Ազնավուր. «Ես փողոցի փիլիսոփա եմ»

Ազնավուրն իր 82-ամյակի նախօրեին. Ազնավուրին վայել շրջադարձի պատմություն՝ բոհեմական Փարիզն ամբողջությամբ ճանաչած ու փողոցի երգիչ Շառլից սահուն անցում բնապահպան, ընտանիքի հոգատար հայր ու հայկական էությունը վերագտած Ազնավուրին: Այսօր՝ նրա 98-ամյակի օրը կարդացեք լիբանանցի հայտնի հեռուստամեկնաբան և շոումեն Ռիկարդո Քյարամի ծավալուն ու հետաքրքիր զրույցը, որը տեղի է ունեցել Ազնավուրի 82-ամյակից օրեր առաջ: Ընթերցողին առաջարկում ենք ծանոթանալ այդ զրույցի լավագույն  հատվածներին: 

Ռիկարդո Քյարամ -Շնորհակալություն, որ մեզ հետ եք: Սկզբի համար ասեմ, որ Դուք մյուների նման սովորական մարդ եք:  

Շառլ Ազնավուր -Այո՛, լիովին: Ես այլ տեսակի մարդ չեմ: Վարում եմ սովորական կյանք, իչպես և բոլորը, բացառությամբ իմ մասնագիտությունը, որն ինձ ծեծված ուղիներից փոքր-ինչ դուրս է բերում, այլ կերպ ասած, ես մյուսների նման մարդ եմ: Ես ընտանիքի մարդ եմ. ապրում եմ ընտանիքիս, հետևաբար, երեխաներիս, կնոջս և մի քանի ընկերներիս հետ, որոնք այժմ իմ ընտանիքի մասն են, որովհետև հաճախ ընկերներն ավելի մտերիմ են, քան որոշ հեռավոր բարեկամներ:

Ռիկարդո Քյարամ -Դուք երազանք կառուցելու և այն վերապրելու հնարավորությունն ունեք:

Շառլ Ազնավուր -Ես չեմ երազել: Հենց դժվարությունն է ինձ դրդել ընտրել այս մասնագիտությունը, որն այնքան էլ այն չէր, ինչով ես ուզում էի զբաղվել: Ինչ վերաբերվում է ինձ, ապա ես ցանկանում էի միայն դերասան լինել, սակայն արտաքին տեսքի ու հասակի պատճառով ստիպված էի ուրիշ բան անել: Ես ներգրավվեցի ռեվյուներում, օպերետներում, փոքր դերեր խաղացի և, վերջապես, հաշվի առնելով, որ դա ինձ մոտ լավ էր ստացվում, շարունակեցի և չդարձա դերասան, բացի այն դեպքերից, երբ  ժամանակ առ ժամանակ նկարահանվում եմ:

Ռիկարդո Քյարամ -Այո, բայց, բնականաբար, տարիների հետ Ձեր փառասիրությունն աճում է, այնուամենայնիվ, Դուք ամբողջ աշխարհում դարձել եք «բեմի սրբազան հրեշ»: Այսպիսով, ինչի՞ է այսօր վերածվել այս իրականացած երազանքը, թեկուզև այն Ձեր վաղ մանկության երազանքը չի եղել:

Շառլ Ազնավուր -Ես արտասովոր գոհունակ մարդ եմ, որովհետև հաճախ ասում են. «Դժվար ժամանակներն ավելի լավ է սկզբում ապրել»: Ճիշտ ու ճիշտ դա՛ է տեղի ունեցել: Ես չեմ ճանաչել չքավորությունը, ես ճանաչել եմ աղքատությունը: Դա բնավ նույնը չէ: Այնուամենայնիվ, դրան ավելի հեշտ է դիմանալ: Իսկ այսօր ես հետ եմ քաշվում և ավելի ու ավելի քիչ եմ ուզում երգել, որովհետև շուտով կլինեմ 82 տարեկան և այդ տարիքում կրկին բեմ չեն բարձրանում, որպեսզի հայտնեն, որ սիրահարված են երիտասարդ աղջկան: Ես ընտանիքի հայր եմ ու պապ, և, ամեն դեպքում, դա լավ չի հնչի: Բախտս բերեց, գիրք գրեցի՝ տարիներ էր հարկավոր, որ ինձ ստիպեմ անել դա: Սա բեսթսելլեր է: Երկրորդը լույս տեսավ՝ սա էլ է բեսթսելլեր: Եվ հանկարծ ես ստանում եմ երեք պայմանագիր, որոնք պետք է կնքեմ երկու տարբեր հրատարակիչների հետ, ինչն ինձ համար չլսված հաջողություն է, որովհետև ես կարող եմ աշխատել տանը՝ թռչունների ծլվլոցը լսելով, տեսնելով, թե ինչպես են թափվում տերևները, հետո՝ նորից բողբոջում… Աշխատանքային կյանքս այսպես իր հունով կգնար մինչև վերջ, բայց անակնկալ կերպով իմ գործի մի մասը դառնում է նստակյաց, ուստի՝ ավելի հանգիստ:

