Ալեքսանդր Սոկուրով. «Մենք նորից գնացել ենք չտրորված ճանապարհով»
Ալեքսանդր Սոկուրովը որ գրեթե պաշտոնապես արգելված էր իր խորհրդային հայրենիքում և այժմ էլ ամենացանկալի ռեժիսորը չէ Ռուսաստանում, շարունակում է պնդել՝ ցանկացած ազգային մշակույթ մի անկրկնելի, աստվածային բան է և այդ մշակույթների ամբողջությունից պետք է սպասել փրկության լույսը: Սոկուրովն անկեղծորեն խոստովանում է՝ հոգնել է պայքարել իր երկրում, որտեղ ամենավաղ տարիքից բախվել է մեծ դիմադրության, ընդունում է, որ շատ դեպքերում պարտվել է, բայց այսօր էլ հավատարիմ է իր անխախտ համոզմունքին՝ արվեստագետն անկախ հանրային հակազդեցության ուժից պետք է վերհանի ու ցույց տա իր ժողովրդի ճշմարիտ էությունը. «այնպես ինչպես ռուս գրականության դասականները պարզապես մերկացրեցին ռուս մարդուն և նրան կանգնեցրին հայելու դիմաց»:
Սոկուրովը Երևանում է իր ֆիլմերի հետահայաց ցուցադրության առիթով: Ծրագրում ներառված հինգ ֆիլմերից հանդիսատեսին անձամբ է ներկայացնում իր «Մոլոք» և նոր՝ «Հեքիաթ» ֆիլմը: Ռուսական կինոյի ամենաբարդ ռեժիսորներից մեկը, որը միջազգային ամենահեղինակավոր կինոմրցանակների դափնեկիրն է, առաջին անգամ Հայաստանում էր ճիշտ 11 տարի առաջ՝ «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի հրավերով և Հայաստանից իր հետ տարավ ևս մեկ պարգև՝ Հայ առաքելական եկեղեցու «Եղիցի լույս» մրցանակը: Երևանյան կարճատև այցի ընթացքում նա հանդիպեց Հայաստանի կինոմիության իր գործընկերներին և Կինոյի տան հայտնի Բուխարու սրահում Խաչատրյանի, Սարոյանի, Վիմ Վենդերսի, Կոստա Գավրասի անունների կողքին թողեց նաև իր ստորագրությունը:
Նունե Ալեքսանյան -Քիչ առաջ Ձեր ստորագրությունը թողեցիք այն պատին, որտեղ մշակույթի շատ մեծերի անունները, կարծում եմ, Ձեզ հոգեհարազատ են և որոշակի արժեքներ են խորհրդանշում:
Ալեքսանդր Սոկուրով -Մշակույթը մի ամբողջական շղթա է, որում մենք քայլում ենք իրար հետևից. մեկը կքայլի առջևում, իսկ մենք կհայտնվենք թիկունքում: Մենք երբևէ չպետք է մոռանանք այդ մարդկանց, որոնց գեղարվեստական նվաճումների շնորհիվ մենք կանք ոչ թե յուրաքանչյուրս առանձին-առանձին, այլ յուրաքանչյուրս այդ մշակույթի շղթայի մի օղակն է՝ անկախ ազգությունից, լինի դա Սարոյանը, Խաչատրյանը, Վենդերսը կամ ես: Թերևս դա անհրաժեշտ է մարդկանց, քաղաքակիրթ հասարակությանը և ընդհանրապես քաղաքակրթությանը:
Ն.Ա. -Երևանյան հետահայաց ցուցադրությունը սկսվում է «Մոլոք» ֆիլմով, որը նկարահանել եք 1999-ին: Սա ֆիլմ է անսահմանափակ իշխանության այլասերող, կործանիչ ուժի մասին: Ֆիլմի ստեղծումից գրեթե քառորդ դար անց աշխարհում այդ իմաստով առանձնապես բան չի փոխվել: Բայց Դուք Ձեր ֆիլմում որոշակի փոփոխություններ եք արել, ինչո՞ւ:
Ա.Ս. -Նախևառաջ պետք է ասեմ, որ այժմ Երևանում, ըստ էության, նոր ֆիլմ կդիտեն, որում կան նոր դրվագներ, որոնք չկային նախկինում: Մենք փոքր-ինչ լավացրել ենք մոնտաժը, պատկերը, որ ֆիլմն ավելի արդիական լինի, որ ժամանակակից հանդիսատեսը զգա ու հասկանա, որ այդ պատմությունը շատ էլ հեռավոր չէ: Ինչ վերաբերվում է սյուժեին, պետք է ասեմ, որ մոլոքն, ըստ էության, ինչ-որ ահռելի, մարդու կողմից չհաղթահարված ուժ է, որը ներխուժում է մեր կյանք և տրորում մարդկային ճակատագրերը այն ժամանակ, երբ մենք դա թույլ ենք տալիս: Օրինակ՝ ընտրում ենք Հիտլերին, և վերջ, մենք նրան ընտրեցինք, և մոլոքն արդեն կգա, որովհետև սև ուժերը երբեք ինքնակամ չեն հեռանա, եթե մենք նրանց չոչնչացնենք: Ինչպես հիվանդությունը, եթե չես պայքարում նրա դեմ, նա հաղթում է մարդուն, իսկ եթե հավատում ես աստվածային ուժին, ուրեմն օգնություն կստանաս: Բայց անգամ այդ հավատն աշխատանք է. ամեն ինչ կապվում է աշխատանքի, տքնանքի հետ: Այդպիսին է մարդու կյանքը:
Ն.Ա. -Փաստորեն նաև մյուս ֆիլմերում մենք տեսնելու ենք նոր դրվագներ, որոնք պահպանվել են Ձեր արխիվում և չեն եղել նախնական տարբերակներում:
Ա.Ս. -Ես սիրում եմ վերադառնալ իմ ֆիլմերին, քանի որ չափազանց պահանջկոտ եմ ինքս իմ հանդեպ, և երբ դժգոհությունս կուտակվում է, ես սկսում եմ նորից աշխատել ֆիլմերիս վրա: Բացի այդ, այն ժամանակ ես շատ էի զգուշանում, քանի որ ինձ հաճախ էին ասում որ ոչ ոք չի նայի այդ ֆիլմերը, որ ոչ ոքի դա չի հետաքրքրի: Այդ կերպարներն այնքան վտանգավոր էին, որ ես որոշակիորեն զգուշանում էի՝ նկատի ունենալով հանրային տրամադրությունները: Հիմա այդ զգուշության անհրաժեշտությունը չկա: Եվ նոր դրվագների հայտնվելն ինչ-որ կերպ բարձրացնում է սյուժեի հանրային ընկալման և գիտակցման աստիճանը: Կինոյում կամ մշակույթում մենք դատավորներ չենք: Հասարակությունը, մարդիկ մեզ վստահում են կյանքի, պատմության ուսումնասիրությունը, և մենք հասարակությանը ներկայացնում ենք թե ինչ ենք բացահայտել: Հասարակությունն ինքը պետք է դատի և ինչ-որ որոշումներ կայացնի, որովհետև տեսել է գեղարվեստական ստեղծագործությունը:
Ն.Ա. -2020 թվականի նոյեմբերին ռուսաստանյան շատ այլ արվեստագետների հետ Դուք կոչ արեցիք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին Արցախի մշակութային ժառանգությունը փրկելու նպատակով այն ներառել Համաշխարհային ժառանգության ցանկում: Անցել է գրեթե երեք տարի, և մենք ահռելի կորուստներ ունենք այդ բացառիկ քաղաքակրթական արժեքներից:
Ա.Ս. -Նախևառաջ ասեմ, որ ես ստացել եմ բավականաչափ խիստ բարկացած, ավելի քան ջղագրգիռ նամակներ՝ ինքներդ էլ հասկանում եք թե որտեղից: Ցավոք, իմ հասցեն հայտնի և հասանելի է: Ես չեմ պատասխանել այդ նամակներից որևէ մեկին, որոնցում ինձ մեղադրում են, որ ես Հայաստանի կողմից եմ: Ես կարող եմ միայն մի բան ասել, որ ես մշակույթի, ավանդույթի, հավատի և մարդկային կյանքի կողմից եմ: Հանուն քաղաքական վեկտորի չի կարելի փոխել մարդկանց կյանքը, դրա իրավունքը չունեն ո՛չ Ադրբեջանի, ո՛չ Հայաստանի կառավարությունները: Մենք բոլորս պետք է հարգենք այն մարդկանց կյանքն ու արժանապատվությունը, որոնք ապրում են այնտեղ: Այդ պատճառով մենք բոլորս պետք է պահպանենք նրանց, պահպանենք գնդակներից, կրակահերթերից, ավերածություններից և փախուստից: Եվ միայն մեկ լուծում կարող է լինել՝ լուծում ոչ թե հօգուտ քաղաքական սկզբուքների, այլ հանուն այնտեղ ապրող մարդկանց: Մենք բոլորս պետք է ամեն ինչ անեինք, որ այնտեղ ապրող մարդկանց ոչինչ չսպառնա: Չկան անլուծելի քաղաքական պրոբլեմներ, բայց, քաղաքական խնդրի ռազմական լուծումն վատթարագույնն է մեզ հայտնի բոլոր տարբերակներց: Ես պարզապես ռեժիսոր եմ, հասարակ մարդ, որը ֆիլմեր է ստեղծում, և ինձ հանդիսատես է պետք՝ իմ սիրելի Հայաստանում, Ղարաբաղում, Ադրբեջանում և Ֆրանսիայում: Եվ ես ուզում եմ հանդիսատես ունենալ, եթե չունենամ՝ ո՞ւմ եմ պետք: Այն ինչի ականատեսն ենք այսօր, շատ ցավոտ իրավիճակ է: Ինձ թվում է քաղաքական գործիչները ճիշտ կողմից չեն մոտենում խնդրի լուծմանը: Լուծման գլխավոր չափանիշը պետք է լիներ չվնասել այնտեղ ապրող մարդկանց: Իսկ մնացյալը՝ մեկի կամ մյուսի պետության արժանապատվությունը, ազգի հպարտությունը. այդ ամենն, իհարկե, շատ լավ է, շատ գեղեցիկ, բայց վճարիր դրա համար քո սեփական կյանքով, քո որդու, եղբոր, քրոջ, ամուսնու կյանքով՝ պատրա՞ստ ես գնալ դրան հանուն քաղաքական ինչ-որ կարգավիճակի հաստատման: Ես պատրաստ չէի լինի: Ամենակարևորն այնտեղ ապրող մարդկանց շահերն են:
Ն.Ա. -Ձեզ դեռ չե՞ն ներառել Ադրբեջանի հայտնի սև ցուցակում:
Ա.Ս. -Հավանաբար ներառել են, չգիտեմ, քանի որ ես գործնականում ոչ մի շփում չունեմ ադրբեջանական կողմի հետ, ես այնտեղ չեմ լինում, իսկ հայկական կողմում և Պետերբուրգում շատ հայ ընկերներ ունեմ: Բայց լուրջ նամակներ ես ստացել եմ այն մասին, որ ինձ խաբում են, որ թյուրիմացության մեջ են գցում, որ իրականում Ղարաբաղում ոչ մի ավերածություն էլ չկա, որ իրենք Ղարաբաղի բնակչությանը մեծ հարգանքով են վերաբերվում, և որ ես միանում եմ Ադրբեջանի հանդեպ կեղծիքի գործընթացին: Բայց ես Ղարաբաղի բնակիչների կողմից եմ:
Ն.Ա. -Դուք երկար տարիներ զբաղվել եք պատերազմ-մշակույթ փոխհարաբերությունների ուսումնասիրությամբ: Եվ այդ խնդիրն այսօր արդիական է առավել քան երբևէ: Ի՞նչ կարող ենք արձանագրել այսօրվա իրողությունների տեսանկյունից:
Ա.Ս. -Նման մեծ ձևաչափի հարցերի դեպքում բախվում ենք սեփական պետությանը: Պետերբուրգում, Մոսկվայում իմ մտերիմ բարեկամների շրջանակով մենք միշտ փորձել ենք համոզել Ռուսաստանի ղեկավարությանը ուշադրություն դարձնել մի անխախտ դրույթի վրա՝ պետությունը գոյություն ունի, որ զարգացնի, ամրապնդի մշակույթը և ժողովրդի քաղաքակրթական մակարդակը. դա պետության գլխավոր խնդիրն է, մնացյալ բոլորը՝ տնտեսական աճ, բանակ, բյուրոկրատիա, երկրորդական խնդիրներ են: Պետությունը, որը փորձում է ռազմական ճանապարհով լուծել քաղաքակրթական խնդիրները, սխալ է գործում: Գուցե իրավաբաններն ասեն անգամ՝ հանցանք է գործում, և ես հակված եմ դրան: Ցավոք, պատմությունը չես դատի: Գիտենք որ Երկրորդ համաշխարհայինից հետո եղավ Նյուրենբերգյան դատավարությունը, բայց ամեն ինչ կարծես արդեն մոռացվել է, և ես տպավորություն ունեմ, որ երբ դատում էին նացիստներին, այդ ամենն այնքան էլ ֆունդամենտալ չարվեց, ինչ-որ մի բան բաց թողեցին, անավարտ թողեցին: Մի տեսակ ընտրողաբար վերաբերվեցին դատապարտյալի աթոռին նստածներին: Մենք գիտենք, որ խաղաղությունն այլընտրանք չունի, և մահն այլընտրանք չունի. մենք մահկանացու ենք՝ մի ինչ-որ կյանք ենք ապրում և հեռանում ենք, ու մեր հարազատներն են հեռանում: Եվ դա միակ բանն է, որին այլընտրանք չկա. մարդն ի վիճակի չէ հաղթել մահին: Բայց մարդը չպետք է ամրապնդի մահի դիրքերը և երիտասարդ մարդկանց ձեռքը զենք տա:
Ն.Ա. -Մեր կյանքի նոր իրողություններից մեկն էլ Ռուսաստանի քաղաքացիների առատ ներկայությունն է ինչպե՛ս Երևանում, այնպե՛ս էլ աշխարհի տաբեր ծայրերում: Ըստ էության, Ռուսաստանն այսօր ահռելի ինտելեկտուալ և ստեղծագործական ներուժ է կորցնում: Ի՞նչ եք մտածում այս խնդրի մասին:
Ա.Ս. -Ես արդեն ասել եմ և կրկնում եմ, որ շնորհակալ եմ Հայաստանի բնակիչներին, որ ընդունել եք այդ մարդկանց: Հայրենիքից այդպես հեշտ չեն բաժանվում, դա լավ կյանքից չէ, և հայերը հաստատ դա շատ լավ գիտեն: Ուստի ես շնորհակալ եմ և կլինեմ այստեղ՝ Հայաստանում փրկված յուրաքանչյուրի հոգու համար: Իհարկե, երկրի համար դա շատ մեծ կորուստ է, որովհետև առաջին հերթին հեռացան շատ օժտված, շնորհքով, ազնիվ, լավ կրթված ու լավ դաստիարակված մարդիկ: Եթե նրանք կարողանան Հայաստանում իրենց ուժերն օգտագործել արտադրության տարբեր ոլորտներում և օգնել հայկական պետականության զարգացմանը, դա հրաշալի կլիներ: Դուք բարեսիրտ, մեղմ մարդիկ եք, գուցե դուք Ռուսաստանի ինչ-որ մեղքեր Հայաստանի հանդեպ ներեք նրանց: Բայց Ռուսաստանի համար դա մեծ կորուստ է. երկրի տարածքն ահռելի է, և բնակչությունը թվում է թե մեծ է, բայց չգիտես ինչու յուրաքանչյուր հեռացողը շատ մեծ կորուստ է: Իմ ուսանողներից շատերն էլ հեռացան, ինչ-որ մեկը վերադարձավ, ոմանք էլ արդեն չեն վերադառնա: Իսկ ես փորձում էի