Տիգրան Բարխանաջյան. «Այս սրբապատկերն իմ բաժին ծաղիկն էր»
Պատարագվող ժողովուրդը՝ Ցեղասպանության նահատակների սրբապատկերում
2015-ի ապրիլի 23-ին Հայ Առաքելական Սուրբ եկեղեցու տոնացույցում ավելացավ նոր հիշարժան օր՝ Հայոց ցեղասպանության ժամանակ հանուն հավատի և հայրենիքի նահատակված սրբերի օր։ 400 տարվա ընդմիջումից հետո Հայ եկեղեցին առաջին անգամ էր կատարում սրբադասման արարողություն։
Նահատակ սրբերին նվիրված նոր շարական ու վկայաբանություն գրվեց, սրբապատկեր նկարվեց, նոր մասունքարան պատրաստվեց:
Տիգրան Բարխանաջյանը մեկն է նկարիչներից, որին առաջարկվեց սրբապատկերի էսքիզներ անել: Դրված խնդիրն այնքան անսովոր ու պատասխանատու էր, որ սկզբում անգամ մտածում էր հրաժարվել։
«Ինձ համար անսովոր էր այդպիսի մոնումենտալ սրբապատկերը։ Միշտ պատկերացրել եմ պատմականորեն մեզ հայտնի սրբերի, առավելագույնը՝ մի քանի հոգու պատկեր, բայց ոչ՝ ժողովրդի հավաքականություն։ Խնդիրը շատ հետաքրքիր ու անսովոր էր, ինչպես և սրբադասման երևույթն ինքնին։ Ամեն ինչ նոր էր, նոր մոտեցումներ էին պահանջվում»։
Տիգրանը սկզբում մտածում էր Եղեռնի զոհ դարձած մտավորականներին պատկերել։ Ասում է՝ Ցեղասպանությունը ոչ վաղ անցյալի պատմություն է, որն առնչվում է յուրաքանչյուր հայ ընտանիքի, և անձնավորված կերպարները հարազատության շունչ կհաղորդեին սրբապատկերին։ Բայց Տիգրանի առջև կարևոր խնդիր էր դրված՝ չպատկերել կոնկրետ անձանց, այլ ստեղծել ժողովրդի հավաքական կերպար՝ տարբեր տարիքի, սեռի, զբաղմունքի տեր մարդկանց: Սրբադասման հիմքում էլ հավաքականությունն էր՝ չէին նշվում անհատների անուններ, և ոչ էլ նահատակների ընդունված թիվը՝ մեկ ու կես միլիոնը:
«Սրբապատկերի մեջ պատարագի խորհուրդն է ամփոփված՝ ոչ թե վավերագրական մանրամասներով, այլ՝ սիմվոլիկ. կան դպիրներ, սարկավագներ՝ խաչվառը բռնած կամ խնկարկող։ Պատարագն այստեղ 2 իմաստ ունի՝ որպես ծիսական արարողություն և պատարագվող ժողովուրդ, որը նահատակվում է իր հավատի, ազգային պատկանելության համար։ Կերպարները հաշվելի չեն, աստիճանաբար բարձրանում են վերև ու տարրալուծվում։
Իմ առջև մեկ այլ խնդիր էր դրված. թեպետ ողբերգության մասին է խոսքը, բայց ցավագին պատկերներ չպիտի լինեին՝ տանջալից դիմագծերով կամ նահատակության պահին, որովհետև իրենք արդեն հաղթած և հարություն առած երանելիներ են մեզ համար։ Ողբերգությունն ու Ցեղասպանությունը հուշող էլեմենտները փորձել եմ ներմուծել խաչքարերի միջոցով: Ներքևի մասում դրանք քարակույտի տեսք ունեն, աստիճանաբար բարձրանալով՝ դառնում են կանգուն հուշարձաններ, խաչքարեր, եկեղեցիներ։ Վերևում Արարատն եմ պատկերել, բայց հակառակ՝ Արևմտյան Հայաստանի կողմից, նկատի ունենալով, որ այդ մարդիկ Արևմտյան Հայաստանի բնիկներն են»,- պատմում է Տիգրանը։
Ասում է՝ իր սրբապատկերում զգում է Վարդգես Սուրենյանցի ազդեցությունը, հատկապես՝ «Ոտնահարված սրբություն» կտավի ու գաղթականների շարքի: Նկարելու ընթացքում հաճախ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ էր գնում՝ միջավայրը զգալու, արխիվային լուսանկարներ դիտելու:
Մի քանի ամիս Տիգրանին սենյակ էին հատկացրել Գանձատանը։ Երբեմն Մայր Աթոռում էր մնում, որ մինչև ուշ գիշեր նկարի ու առավոտյան շուտ նորից շարունակի աշխատանքը։ Գրեթե ամեն օր Վեհափառը գալիս էր՝ ընթացքին հետևելու, երբեմն՝ խորհուրդներ տալու: Երեխային գրկած հոր կերպարն ու բաց թևերով սրբերին ընդունող Հայր Աստծո պատկերը Գարեգին Երկրորդն էր հուշել:
«Անսովոր զգացողություն էր մի քանի ամիս շարունակ տեսնել այդ կերպարները։ Ամեն առավոտ գալիս էի աշխատելու, երեկոյան գնալուց հրաժեշտ էի տալիս, ոնց որ տան անդամներ լինեին։ Հետո, երբ այդ նույն նկարը տեսա հրապարակային ցուցադրված, շատ հետաքրքիր ապրումներ ունեցա, թվում էր՝ քննություն էի հանձնում: Սա ինձ համար, կարծես, իրենց հիշատակի առջև պարտքի մարում լիներ, այսպես փորձեցի իմ բաժին ծաղիկը դնել»։
Սրբերի մասունքներն ամփոփող արծաթե մասունքատուփի վրա ևս Տիգրանի սրբապատկերն է: Սրբադասման արարողությանը հազարավոր հյուրերի ու ուխտավորների հետ ինքը ևս հետևում էր պատմական արարողությանը: Ասում է՝ ամենահուզիչն այն պահն էր, երբ այլ եկեղեցիների հոգևոր առաջնորդները գալիս ու խոնարհվում էին նահատակների սրբապատկերի առջև՝ դրանով, կարծես, ընդունելով, որ Ցեղասպանությունը միայն հայերինը չէ, համամարդկային ցավ է:
«Տրամադրությունները տարբեր են: Այն ժամանակ թեպետ զոհերի հիշատակն էինք ոգեկոչում, բայց հաղթանակած էինք, հպարտության զգացողություն կար, տպավորություն էր, որ արդարությունը վերահաստատվում է: Հիմա լրիվ հակառակն է, զգում ես, որ անընդհատ նոր անարդարություններ են լինում: Թուրքը ոչ միայն մեղա չի գալիս, ներողություն չի խնդրում, ձեռք չի պարզում, այլ ընդհակառակը՝ ամբողջ աշխարհի առջև ծաղր ու ծանակի է ենթարկում մեր նահատակներին»։
Տիգրանը 2011 թվականից Մայր Աթոռում է աշխատում։ Առիթը Գեղարվեստի ակադեմիայի ավարտական աշխատանքն էր՝ «Խորհրդավոր ընթրիքը», որ որոշեց նվիրել Էջմիածնին։ Վեհափառը նվերն ընդունեց, ծանոթացան, ու առաջարկեց Մայր Աթոռում աշխատել։ Արդեն 10 տարի Տիգրանի նկարներում գերակշռողը հոգևոր թեմաներն են։
«Ես կողմնակից եմ գեղանկարչական մոտեցմամբ ու հայկականությունն ավելի ընդգծող, քան՝ դասական խիստ կանոնիկ սրբապատկերին։ Օրինակ՝ Սուրենյանցին չես կարող համարել սրբանկարիչ, բայց իր պատկերները շատ հարազատ են։ Նրա Աստվածամայրը դարձել է հայ Աստվածամոր ընդհանրական կերպար»։
Տիգրանն ասում է՝ սրբապատկեր նկարելու համար հավատքը կարևոր է։ «Եթե դու չհավատաս, որ քո նկարածն Աստվածամայր է, ուրիշին չես կարող հավատացնել»։
Նկարելիս մեկուսանալ, հոգեպես մաքուր ու խաղաղ լինել միշտ չէ, որ հաջողվում է։ «Ամեն դեպքում փորձել եմ ինձ չծանրաբեռնել բացասական հույզերով։ Ընդհանրապես, նկարելու, արվեստի հետ առնչվելու կարևոր պայման է մաքուր, ազնիվ լինելը, չչարախոսելը, չբամբասելը»։
Տիգրան Բարխանաջյանի աշխատանքները Հայաստանի ու արտերկրի հայկական եկեղեցիներն են զարդարում։ Իսկ ամենանշանավոր՝ Հայոց ցեղասպանության սուրբ նահատակների սրբապատկերը Էջմիածնի Մայր Տաճարում էր։ Տաճարի վերանորոգման ընթաքում այն տեղափոխվել է Մայր Աթոռի Ռուբեն Սևակ թանգարան։
Լուսինե Ղարիբյան