Ռիկարդո Քյարամ -Մի քանի օրից նշելու եք Ձեր 82-րդ տարեդարձը: Դուք դեռ շարունակո՞ւմ եք տրվել ինչ-որ փառասիրական երազանքների:

Շառլ Ազնավուր -Ոչ: Իմ փառասիրությունն այն է, որ ես հետևում եմ, թե ինչպես են զարգանում իմ երեխաները, մեծանում իմ թոռները, ես կամաց-կամաց մի քիչ ավելի շատ բնապահպան եմ դառնում, որովհետև մտորում եմ այնպիսի բաների մասին, որոնց մասին նախկինում չեմ մտածել: Այսօր ես մտածում եմ, որ պետք է խնայել ջուրը, տնտեսել էլեկտրաէներգիան, պետք է ուշադրություն դարձնել մեր արարքներին, որովհետև այն աշխարհը, որը թողնելու ենք մեր երեխաներին, պետք է մեր աշխարհից ավելի լավը լինի, ցավոք սրտի, հնարավոր է, որ այն այդպիսինը չլինի….

Ռիկարդո Քյարամ -Մի անգամ Դուք ասացիք. «Ես ինքս, որպես այդպիսին, ոչինչ եմ, ես փողոցի մարդ եմ»: 

Շառլ Ազնավուր -Այո՛, այդպես է, ինձ ստեղծողը փողոցն է:

Ռիկարդո Քյարամ -Հաճախ փողոցի մարդը կարող է միջազգային գաղափարներ ունենալ: Այդ փողոցի մարդը, ինչպիսին որ Դուք եք Ձեզ համարում, նվաճել է պալատներ, ռեժիմներ ամբողջ աշխարհով մեկ: Որո՞նք էին այդ ներխուժման արգասիքները:

Շառլ Ազնավուր -Գիտեք, ես այդ ամենին ուշադրություն չեմ դարձրել: Ես հատկապես մեկ բան եմ արել. ես ուզում էի, որ իմ աշխատանքը լավ արված լինի և որ ինձ չմեղադրեն ոչ մի բանում: Ես փորձեցի անբասիր կյանք ապրել: Ես միշտ փորձել եմ ինձ ներկայացնել ամենալավ կողմից:

Ռիկարդո Քյարամ -Ո՞ւմ, հանդիսատեսի՞ն:

Շառլ Ազնավուր -Այո՛: Հանդիսատեսը նա է, ով ինձ ստեղծել է, ով ինձ հագցրել է, կերակրել է: Այն ամենն ինչ ես ունեմ, ինձ տվել է հանդիսատեսը, ես այն չեմ գողացել, այլ ինձ տվել են, այսինքն, առանց հանդիսատեսի ես չէի լինի այն, ինչ դարձել եմ հիմա: Քանի որ ես հայկական ծագում ունեմ, հավանական է, որ դառնայի դերձակ, կամ նպարավաճառ՝ փառք Աստծո, այլ կերպ ստացվեց:

Ռիկարդո Քյարամ -Ումի՞ց եք Դուք ավելի շատ վախենում՝ հանդիսատեսից  թե՞ Ձեր սեփական անձից:

Շարլ Ազնավուր -Ես ոչնչից չեմ վախենում: Միակ բանը, որն ինձ մոտ վախ է առաջացնում՝ չգոյությունն է և հիմարությունը: Անխելքությունն ինձ մոտ ավելի մեծ վախ է առաջացնում, քան անգոյությունը, բայց անէությունը շատ սարսափելի է ոչ թե այն պատճառով, որ ես վախենում եմ մահանալուց, ես երկյուղ եմ ապրում, որ ապագայում չեմ տեսնի այն, ինչն արժե տեսնել: Ես չափազանց հետաքրքրասեր մարդ եմ, որը հետաքրքրվում է ամեն ինչով, և ես վախենում եմ, որ չկարողանամ ավարտին հասցնել աշխատանքս, ամեն ինչ անելու ժամանակ չունենամ:   