նրանց ինչ-որ հմտություններ սովորեցնել՝ որ հայրենիքում աշխատեն: Ես էմիգրանտներ չէի պատրաստում: Ես ուզում էի, որ կաբարդինական, դաղստանյան, չեչենական, Օսեթիայի կինոն զարգանա տեղերում, և յուրաքանչյուրն աշխատի այնտեղ, որտեղ իր ժողովուրդն է ապրում, որտեղ իր հայրենիքն է: Բայց բոլորը հեռանում են: Ես, իհարկե, պարտվեցի. այն նպատակը, որ ես ունեի գալով Հյուսիսային Կովկաս, որ այդ երիտասարդները հենց տեղում ստեղծեն իրենց կինոն, չիրագործվեց, և ես տանուլ տվեցի:
Ն.Ա. -Բայց Ձեր ուսանողներից շատերն արդեն իրենց կինոն են նկարում և միջազգային փառատոների մրցանակներ ունեն: Ո՞րն է այն գլխավոր դասը կամ պատգամը, որ տվել եք նրանց:
Ա.Ս. -Իրականում իմ խնդիրը նրանց արհեստ սովորեցնելն էր, որ նրանք կարողանան իրենց և իրենց ապագա ընտանիքները պահել, նաև սկսեն իրենց ժողովրդի հետ ազնիվ, բաց ու անկեղծ խոսել: Իմ առաջին դասի ժամանակ ես նրանց ասացի. «Իմ սիրելի, հարգելի երիտասարդ կոլեգաներ, կգա ժամանակ, երբ դուք ձեր ֆիլմերը կնկարեք, և դրանք դուր չեն գա ձեր ժողովրդին»: Իրականում այդպես էլ եղավ, ֆիլմերը, որ նկարում են իմ նախկին ուսանողները, դժվար են ընդունվում Կովկասում. դա ակնհայտ իրողություն է: Բայց ես նրանց նաև ասել եմ. «Երբեք մի մոռացեք, որ ձեր առջև պետք է լինի ռուսական մշակույթի և ռուս ժողովրդի փոխհարաբերության օրինակը. դասը: Այնքան բաց և անկեղծ խոսք, այն աստիճանի ինքնաքննադատական և քննադատական ճշմարտություն, որքան ռուսների մասին ռուս ժողովրդին ասել են Դոստոևսկին, Տոլստոյը, Չեխովը, Բունինը, նման ճշմարտություն ոչ ոք իրեն թույլ չի տվել ասել իր ժողովրդի մասին: Այո, Դոստոևսկու համար հեշտ չէր: Այդ հիմա է, որ նա լուսապսակ է կրում, Տոլստոյը՝ նույնպես, իսկ այն ժամանակ նրանց վիճակը չափազանց բարդ էր»: Եվ իմ ուսանողներն, իհարկե, վշտացած էին այն ժամանակ, երբ նրանց ցույց տվեցի այդ հեռանկարը, պնդեցի, որ գլխավոր խնդիրն է՝ օգնել սեփական ժողովրդին հասկանալ, թե իրականում ինքն ինչպիսին է: Ցավոք, հայկական կինոյում ես չեմ տեսնում ազգային էության, ազգային արժանիքների և թերությունների ներքին և խոր ուսումնասիրության այդ միտումները: Իսկ արվեստում մենք պարտավոր ենք այդ մասին խոսել, որովհետև արվեստի լեզվով դա կլինի ամենաանչար և չվիրավորող հետազոտությունը: Մնացյալ ամեն ինչը՝ հրապարակախոսությունը, քաղաքականությունը՝ դրանք վիրավորում են մեզ, իսկ արվեստը՝ կինոն, գրական ստեղծագործությունն այն աստիճան հօգուտ ժողովրդի են և նրբանկատ, որ մի օր մարդիկ հավանաբար կգնահատեն դա: Հենց դա եմ նրանց ասում՝ երբեք ոչ մի բանից չվախենալ, երբեք չխոնարհվել կրոնական դոգմաների առջև և միշտ ինչ-որ կերպ ազնվորեն խոսել սեփական ժողովրդի հետ: Բայց դեռ կտեսնենք, թե ինչ կլինի հետագայում:
Ն.Ա. -Գրեթե մի ամբողջ կյանք՝ երեք տասնամյակից ավելի «Ֆաուստի» գաղափարը խմորվել է Ձեր գլխում, Դուք նախապատրաստական ահռելի աշխատանք եք կատարել և մեծ դժվարությամբ, ի վերջո, ֆիլմը հասցրել եք մեծ էկրան: Կարո՞ղ ենք համարել որ այն առանձնահատուկ ֆիլմ է Ձեզ համար:
Ա.Ս. -Տեխնիկապես «Ֆաուստն» ամենաբարդն էր և ամենածախսատարը՝ իմ կյանքի ամենաթանկ ֆիլմն էր, իհարկե ոչ ամենաթանկը խորհրդային կինոյում, բայց ամենադժվարն էր, քանի որ շատ բարդ թեմա էր: Այդ թեմային ոչ ոք չէր համարձակվում մոտենալ, ի վերջո դրանում ինչ-որ սարսափելի հանգամանքներ կան՝ մոտեցումը սև ուժերին, մահին, այդ ուժերի հետ պայքարը: Այն ժամանակ չափազանց դժվար էր, հիմա արդեն անցավ: Հիմա ես շնորհակալ եմ ճակատագրին, որ նա ինձ հնարավորություն տվեց ավարտել այդ շարքը, որը չափազանց կարևոր է իմ ամբողջ կյանքի համար: Բայց դա մեր խիզախումն էր՝ բոլորի, ովքեր աշխատեցին այդ ֆիլմի վրա: Եվս մի կարևոր հանգամանք. երբ աշխատում ես նման դրամատուրգիայի և նման բովանդակության վրա, սերտորեն մոտենում ես մի այլ, օտար ժողովրդի, տվյալ դեպքում գերմանացիների հոգուն, գիտակցությանն ու ենթագիտակցությանը: Եվ սա ինչ-որ մի բարձրակետ է, սրբություն սրբոց, որովհետև, ի վերջո, «Ֆաուստը»՝ «Ֆաուստ» է, Գյոթեն՝ Գյոթե է: Եվ ինչպես ոմանք են ասում՝ Գյոթեն 19-րդ դարի Լեոնարդո դա Վինչին է, հսկայական մի ֆիգուր, կինեմատոգրաֆիստի համար նման կերպարին մոտենալը չափազանց մեծ ռիսկ է. ասես արձանի հետ խոսես ինչպես կենդանի մարդու հետ կխոսեիր: Բայց ռեժիսորը նման քայլեր պիտի անի՝ եթե անգամ շատ դժվար է և վախենում է. նա պետք է աշխատի, աշխատի և աշխատի: Հիմա, երբ հետ եմ նայում, մտածում եմ՝ երևի խենթություն էր, իմ մեջ ինչ-որ խելագարություն էր այն պահին, երբ ես ընտրեցի այդ թեման: Այդ ֆիլմում մեծ և փայլուն արտիստներ էին խաղում ամբողջ Եվրոպայից, որոնց ես երախտապարտ եմ, որ նրանք արեցին ամեն ինչ, որ հասկանան ինձ: Մենք շատ ջանացինք, և մենք արեցինք դա: Եվ այդ ամենով հանդերձ, դժվար է ասել, որ «Ֆաուստն» իմ ամենասիրելի ֆիլմն է: Հիմա մեզ շատ դժվար տրվեց «Հեքիաթը», որն այժմ ներկայացնում ենք Երևանում: Ես չգիտեմ, թե այդ ֆիլմն ինչպես կընդունեն Երևանում, կհասկանան թե՝ ոչ: Մենք նորից գնացել ենք չտրորված ճանապարհով, նման ֆորմայով, նման տեխնոլոգիայով դեռ ոչ ոք չի նկարել: Արևմուտքի շատ երկրների վարձույթում ֆիլմն արդեն եղել է, և շատերն են ասում որ դա ռեալ չէ, որ նման բան հնարավոր չէր անել: Բայց մենք Ռուսաստանում արդեն ունենք այդ փորձը, մենք արդեն արել ենք «Ռուսական տապանը» և այն ժամանակ թվում էր, որ հնարավոր չէ դա անել մեկ կադրով: Եվ «Ֆաուստն» էլ անհաղթահարելի թեմա էր թվում, բայց ոչինչ՝ մենք արեցինք դա:
Ն.Ա. -Դեռ 11 տարի առաջ տեղի ունեցած մեր հարցազրույցի ժամանակ ինձ ասացիք, որ միշտ խորապես հիացել եք Մերիլ Սթրիփով և որ հատուկ սցենար ունեք նրա համար: Ի՞նչ եղավ այդ սցենարի ճակատագիրը:
Ա.Ս. -Դա անգամ սցենար չէր, այլ՝ լիբրետո, բայց, ցավոք, չհաջողվեց դա իրականացնել, քանի որ այդ ճանապարհին բազմաթիվ միջնորդներ, գործակալներ փող են աշխատում արտիստների վրա: Բացի այդ նրա հետ ֆիլմ անելու համար ահռելի բյուջե է հարկավոր, նրա հոնորարը կարող է այնպիսին լինել, որ ես պետք է հինգ, վեց կամ տասը կյանք ապրեմ, որպեսզի վաստակեմ չնչին մասն այն հոնորարների, որը պետք է վճարել նրան: Ես, իհարկե, նման գումարներ չունեմ: Նա ինքն էլ շատ էր ուզում, որ միասին աշխատենք: Եվ ես էլ շատ ափսոսում եմ, որ հավանաբար արդեն չենք կարողանա դա իրականացնել, մանավանդ հիմա, երբ ամեն ինչ փշրվեց մանր կտորների, անգամ ոչ թե բեկորների, այլ պարզապես ավազի: Եվ մենք պառկած ենք այդ ավազի վրա, շուրջն անապատ է և չգիտենք ուր գնալ. այսինքն գիտենք, բայց շատ դժվար է:
Ն.Ա. -Ի՞նչի շուրջ եք այժմ մտածում, ի՞նչ թեմայով կլինի Ձեր հաջորդ ֆիլմը:
Ա.Ս. -Նոր ֆիլմի համար գումար չկա և հնարավոր է, որ առաջիկայում չլինի էլ: Եվ ես էլ ֆիզիկապես այլևս գումարներ հայթայթելու ուժ չունեմ, ես ինձ երբեմն շատ վատ եմ զգում: Եթե Աստված ինձ օգնի՝ գուցե մտածեմ այդ մասին: Ռուսաստանում պետությունից աջակցություն ես չեմ ստանա՝ նկատի ունենալով իմ քաղաքական դիրքորոշումը: Ինձ թվում է մասնավոր աղբյուրները մեզ մոտ սպառված են. նրանք, որոնք նախկինում աջակցում էին հեղինակային կինոյին, նրանք հեռացել են Ռուսաստանից, ոմանք էլ այս պատժամիջոցների արդյունքում կորցրել են իրենց կարողությունը: Ես շատերին կցանկանայի միայն վերապրել այս ժամանակները, գուցե՝ փոխել մասնագիտությունը, հեռանալ կինոյից: Կյանքը շատ ավելի հրաշալի և կարևոր է կինոյից կամ որևէ այլ արվեստից, չի կարելի կինոյի ֆանատ լինել կամ եթե կինո չես նկարում՝ խաչ քաշել քո կյանքի վրա: Ո՛չ պետք է շարունակել ապրել:
Ն.Ա. -Իսկ Դուք ո՞ւր կհեռանայիք կինոյից:
Ա.Ս. -Իմ տարիքում արդեն ոչ մի տեղ չես գնա, բայց ինձ շատ հետաքրքրում է ավիացիան, ինժեներիան: Ես մինչև վիրահատվելս անգամ թռչում էի ինքնաթիռով: Բացի այդ նաև բժշկության առանձին ճյուղեր ինձ շատ էին գրավում: Եվ մայրս էլ ինձ երկար համոզում էր բժշկական ինստիտուտ գնալ, բայց ես ընտրեցի մշակույթը: Ինձ թվում է, որ իմ բնավորության բերումով եթե զբաղվեի բժշկությամբ՝ ավելի օգտակար կլինեի: Տեսնում եք՝ դեմ ես գնում մայրիկի ցանկությանը և միշտ սխալվում ես. երբ մայրդ խորհուրդ է տալիս, պետք է միշտ մտածել այդ մասին, ինչ-որ բան նա քո մասին ավելի գիտի:
Հարցազրույցը՝ Նունե Ալեքսանյանի