Վարդան Պետրոսյան. « Տառապանքն, այնուամենայնիվ, մեզ մարդ է դարձնելու»
Քեֆի սեղանների շուրջ մարդը, սովորաբար, դեգրադացվում է
Նկարիչ Վարդան Պետրոսյանի գեղանկարները, թերևս, կօգնեն նորովի բացահայտել ճանաչված դերասանին, նրա կյանքի՝ մեզ հայտնի և անհայտ իրողությունները, որոնք զգուշությամբ և մեծ խնամքով դերասանը պահում է իր անձնական տարածքում՝ հեռու օտար աչքից: Մոտ երկու շաբաթ «Սարգիս Մուրադյան» պատկերասրահում կարելի էր հանդիպել բոլորովին այլ Վարդան Պետրոսյանի: Նրա՝ «Մեր հոգսերի գարունը» խորագրով ցուցահանդես-ներկայացումն, ըստ էության, մի կյանքի պատմություն է՝ մեծ ցնցումներով, աշխարհաճանաչողության և ինքնաճանաչողության դժվար ընթացքով լի: Իսկ ինչո՞ւ «Սարգիս Մուրադյան» կամերային, փոքրիկ պատկերասրահում, դե որովհետև շատերի նման դերասանն էլ պատերազմի ու հետպատերազմական դժվար օրերում հենց այնտեղ՝ կամավորական աշխատանքների փոքրիկ այդ օազիսում էր փնտրում բանակին ու հայրենիքին ինչ-որ կերպ օգտակար լինելու հնարավորությունը: Մեր զրույցի առիթը ցուցահանդեսն էր, բայց քննարկեցինք շատ այլ հարցեր: Որոշ թեմաների մասին Վարդանը հրաժարվեց խոսել, ասաց՝ ժամանակը չի: Իր մասին առանձնապես չի սիրում խոսել, մանավանդ՝ հիմա, սակայն անկեղծորեն պատմեց իր վայրիվերումներով լեցուն կյանքի մասին`սկսած 80-ականների երևանյան թատերական-ուսանողական խենթ միջավայրից, որտեղ տրամադրություն և կանոններ էին թելադրում Արմեն Մազմանյանը, Վահրամ Սահակյանը, Քրիստ Մանարյանը, Սուքիաս Թորոսյանը, մինչև տառապանքով մարդանալու իր փլիսոփայության շրջանը:
-Եթե սկսենք ուսանողական տարիներից, դուք Թերլեմեզյանի շրջանավարտ եք. արդեն 4 տասնամյակից ավելի խաղում եք բեմում, սակայն քչերին է հայտնի, որ դուք գեղանկարիչ եք՝ գոնե կրթությամբ: Ինչպե՞ս ստացվեց, որ նկարչի մասնագիտությունն ընտրելով՝ դերասան դարձաք:
-Թերլեմեզյանից հետո ես ավարտել եմ նաև գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտի կերպարվեստի ֆակուլտետը: Այսինքն ես գեղանկարչի, հետո էլ՝ նկարիչ- կոնստրուկտորի մասնագիտությունն եմ սովորել: Դերասանական կրթություն ընդհանրապես չունեմ: Թատրոնն իմ մեջ միշտ է եղել, դեռ փոքր հասակից, ուղղակի թատերականում ծաղկեց և սկսեց պտուղներ տալ: Մեր ժամանակ ինստիտուտի ուսանողությունը մի հրաշալի, խառը ծաղկեփունջ էր, փոքրիկ մի խումբ՝ մոտ 300 ուսանողներ՝ նկարիչներ, քանդակագործներ, ռեժիսորներ, դերասաններ: Մենք ապրում էինք միևնույն՝ շատ բուռն և ստեղծագործական կյանքով, և դերասանների, ռեժիսորների ազդեցությունն ինձ վրա շատ մեծ էր: Մենք շատ էինք հետաքրքրվում