Ռիկարդո Քյարամ -Ձեր երգերը դատապարտել են անարդարությունն ու սովը, պատերազմներն ու թշվառությունը: Ի՞նչ եք կարծում, Դուք նպաստե՞լ եք, որ աշխարհն ավելի լավը դառնա:

Շառլ Ազնավուր -Ես «ասպիրինի հաբ» եմ, մենք դրանից ավելի բան չենք: Այսինքն, մարդիկ գալիս են համերգային դահլիճ իրենց հոգսերով և խնդիրներով՝ ներկայացում դիտելու, կամ սկավառակներ գնելու, իսկ մենք նրանց ստիպում ենք որոշ ժամանակով մոռանալ առօրյա խնդիրները: Հենց այդ պատճառով եմ ասում, որ ես «ասպիրինի հաբ» եմ: Ես ոչ բժիշկ եմ, ոչ՝ փիլիսոփա: Ես փողոցի փիլիսոփա եմ:

Ռիկարդո Քյարամ -Եվ Դուք խղճի դիտորդ եք:

Շառլ Ազնավուր -Այո՛, ես Մեծն դիտորդն եմ:

Ռիկարդո Քյարամ -Խղճի:

Շառլ Ազնավուր -Իմ ուշադրությունից ոչինչ չի վրիպում:

Ռիկարդո Քյարամ -Չկա գեթ մի զգացմունք, մի իրավիճակ, որի մասին Դուք գրած, որը վերլուծած և նկարագրած չլինեք Ձեր երգերում: Ձեր կարծիքով, այն կրկնակի մշակույթը, որի կրողն եք Դուք, նկատի ունեմ արևելյան պոեզիան, մասնավորապես՝ Օմար Խայամին և ֆրանսիացի պոետներին, որոնց Դուք սիրեցիք և ընդունեցիք, այս երկու մշակույթների միախառնո՞ւմն է ավելի համընդհանուր թափ հաղորդել Ձեր պոեզիայի տեքստերին:

Շառլ Ազնավուր -Այո՛, իհարկե, անշուշտ: Բայց միայն Օմար Խայամը չէ՝ կա նաև Սաադին, կա նաև Սայաթ-Նովան: Ես չեմ խոսում ֆրանսիացիների մասին, որովհետև ապրել եմ նրանց պոեզիայի ներքո, մինչդեռ արևելյան բանաստեղծներին ես փնտրել եմ, ցանկացել եմ ճանաչել նրանց, և եթե կուզեք, իմ գրվածքի խոհականությունը գալիս է այս արևելյան բանաստեղծներից, այսպիսով, ես երկու կողմերից էլ վերցրել եմ: Մենք խոսում ենք դասական պոետներից, սակայն մենք դասական պոետներ չենք, բայց գոյություն ունի նաև երգի պոեզիա: Ես երգի բանաստեղծ չեմ, ես մի մարդ եմ, որը, ժամանակ առ ժամանակ, արտահայտվում է պոետիկորեն: Սա բոլորովին այլ բան է: Պոետներից մեկ-երկու անուններ նշեմ. Տրենե և Լեո Ֆերե: Մյուսները երգի խոսքերի հեղինակներ են: 

Ռիկարդո Քյարամ -Սիրո մասին երգողի համար ո՞րն  է լավ, որ սերն արտահայտվի գոռալով, ճչալով, թե՞ շշնջալով:

Շառլ Ազնավուր -Երկուսն էլ: Դա կախված է խառնվածքից: Ավելի լավ է տարբերակել երկու ժանրերը:

Ռիկարդո Քյարամ -Ձեր երգերում Դուք գրեթե միշտ զոհ եք, կոտրած սրտով մարդ եք, բայց որը դեռ շարունակում է սիրել:

Շառլ Ազնավուր -Ասացվածքը ճիշտ է. «Երջանիկ մարդիկ չունեն պատմություն»: Միայն մեկ հեղինակի է հաջողվել նկարագրել ուրախությունը: Դա Շառլ Տրենեն էր: Ես  ուրիշ որևէ մեկին չեմ ճանաչում, որը կարողանար իրոք արտահայտել ուրախությունը, թերևս նա զվարթ մարդ էր: Ես ինքս սերում եմ ցեղասպանությունը վերապրած ընտանիքից, ուստի ծագումս ուրախ չէ, բայց ես պայքարել եմ դրա դեմ և, քանի որ լավատես եմ, ապա դրանից դուրս եմ եկել:

Ռիկարդո Քյարամ -Շառլ Ազնավուր, այս 40 տարիների ընթացքում Դուք ապրում եք Ուլայի հետ: Դժվա՞ր էր:

Շառլ Ազնավուր -Շուտով կլրանա 42 տարին: Ո՛չ, դժվար չէ: Կան մարդիկ, որոնք, երբ գնում են ռեստորան, աչքը չեն կտրում հարևանի ափսեից: Ես երբեք հարևանի ափսեին չեմ նայում: Ես «կտցում եմ» իմ ափսեից: Հենց այդպես են հարաբերությունները պահպանվում:

Ռիկարդո Քյարամ -Այդ մշտական սերը, երկարատև սերն արտահայտվո՞ւմ  է սիրո պոռթկումներով:

Շառլ Ազնավուր -Դա ձևափոխվող սեր է: Մենք մեր ծնողների նման ենք, քանի որ պետք է հիշել, թե ովքեր են եղել մեր ծնողները: Նրանք ամուսնացել էին առանց իրար ճանաչելու, դրանից հետո ծնված սերն ավելի հանդարտ էր: Նորմալ չէ, որ առաջին հայացքից սեր ունեցող մարդը 42 տարի անընդմեջ նույն կերպ սիրի:

Ռիկարդո Քյարամ -Հիմա Դուք ավելի պահպանողական, ավելի ավանդապաշտ մարդու տպավորություն եք թողնում, սակայն Ձեր երգերում կա խենթ կողմը՝ այդ գերիշխող խենթությունը:

Շառլ Ազնավուր -Այո՛, բայց ես գրում եմ ուրիշների համար:

Ռիկարդո Քյարամ -Նաև ինքներդ Ձեզ համար: 

Շառլ Ազնավուր -Ոճը գրում եմ ինձ համար, խոսքերը՝ ուրիշների:

Ռիկարդո Քյարամ -Մի անգամ Դուք ասել եք, որ երգն ապրելու միջոց չէ, այլ՝ կենսակերպ է՝ իր ուրախություններով, իր անառարկելի պնդումներով, իր բարոյականությամբ: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կենսակերպը:

Շառլ Ազնավուր -Չգիտեմ, տարօրինակ բաներ եք հարցնում: Ես պարզապես ապրում եմ: Օրինակ, տարիներ շարունակ ես չէի աշխատում տոն օրերին՝ որովհետև արտիստները տոներին ամենաշատն են աշխատում, քանի որ տոն օրերին էր, որ երեխաները տանն էին: Իհարկե, երբ նրանք մեծացան, ամեն ինչ փոխվեց: Մեր տանը ճաշի ժամը միշտ այն պահն էր, որը ես անցկացնում էի երեխաներիս հետ: Հիմա ամեն մեկն ունի իր ընտանիքը, ու մենք իրար հետ ճաշելու հատուկ օրեր ունենք, բայց ես միշտ ճաշում եմ կնոջս հետ:

Ռիկարդո Քյարամ -Դուք Հայաստանի շրջիկ դեսպանն եք, «Ազնավուր» հիմնադրամի հիմնադիրն եք, վերջերս Դուք խաղացիք Ատոմ Էգոյանի «Արարատ» ֆիլմում, այսպես եք Դուք արտահայտում Ձեր սերը Հայաստանի հանդեպ: Ասացեք, ինչպե՞ս եք Դուք հավերժացնում այդ սերը, կամ ինչպե՞ս եք Դուք այն կտակում Ձեր երեխաներին, Ձեր թոռներին:

Շառլ Ազնավուր -Ես ոչինչ չեմ կտակել իմ երեխաներին: Ես շատ երջանիկ էի, երբ իմ որդի Միշան վերադարձավ Հայաստանից և մի քանի օր հետո կրկին հետ գնաց այնտեղ: Այսպես նա բացահայտեց Հայաստանը, բացահայտեց իր հայ լինելը՝ չտիրապետելով  հայերենին, սակայն ես երբեք երեխաներիս չեմ դրդել դեպի որևէ մի կրոնի, ոչ էլ դեպի մշտական հայկականություն: Ես ուզում եմ, որ նրանք իրենք  բացահայտեն, չեմ ուզում, որ նրանք ասեն. «Գիտեք, իմ հայրը հայ է, ուրեմն…»: Ոչ, ես ուզում եմ, որ նրանք նրբանկատ ու ազնիվ լինեն և ասեն. «Ե՛ս ծագումով հայ եմ»:

 

Թարգմանությունը ֆրանսերենից՝ Նունե Գալստյանի