդկային տեղում եմ ծառայել՝ դեսանտնիկ եմ եղել: Հայրս զինվորական էր, զոհվել է՝փառքի շքանշաններ, կարմիր դրոշ: Ես ուզում էի, որ թոռս  ծառայի, որովհետև իմ ամենամտերիմ մարդն է աշխարհում: Անունը դրեցին Հարություն Խաչատրյան, և դա ոնց որ խարան լինի կամ գուցե՝ նվեր կամ շքանշան: Եվ երկրորդ ամիսն էր, որ ծառայում  էր՝ մեկ էլ գեներալի պատվոգիրը եկավ՝ լավագույն ծառայության համար: Սա իր առաջին պատվոգիրն է: Ես իրեն գնալուց  ասել էի՝ եթե գնալու ես բանակ ու պիտի փախնես, թաքնվես, պիտի չվազես, պիտի չկրակես՝ ամոթ քեզ: Ես բոլոր կրակողների ու վազողների մեջ գերազանցիկ եմ եղել՝ լինելով ամենաթույլ, ամենանիհար, ամենաթեթևաքաշ մարդը, բայց ամոթ էր ինձ, որ առաջինը կամ երկրորդը չլինեի ամբողջ դիվիզիայի, գնդի մեջ: Ես սարսափում էի պարաշյուտով թռնելուց, բայց թռա, որովհետև ամաչեցի, որ կասեն վախկոտ  է, որովհետև ամոթն ավելի մեծ է, քան վախկոտությունը, ստիպված համաձակ ես դառնում:  Էդ բանը որ ինքը հասկացավ, ասաց՝ պապիկ էնքան հեշտ է ծառայելը, որովհետև  միշտ մրցման մեջ եմ, միշտ փորձում եմ առաջինը լինել:

 

 

... ... ...