միմյանցով. թատերական ֆակուլտետի ուսանողները գալիս էին մեր ստեղծագործությունները նայելու, շատ հաճախ մեզ հրավիրում էին իրենց առաջադրանքներին մասնակցելու, մենք՝ նկարիչներս, իրենց աշխատանքների ձևավորումներն էինք անում: Ես երգեր էի գրում ռեժիսորների համար, ակտիվ խաղում էի նրանց պիեսներում: Եվ մենք ունեինք նկարիչների մի խենթ խումբ ու ջազ էինք նվագում: Իսկապես խելառ, ստեղծագործական ժամանակներ էին: Այդ ժամանակ շատերն ինձ սկսեցին խորհուրդ տալ՝ դու լավ ես նկարում, յուրահատուկ նկարիչ ես, բայց այն ինչ անում ես թատրոնում, էստեղ չկա: Եվ հետո, ես երիտասարդ էի և շատ էի ձգտում ծափահարությունների: Երիտասարդը համբերատար չի, որ նկարչի պես նկարի ու հետո տարիներով սպասի, որ մի հրաշալի օր դա գնահատվի կամ էլ՝ չէ: Ես ավելի հակված էի շատ արագ գնահատականներ ստանալուն: Բեմում ես խաղում էի, նվագում էի, երգում, պարում էի, մարդիկ անմիջապես գնահատում էին, ծափահարում էին, խելագարվում էին, և դա ինձ շատ էր դուր գալիս: Դե ջահել էի, 20 տարեկան տղայից ինչ պիտի սպասեիք: Իմ բնավորությունն է՝ ուրախ, զվարթ, թռչկոտան, երգող-կատակող, իսկ իմ նկարչությունը բավական դրամատիկ էր, և դրանք իրար հակասում էին:
-Այդ տարիներին թատերականում դասավանդում էին ազգային մշակույթի ամենամեծերը՝ իրապես հսկաներ: Ի՞նչ եք սովորել նրանցից:
-Գիտեք, ինձ մոտ ամեն բան փոքր-ինչ այլ էր: Ես ու իմ ընկերական խումբը, մենք մի քիչ ուրիշ էինք, արվեստի մեջ կարծես մի քիչ փողոցային լինեինք: Մենք չափից դուրս ազատ էինք, և, որպես էդպիսին, մեզ շատ էինք սիրում: Մենք մի քիչ հպարտ էինք, մի քիչ՝ մեծամիտ, մենք ծաղրում էինք ամեն ինչ և մեզ համար թատրոնը՝ թատրոն քարկոծելն էր: Այսինքն, այն ժամանակ մեզ համար որևէ հեղինակություն գոյություն չուներ. մենք ոչինչ չէինք ընդունում՝ այդ էր պակաս: Նույնիսկ ամենամեծ թատերական հեղինակության անունն անգամ չէինք ուզում լսել: Ֆելինիից էն կողմ մենք դժվար թե ուզենայինք որևէ մեկին ճանաչել, որևէ մեկի անունը լսել: Չապլին, Ֆելինի, Պիկասո, Վան Գոգ, Միքելանջելո, այս անունների մեջ՝ մենք մեզ բամբակի մեջ էինք մեծացնում. նրանք էին մեզ ձևավորում: Հետո, արդեն մեծանալով, կյանքի բերումով, ես հետադարձ հայացքով ու նաև շփվելով այդ մարդկանց հետ, հասկացա, որ նրանց աշխատանքներն իմ ներաշխարհի վրա մեծ ազդեցություն են թողել: Ես անգամ բախտ եմ ունեցել աշխատել Խորեն Աբրահամյանի հետ նույն՝ «Ծերունին և ծովը», ներկայացման մեջ: Զարմանալի բեմադրություն էր: Շփվել եմ նաև Հրաչյա Ղափլանյանի հետ, այդ ժամանակների թատերական մեծ անուններից մեկն էր, եթե ոչ՝ ամենամեծը: Բայց այն ժամանակ նրանք ինձ համար ավելի շատ հակաթատրոն էին:
-Կարծեմ հենց այդ ժամանակ էր, որ դուք վճռորոշ ընտրություն կատարեցիք:
-Այո, այդ ժամանակ ես ամբողջությամբ տրվեցի թատրոնին: Հետո բացվեց «Ոզնիներ» թատրոն-ստուդիան, և մենք առավոտից գիշեր ելույթների մեջ էինք: Մենք ամսվա ընթացքում տարբեր բեմերում մինչև 25 ելույթ էինք ունենում: Երիտասարդ էինք, խենթ ու նաև ժամանակներն էին էդպիսին՝ քաղաքականապես շատ ակտիվ. ղարաբաղյան շարժումն էր սկսվել: Հետո էնպես ստացվեց, որ ես մեկնեցի Փարիզ, և իմ թատերական ու կյանքի կրթությունը շարունակվեց էնտեղ: Եվ ինձ վրա շատ մեծ ազդեցություն թողեցին ամբողջ ֆրանսիական և համաշխարհային մշակույթը, որ անընդհատ այնտեղ ներկայացվում էր: Եվ ես ինչ կարողացա հավաքել էնտեղ, փորձեցի բերել էստեղ՝ տալ մարդկանց:
-Քանի որ խոսեցիք ձեր ֆրանսիական շրջանից, չեմ կարող չհարցնել մի մարդու մասին, որը շատ մեծ ազդեցություն է ունեցել ձեր կյանքում, ձեր արտիստական մտածողության վրա: Նախորդ տարեվերջին, հենց դեկտեմբերի 31-ին վախճանվեց Ռոբեր Հոսեյնը: Ի՞նչ դասեր եք առել այդ տաղանդավոր դերասանից:
-13 տարի աշխատել եմ նրա թատերախմբում, խաղացել եմ 9 ներկայացումներում և շատ մտերիմ եմ եղել նրա հետ: Ինձ համար նաև շատ հետաքրքիր էր աշխատել համաշխարհային հռչակ ունեցող մարդու հետ, շոշափելիորեն մոտ լինել նրան, ամիսներով բլոտ խաղալ նրա հետ, տեսնել ինչ է մտածում, ինչ կարծիք ունի ինչ-ինչ հարցերի շուրջ, տեսնել որտեղ է նա հասարակ, որտեղ՝ գոռոզ: Նրա շնորհիվ ես սկսեցի շփվել շատ ու շատ հայտնի մարդկանց հետ և տեսա, որ նրանք էլ հոգու խորքում հասարակ, նորմալ մարդիկ են: Այն ինչ հեռվից շատ-շատ անհասանելի էր թվում, էդ հռչակավոր մարդու շնորհիվ, նրան մոտ գտնվելու շնորհիվ ինձ համար դարձավ շատ հասանելի ու պարզ: Եվ դա ինձ շատ օգնեց, որ ես ինքս էլ մնամ պարզ մարդ: Եվ ես հանկարծ հասկացա, որ ինձ համար շատ ավելի գնահատելի են մեր ներսի ամենապարզ բաները: Առաջ այդպես չէր, առաջ մենք, ես շատ էի գնահատում կարմիր գորգերը, լույսերը, լուսարձակները, ծափահարությունները: Հիմա տեսնում եմ, որ դրանում առանձնակի մի բան չկա, թերևս, տարիքն իրենն անում է, բայց երբ տեսնում ես այդ ամենի ունայնությունը, դու ձգտում ես մի շատ ավելի կարևոր բանի, ոչ էնքան ձգտում ես էդ փառքին, ծափահարություններին, որքան փորձում ես մարդուն ինչ-որ մի բան փոխանցել, որը, երևի, մեր գործում ամենամխիթարական բանն է և ամենակարևորը:
-Ուզում եմ հարցնել՝ ինչո՞ւ մեր հանրությունն այդքան քիչ գիտի նկարիչ Վարդան Պետրոսյանին:
-Ես շատ գործեր ունեմ Թերլեմեզյանի շրջանից, հետո արդեն ինստիտուտի տարիներից, այսինքն՝ պատանեկություն, հետո երիտասարդություն, հետո մի քիչ ուշ երիտասարդություն և հետո՝ դադար, որը բավական երկար տևեց՝ մոտ 25-30 տարի: Դե տեսնում եք որ իմ գեղանկարչությունը բավական ծանր և փոքր-ինչ դեպրեսիվ, մի քիչ էլ ողբերգական և դրամատիկ տոնայնություններով նկարչություն է, իսկ էդ ժամանակ սովետական տարիներն էին, էդպիսի գեղանկարչությունը բնավ չէր գնահատվում: Եվ ես դադար առա, որովհետև իմ նկարչությունն արդեն ինձ համար հոգեբանորեն ծանր էր, այն գեղանկարչական գործերը, որոնք ցույց էին տալիս իմ ռեալ ապրումները, չափազանց ծանր էին: Գիտեք, շատ դժվար է, երբ ստեղծագործելը քեզ համար ծանր է. ինչքան էլ թեմաները բարդ, ողբերգական լինեն, բուն ստեղծագործական պրոցեսը պետք է ստեղծագործողին երջանկացնի, էդպես պետք է լինի, օրենքն է դա: Ինձ մոտ էդպես չէր, և ես դադարեցի նկարել ու վերսկսեցի միայն 50-ից հետո:
-Վերադառնանք «Մեր հոգսերի գարունը» ցուցահանդեսին, որը դուք բաժանել եք 3 բաժնի՝ «Գարուն ա», «Գարուն ա, ձյուն ա արել» և «Գողգոթա»:
-Առաջին շրջանը՝ «Գարուն ա»-ն, ուրախ երիտասարդական ժամանակն է, երբ ես խիստ ազդված էի իմպրեսիոնիստներից: Տեսեք՝ կարմիր, գունեղ, կարմիր-կապույտ. ինչքան սեր, ինչքան գույն, ինչքան խաղաղություն և կիրք կա միաժամանակ: Հետո գալիս է «Գարուն ա, ձյուն ա արել» դեպրեսիվ շրջանը, որը շատ շուտ սկսվեց՝ 21 տարեկանում: Տեսնում ենք շատ դեպրեսիվ նկարներ եմ ստեղծել, երբ ես սկսեցի աշխարհն այլ կերպ ընկալել: Թվում է թե 30-ից հետո պիտի սկսվեր, բայց ես շատ շուտ հասկացա, որ կյանքը հոգսերի և տառապանքների շղթա է: Եվ շատ լավ է, որ շուտ հասկացա՝ ավելի շուտ մտա կյանք: Դա բավական երկար տևեց, և շատ տարիներ անց ես էդ դեպրեսիվ փոսից, էդ անդունդից դուրս եկա հավատի շնորհիվ: Ես հասկացա որ ցավերը, տառապանքն ու հոգսերը մարդուն տրվում են ոչ պատահական, ոչ հենց այնպես, այլ՝ իմաստավորված. տառապանքի միջավայրում մարդը պետք է վերահաստատի իր մարդ լինելը: Մարդն իր մարդկայնությունն ապացուցելու համար անհրաժեշտություն ունի տառապանքի. էդպես է, սա է մեր աշխարհի օրենքը: Մարդը պիտի տառապանքի մեջ մարդ դառնա, քեֆի սեղանների շուրջ մարդը, սովորաբար, դեգրադացվում է: Եվ 3-րդ շրջանը՝ «Գողգոթան», որտեղ մենք էլի տեսնում ենք տառապանք, բայց արդեն գունեղ տառապանք, արդեն ժպիտ և ջերմություն ենք տեսնում: Դա այն պահն է, երբ մարդը հոգեպես հասկացել է իր տառապանքի իմաստը, առաքելությունը, հասկացել է թե ինքը ուր է գնում:
-Ինչո՞ւ հենց հիմա առաջացավ ցուցադրվելու անհրաժեշտությունը:
-Էս ցուցահանդեսն, ի վերջո, առիթ է, որ ես մարդկանց հետ խոսեմ էսօրվա մասին: Ես չեմ պատմում, թե իմ նկարներն ինչքան լավն են կամ՝ վատը, նկարները պատմելու կարիք բոլորովին չկա, դրանք խոսում են իրենց մասին: Սա փոքրիկ խորամանկություն է: Ես մարդկանց հրավիրում եմ նկարներս նայելու, և էդ փոքրիկ էսթետիկայի մեջ մենք խոսում ենք մեր էսօրվա մասին, և ամենից կարևորն այն է, որ այդ Գողգոթայի թեմայի հետ շփվելով մարդիկ տուն են գնում գոտեպնդված, հավատալով որ էս տառապանքն, այնուամենայնիվ, մեզ մարդ է դարձնելու, որ մենք գտնելու ենք ելքեր, որ մենք պիտի փոխվենք, մենք պիտի ուրիշը դառնանք, սա է ամենակարևորը:
-Մի օր խոստովանեցիք, որ կինոյի հետ ձեր փոխհարաբերությունները չստացվեցին: Ինչո՞ւ:
-Դե, գիտեք, Փափազյանի նման մեծ Արտիստի փոխհարաբերություններն էլ կինոյի հետ բարդ էին, նրա մոտ էլ չստացվեց:
-Այդուհանդերձ, Նորա Մարտիրոսյանի «Երբ որ քամին հանդարտվի» ֆիլմում խաղացիք էպիզոդիկ, բայց շատ կարևոր մի դեր: Ինչո՞վ այդ կերպարը հետաքրքրեց ձեզ:
-Կերպարն ինչո՞ւ ինձ գրավեց: Ինքն անընդհատ զենք ունի ձեռքին, ինքը խենթ է՝ մի քիչ: Ոչ ոք չգիտի նա ինչ է մտածում, իսկ ինքը գիտի թե բոլորն ինչ են մտածում: Ոչ ոք չգիտի թե որտեղ է նա, բայց ինքը բոլորի մասին ամեն ինչ գիտի, և գիտի բոլորը որտեղ են: Եվ, վերջիվերջո, ինչ բան որ այնտեղ տեղի է ունենում՝ իր վերահսկողության տակ է ամեն ինչ: Եվ կորած ֆրանսիացուն էլ ինքը պիտի գտներ: Եվ էդ մեծ երազանքի՝ թռչող օդանավի մասին էլ ինքը գիտեր: Էնտեղ, իհարկե, կան բաներ, որ չնկարահանվեցին, բաներ կան, որ մոնտաժի ժամանակ կտրվել են, փոխվել են, բայց էս կերպարն, ասես, հայ մարդու խորհրդանիշը լիներ, և ես հենց այդ պատճառով խաղացի էս դերը: Իր ֆիզիկական ներկայությունը մեծ չէր ֆիլմում, բայց հոգևոր ներկայությունը շատ լուրջ էր: Եվ, ի վերջո, էդ խենթն էր, որ հավատում էր ու հաստատ գիտեր, որ մի օր էդ տրակտորը կամ օդանավը պիտի թռնի: Մի լրագրող հարցրեց ինձ՝ երբ քամին հանդարտվի, ի՞նչ պիտի լինի: Ես կարծում եմ՝ մենք չպիտի սպասենք, որ քամին հանդարտվի, որովհետև քամին կարող է և չհանդարտվել: Մենք պիտի սովորենք ապրել քամու տակ, քամին վատ բան չի, այն կոփում է մարդուն: Եվ մենք պիտի սովորենք կոփվել և միշտ ապրել էդ քամու տակ: Հենց էդպես էլ ապրում է էդ խենթը: Նա մտնում է իր փոքրիկ բունը, որտեղ իր գառնուկների հետ է ապրում, որտեղ ամբողջը զենքեր ու սաղավարտներ են: Նա ապրում է՝ ամեն վայրկյան պատրաստ լինելով ինչ-որ մի կռվի, բայց նա էությամբ խաղաղ մարդ է: Նա խոսում է իր գառնուկների հետ, երեխաների հետ է ընկերություն անում և, ի վերջո, կարծես մի Սասնա ծուռ լինի:
Հարցազրույցը՝ Նունե Ալեքսանյանի