Անդրեյ Զվյագինցև. «Մեկուսացումը դրդում է նոր օպտիկայի»
Նոր հայացք մերձավորներին և ինքդ քեզ
Մեկուսացման, սոցիալական կյանքի, իր ծրագրերի և ինքնակրթության մասին Անդրեյ Զվյագինցևը պատմել է Տատյանա Վլասովային «Театрал»-ում:
- Անդրեյ, ինչպե՞ս եք անցկացնում հարկադրված «դադարը», ինչո՞վ եք լցնում ձեր օրը:
- Այն ամենն, ինչ այժմ կատարվում է մեզ հետ, իսկական երազ է: Այլ կերպ ինչպե՞ս անվանել: Համաձայնեք, ով կմտածեր, որ հնարավոր է ամբողջ կյանքի «սառեցում»: Այսինքն՝ այն կենսաբանորեն շարունակվում է, բայց ոչ մի ակտիվ սոցիալական կյանք չկա. ո՛չ կինոփառատոներ, ո՛չ թատերական իրադարձություններ:
Հարկադիր ինքնամեկուսացման վիճակում հայտնվելով` ես զբաղվեցի նրանով, ինչը երկար ժամանակ հետաձգում էի. ձեռնամուխ եղա լսարանին վաղուց խոստացված գրքի խմբագրմանը: Դա «Լևիաթան»-ն է. հսկայական՝ 30 ժամ ծավալված երկխոսություն Մաքսիմ Մարկովի հետ, որի հետ մենք փաստացի քննարկել ենք յուրաքանչյուր կադր, 485 պլան: Ամեն օր հինգ ժամ նստում և խմբագրում եմ՝ վերջապես հասա կեսին:
- Որտե՞ղ եք անցկացնում ինքնամեկուսացումը`քաղաքում, թե բնության մեջ:
- Մենք հասցրեցինք ծլկել կարանտինից բառացիորեն մեկ շաբաթ առաջ: Հավաքեցինք բոլոր իրերը, մերձմոսկովյան քոթեջային ավանում վարձակալեցինք մի տնակ և մեկնեցինք անորոշ ժամանակով:
- Դուք դեռ չեք մտածո՞ւմ նոր թեմայի շուրջ, որը կարող էր զարգանալ չորս պատի մեջ:
- Դեռ ոչ: Այժմ մենք փորձում ենք վերակենդանացնել մեր նախագիծը, որը կասեցվեց վերջին իրադարձությունների պատճառով: Ներդրումներ ենք փնտրում: Կինոարդյունաբերության մարդիկ հասկանում են, որ հատկապես հիմա, չնայած տնտեսական կոլլապսին, պետք է մտածել հեռանկարի մասին, կերտել ապագան, որպեսզի վեց ամսից ձեռքներիս ունենանք նախագծեր, որոնք զարգացման փուլ են անցել: Մեծ հույս ունեմ, որ մինչև աշուն, եթե ամեն ինչ կարգավորվի, մենք կվերադառնանք աշխատանքին և կզբաղվենք մեր թեմայով, ինչը պահանջում է դուրս գալ մեկ սենյակի սահմաններից: Դեռ ստիպված եմ աշխատել հարաբերությունների վրա: Մեկուսացումն, այնուամենայնիվ, նոր հայացք է ուղղում մերձավորների վրա և ստիպում է ինքդ քեզ այլ կերպ նայել:
- Ինչպե՞ս եք, այնուամենայնիվ, գտնում հենց այն պատմությունները, որոնք դառնում են ֆիլմեր:
- Դիտարկելով մարդկանց միջև եղած կապերը, կյանքի հոսքը՝ հագեցնում ես քո պատմությունները, որոնք մինչև մի որոշակի ժամանակ միայն ընդհանուր կմախք ունեն, այսինքն՝ սյուժետային գիծ: Դրանք ոչ մի տեղից չեն գալիս: Դա կարող է կյանք լինել, բայց կարող է և ֆանտազիա լինել: Օրինակ՝ մեկ անգամ Դարդեն եղբայրները նստած էին այգում, և նրանց կողքով անցավ մանկասայլակով մի զույգ՝ մոտ 30 տարեկան մի երիտասարդ և բոլորովին երիտասարդ օրիորդ: Նրանք սկսեցին երևակայել, հնարել նրանց կենսագրությունները. և այսպես ծնվեց բացարձակապես ֆանտաստիկ ֆիլմը՝ «Որդին», երեխայի վաճառքի պատմությունը:
- Ի՞նչ է կատարվում այժմ «Խաղող» ֆիլմի հետ, որը Հայրենական մեծ պատերազմի մասին է:
- ես վախենում եմ որ բացառապես ռուսական ենթատեքստի ձևաչափով մենք չենք ավարտի նախագիծը: Այն ծախսատար է և միաժամանակ ոչ կոմերցիոն, այդ պատճառով ցանկանում ենք ընդլայնել մտահղացումը՝ լիամետրաժ ֆիլմը բաժանել ոչ երեք նովելների՝ ինչպես ծրագրված էր: Բայց դա միայն գաղափար է: Այժմ մենք հիմնականում կենտրոնացած ենք «Յուպիտերը» գործարկելու վրա, որը՝ Միջերկրական ծովի մասին պատմություն է: Ստեղծագործական խումբն արձակուրդում է, բայց պրոդյուսերները շարունակում են աշխատել:
- Լուրեր էին պտտվում, որ դուք «Paramount»- ի համար պատրաստվում եք հոգեբանական թրիլլեր նկարել: Ո՞ր փուլում է նախագիծը: Չեք ցանկանու՞մ աշխատել արտասահմանում՝ արտերկրի պրոդյուսերների հետ:
- Անկեղծ ասած, դա վաղաժամ մեկնարկի պատմություն է: «Paramount » ընկերության ներսում միտք է ծագել, որ «Չսեր» ֆիլմը կարող է շարունակություն ունենալ՝ ընդ որում բազմասերիանոց: Մենք Օլեգ Նեգինի հետ մտածելու համար թայմ-աութ վերցրեցինք: Չէի ուզենա պարզապես ուղղագիծ պատմություն անել կամ օգտագործել «բժիշկ Հաուսի» ալգորիթմը, որտեղ յուրաքանչյուր սերիա կոնկրետ դեպք է: Ուզում էինք ուրիշ կառուցվածք մտածել, ուրիշ ատաղձ ստեղծել: Բայց ոչ մի գաղափար չծնվեց, սերիալ ստեղծելու էներգիա չկար: «Paramount»- ը հրապարակեց անոնսը, հայտարարեց, որ մենք արդեն ձեռնամուխ ենք եղել նկարահանումներին, բայց դա վաղաժամ էր: Չգիտեմ՝ ինչո՞ւ թրիլլեր. Նրանց համար արդեն դժվար է սկսել. անպատճառ պետք է ժանրը հիշեցնող մի բան լինի: Արտասահման տեղափոխվել չեմ նախատեսում, բայց ներկա իրավիճակում, ընդհանուր առմամբ, ոչինչ բացառել չի կարելի:
- Ի՞նչ եք կարծում, ինչի կվերածվի այսօրվա իրավիճակը աշխարհում՝ կլինի՞ տարանջատում, սահմանազատում՝ ինչպես միջնադարում, թե՞ հակառակը. մենք կարանտինից դուրս կգանք ավելի միասնական: Կարո՞ղ ենք հույս դնել համերաշխության, փոխօգնության վրա՝ այդ թվում նաև կինոարտադրության մեջ:
- Իհարկե, կցանկանայի լավատեսությամբ մոտենալ դաժան տարուն: Բայց ինձ թվում է՝ ինչպես տարանջատված էինք , այնպես էլ մրցակցելու ենք: Ես չեմ պատկերացնում, թե կինոարդյունաբերության մեջ ինչպես կարելի է համերաշխության հասնել: Միևնույն է, հեղինակները մնում են հեղինակներ: Նրանք գրում են իրենց պատմությունները, նկարում են իրենց ֆիլմերը, և մրցակցության զգացողությունից չես հեռանա: Այժմ դերասաններն առանձնապես ծանր ժամանակներ են ապրում, և ընդհանրապես բոլորը՝ ով աշխատավարձից-աշխատավարձ , նկարահանումից-նկարահանում է ապրում. կինոարտադրությունը դադարեցված է ամենուր: Օրինակ, «Netflix»-ն ամբողջությամբ սառեցրել է ավելի քան 60 նախագիծ: Բայց ես չեմ պատկերացնում, ո՞ր բնագավառում, ի՞նչ նյութի շուրջ նրանք կարող էին համախմբվել:
Ես ֆուտուրոլոգ չեմ և, իհարկե, չեմ կարող կանխատեսել, թե ինչ կլինի կես տարի անց: Բայց կան մարդիկ, որոնք հրապարակում են իրենց կանխագուշակություններն այն մասին, որ բոլորին համատարած օտարացում է սպասվում: Վերջերս հոդված կարդացի այն մասին, թե ինչպես են Ամերիկայում՝ Սիլիկոնային հովտի միլիարդատերերը փորձում փրկվել գալիք ապոկալիպսիսից: Նրանք զինվում են: Այսինքն, մարդիկ հենց մեկուսացման են պատրաստ. բնազդը հուշում է, որ անհրաժեշտ է գոյատևել:
Չէի ցանկանա հոռետեսություն սերմանել, բայց վստահ չեմ, որ սեպտեմբերին մեր պրոդյուսերը կասի. «Ամեն ինչ կարգին է: «Zoom»-ով հաղորդակցվելու չորս ամիսների ընթացքում պայմանավորվածություններ ենք ձեռք բերել ընկերությունների հետ և միմյանց ձեռք ենք սեղմել: Հիմա էլ փոխանակվենք ստորագրություններով և գնանք աշխատելու»: Առայժմ նկարահանումները հետաձգվել են մինչև 2021 թվականի գարուն՝ ուղիղ մեկ տարի:
- Բեկմամբետովը ենթադրել է, որ հանդիսատեսի ուշադրության մեծ բաժինը կգրավի սքրին լայֆը, այսինքն՝ այն ֆիլմերը, որտեղ գործողությունը ծավալվում է ոչ թե ֆիզիկական աշխարհում, այլ դեսկթոփերի, սմարթֆոնների և նոթբուքերի էկրաններին: Ի՞նչ եք կարծում, իսկապես ապագան սա է, թե, այնուամենայնիվ, մեծ կինոն, որով դուք զբաղվում եք, միևնույն է՝ կվերապրի ճգնաժամը:
- Գիտեք, թատրոնը երկուսուկես հազար տարեկան է: Ամեն 100 տարին մեկ անպատճառ գտնվում է մեկը, որն ասում է, որ թատրոնը ուր որ է կմեռնի, իսկ այն շարունակում է ապրել: Եվ կինոն ոչ մեկ անգամ են հողին հանձնել: Մասնավորապես, Փիթեր Գրինուեյը ասել է, որ կինոն մահացել է: Հնարավոր է, որ այն մահացել է նրա համար. Նա այլևս չի տեսնում հեռանկարներ՝ ինչի մասին խոսել, ինչպես խոսել: Քանի դեռ դու ինքդ հավատում ես, որ դա քեզ կենդանացնում է, հավատում ես, որ կադրում երկու անձինք նկարված չեն համակարգչային ծրագրով, այլ ողջ են՝ կենդանի ռեակցիաներով, կենդանի աչքերով և երկխոսության թեմա ունեն՝ կինոն ապրում է:
Հնարավոր է, որ ես ավանդապաշտ եմ, բայց ինձ թվում է, որքան որ մարդն ապրում է, այդքան էլ պետք է կենդանի հայացք, կենդանի նյարդ:
- Կինոթատրոններն ապագա ունե՞ն: Հասկանալի է, որ մենք այժմ բոլորս առցանց ենք: Արդյո՞ք սա չի ձևավորի տանը կինո դիտելու սովորություն: Հավանականություն կա՞, որ երբ կինոթատրոնները բացվեն, հանդիսատեսը պարզապես այնտեղ չի վերադառնա:
- Ճիշտ հակառակը, ես համոզված եմ, որ հենց բացվի այս վարագույրը, հենց որ ինքնամեկուսացման այս անհրաժեշտությունն ավարտվի, մարդիկ սրընթաց վազելու են հանդիպման, այդ թվում՝ կինո: Օրինակ, իմ տանը «Sony 4K» HD որակի կինոպրոյեկտոր կա: Երբ լույսն անջատում ես՝ լիակատար զգացողություն է, որ կինոյում ես՝ 10-րդ շարքում: Բայց միևնույն է՝ ես կինոթատրոններեմ գնում: Միևնույն է, իրադարձություն ես ուզում, ուզում ես մասնակցություն ունենալ: Մեծ էկրանը դժվար է փոխարինել:
- Ո՞ր ֆիլմերն են ազդեցություն ունեցել ձեր ռեժիսորական մեթոդի, կինեմատոգրաֆիական տեսլականի ձևավորման վրա:
- Ես բացարձակապես ցնցված էի Անտոնիոնիի «Արկած» ֆիլմից: Նա ինձ տեղում ջախջախեց , և ես վերջապես հասկացա, թե որն է կինոյի հրաշքը: Ես հանկարծ հասկացա, որ այն օժտված է ինքնախոհության և ներընկալելու անհավանական ունակությամբ: Կինոլեզվի այդ առանձնահատկությունը`փոխանցել աննկարագրելին, ինձ ապշեցրեց: Դա պարզապես երկխոսություն չէ, դինամիկ պատմություն կամ մարտաֆիլմ երբ շունչդ կտրվում է, ինչպես, օրինակ, «Ամերիկյան բլրակների» վրա, այլ բոլորովին այլ բան է: Միտքն արտահայտվում է ոչ թե բառերի, այլ լռության միջոցով: Շատ շուտով, բարեբախտաբար, բացվեց Կինոյի թանգարանը, որը ղեկավարում էր և՛ է Նաում Իխիլևիչ Կլեյմանը: Եվ ես սկսեցի մեծ քանակությամբ ֆիլմեր դիտել, որոնք համարվում են համաշխարհային կինոյի գլուխգործոցներ: Դա, փաստորեն, Պետֆիլմֆոնդի ամբողջ հավաքածուն է՝ Միքելանջելո Անտոնիոնի, Ռոբերտ Բրեսոն, Էրիկ Ռոմեր, Ֆրանսուա Տրուֆո:
- Ի՞նչ եք կարծում, հնարավո՞ր է ռեժիսոր դառնալ՝ սովորելով դասընթացներում, և ոչ թե ինստիտուտներում: Եվ չեք ուզու՞մ ռեժիսորական կուրս հավաքել:
- Ո՛չ: Նախ, ես այնքան էլ չեմ հասկանում, թե ինչ կարող եմ սովորեցնել: Եվ երկրորդ՝ մանկավարժությունը նվիրյալ գործունեություն է: Դրա էությունը այն չէ, որ սովորեցնես ու ուսուցանես, պատմես ուսանողին, թե ինչպես է պետք անել, այսինքն, նմանեցնես քեզ, այլ այն, որ կարողանաս մեկ այլ մարդու մեջ հեղինակին նկատել: Եվ ԳԻՏԻՍ- ի դերասանական վարպետության իմ ուսուցիչ Վլադիմիր Նաումովիչ Լևերտովը դա կարողանում էր:
Մի անգամ ինձ տպավորեց Քշիշտոֆ Կեսլևսկու մեկշաբաթյա վարպետության դասը: Նա հրաշալի մի բան էր մտածել. վերցրել էր Բերգմանի «Տեսարաններ ամուսնական կյանքից» ֆիլմը, ընտրել էր հատվածներ և ուսանողներին առաջարկում էր նոր ռեժիսորական լուծումներ տալ և նկարահանել: Խումբը բաղկացած էր 14 հոգուց՝ 7 դերասան և 7 ռեժիսոր: Մեկ շաբաթվա ընթացքում յուրաքանչյուրն ընտրում էր դերակատարներին ու նկարահանում էր իր դրվագը: Արդեն մոնտաժված նյութի արդյունքով Կեսլևսկին դեռ մի քանի օր մեկնաբանում էր բոլոր այն սխալները, այն սխալ մոտեցումները, որոնք նկատել էր: Նմանատիպ դասընթացը, հավանաբար, հետաքրքիր կլիներ, բայց առայժմ, կրկնում եմ, չեմ ուզում մանկավարժությամբ զբաղվել:
Այժմ շատ են վճարովի դասընթացները, և դա արժեզրկում է մասնագիտությունը: Կար ժամանակ, երբ. «Պե՞տք է սովորել ՎԳԻԿ-ում, որ ռեժիսոր դառնաս» հարցին Ես ամբարտավանի նման պատասխանում էի՝ ոչ, հավանաբար, ապավինելով սեփական փորձիս՝ ունենալով միայն դերասանական կրթություն: Բայց ես գովազդներ էի նկարում, ինքս նկարահանվում էի էպիզոդներում և հասկանում էի, որ բավական է նկարահանման հրապարակում ներկայության պրակտիկ ընթացք անցնել, որ հասկանաս, թե ինչո՞ւ է պետք երկրորդ ռեժիսորը, ինչի՞ համար է պատասխանատու ռեկվիզիտորը, օգնականը կամ բեմադրող նկարիչը, թե ինչպես են ստեղծվում ռեժիսորի կապերը դերասանների հետ: Այսինքն՝ պետք է հետևել գործընթացին, որպեսզի մատրիցա ունենաս ու շատ ֆիլմեր դիտել՝ հիանալի ֆիլմեր, որոնք անցել են փորձագիտական գնահատական և դարձել են իրադարձություն: Նրանք ճաշակ են թելադրում և թույլ չեն տալիս խարդախություն անել:
Հատուկ կրթության մասին հարցին այժմ այլ կերպ եմ պատասխանում: Մի անգամ ես հանկարծ հասկացա մի պարզ բան. չէ որ ես դերասանի մասնագիտություն եմ սովորել և՛ Նովոսիբիրսկում, և՛ Մոսկվայում: Ես շատ դրամատուրգիական նյութ եմ կարդացել՝ հին հույներից մինչև նոր դրամա, ուսումնասիրել եմ ռուսական և արտասահմանյան թատրոնի, գրականության պատմությունը, նաև գեղանկարչությունը, որն ուղղակի անհրաժեշտ է կինոյի դասերի համար: Շատ բան եմ սովորել փորձերի ժամանակ, երբ ռեժիսորը ստեղծում էր տեսարանները: Հետևաբար կարող եմ ասել, որ ռեժիսուրայի դասընթացները միայն սկիզբն են, առաջին հիմնարար փուլը:
- Ինչ ակադեմիական երաժշտություն եք դուք լսում և անձամբ ծանո՞թ եք Ֆիլիպ Գլասսի հետ:
- Երբ մենք նկարահանեցինք «Լևիաթանը» և, ըստ էության, ավարտեցինք ֆիլմի մոնտաժը, ես արդեն ապրում էի Ֆիլիպ Գլասսի «Էխնատոն» օպերան օգտագործելու գաղափարով, արդյունքում, այդպես էլ արեցի: Բայց ես շատ երկմտում էի. Ինձ թվաց, որ սա «ծանր հրետանի» է, չափազանց հզոր երաժշտություն: Եվ այդ ժամանակ ինձ հրավիրեցին Գյոթեբուրգ փառատոնի, որտեղ մի օր Ֆիլիպ Գլասսը հանդես էր գալիս «Koyaanisqatsi»-ով: Էկրանին ցուցադրվում էր ֆիլմը, իսկ նա ղեկավարում էր սիմֆոնիկ նվագախումբը: Վերադառնալիս ես թռչում էի Ժնևով: Դուրս եմ գալիս ինքնաթիռից և տեսնում եմ ինքնաթիռի սանդուղքով իջնում է մարդ, որը զարմանալիորեն հիշեցնում է Գլասսին: Սկզբում ես չհավատացի իմ աչքերին, իսկ հետո առաջ անցա, ծածուկ հայացք նետեցի ու համոզվեցի, որ նա է: Ես նույնիսկ ինձ թույլ տվեցի սարսափելի մի բան. Լուսանկարեցի նրան ընդհանուր պլանով: Բայց մենք անձամբ չծանոթացանք:
- Ո՞ւմ հետ է անձնական ծանոթությունն ու զրույցը ձեզ ցնցել:
- Հավանաբար, պետք էր մոտենալ Ֆիլիպ Գլասսին և զրուցել…Պատկերացրեք 2004 թվականի գարունն է, մենք հենց նոր արթնացել ենք հռչակավոր՝ Վենետիկում «Վերադարձը»-ով հաղթած և մշակութային ցնցում ապրած: Եվ հանկարծ հյուրանոցում նախաճաշին մենք հարևան սեղանի շուրջ տեսնում ենք Դեյվիդ Լինչին: Իհարկե, մենք մոտեցանք, ողջունեցինք, ինչպես ասում են, «գլխարկը հանեցինք», և մի փոքր շփվեցինք: Նա շատ կարևոր խոսքեր ասաց. «Առաջին. նկարահանման հրապարակում դուք միշտ պետք է ձեզ երջանիկ զգաք: Եվ երկրորդ. Երբեք որևէ մեկին թույլ մի տվեք, որ իր բարակ մատներով սողոսկի ձեր մտքերի մեջ»: Ես հրաշալի հասկացա, թե ինչի մասին է նա խոսում:
- Ի՞նչ խորհուրդ կտաք կարդալ կարանտինի ընթացքում:
- Վերջերս բոլորին խորհուրդ եմ տալիս կարդալ Նիկոլայ Նիկուլինի «Հիշողություններ պատերազմի մասին»: Սա բացարձակապես անհավատալի գիրք է, փաստորեն, ականատեսի հիշողություններ: Լինելով շատ երիտասարդ՝ հեղինակն անցել է ամբողջ պատերազմը, իսկ հետո դարձել է Էրմիտաժի աշխատակից: 1975-ին, այլևս չկարողանալով դիմակայել ներքին «ճնշմանը», նա դուրս բերեց և նկարագրեց այն ամենն, ինչ տեսել էր ռազմաճակատում: Ավելի քան 20 տարի տեքստը սեղանին էր մնացել: 2007-ին, նա իր գործընկերներին հատվածներ էր տալիս կարդալու, և դա հասավ Միխայիլ Պիոտրովսկուն, որը բառացիորեն ստիպեց տպագրել տեքստը: Սա զարմանալի ճշմարտություն է պատերազմի մասին, պարզապես այրող գիրք:
Դեռ պատանեկության տարիներին, իննսունականների կեսերին, ես «Փիլիսոփայական նամակներ» ամսագրում կարդացի Չաադաևին, և առավոտյան ես պարզապես խեղդվում էի արցունքներից: Այնքան ցնցված էի տեքստից, որ միայն մեկ ցանկություն կար`գնալ տպարան և հրապարակել այն սեփական փողերով, լույս ընծայել բրոշյուր և անվճար բաժանել մետրոյում: Ինքը`Չաադաևը «Տելեսկոպում» տպագրեց միայն առաջին նամակը, որից հետո ամսագիրը փակեցին, գլխավոր խմբագրին աքսորեցին մայրաքաղաքից հեռու, իսկ հեղինակին խելագար հայտարարեցին: Բայց այս գիրքը շատ կարևոր է:
Թարգմանությունը՝ Սեդա Հոգոցյանի