Վաղարշակ Զաքարյան. «Այս ընթացքում ավելի թանձրացավ ազգային գիտակցության պահանջը»
Կոմպոզիտոր Վաղարշակ Զաքարյանի ստեղծագործությունները հայրենիքում հաճախ չեն հնչում, և նրա յուրաքանչյուր համերգը, որպես կանոն, վերածվում է երաժշտական իրադարձության: Տևական ժամանակ Հայաստանից դուրս ապրած և ստեղծագործած կոմպոզիտորի կամերային, սիմֆոնիկ գործերն առավելապես հնչել են Եվրոպայում, հետխորհրդային տարածքի երկրներում, նաև՝ Միացյալ Նահանգներում: Դեռ 1980-ին երիտասարդ կոմպոզիտորն իր «Դաշնամուրի սոնատով» նվաճեց Մոսկվայում տեղի ունեցած կոմպոզիտորների միջազգային մրցույթի առաջին մրցանակը: Մեկ տասնամյակ անց Վաղարշակ Զաքարյանը որոշեց իր ստեղծագործական ճանապարհը շարունակել աշխարհի երաժշտական մեգապոլիսներից մեկում՝ Մոսկվայում, որտեղ էլ սկսվեց համագործակցությունը ռուս հայտնի երաժիշտների հետ: Նրանց թվում են այնպիսի հնչեղ անուններ՝ ինչպիսիք են Դենիս Մացուևը, Բորիս Բրովցինը, Յուրի Բաշմետը: Չնայած հագեցած ստեղծագործական կյանքին, կոմպոզիտորը որոշեց վերադառնալ հայրենիք: Վաղարշակ Զաքարյանի վերջին հեղինակային համերգը հայրենիքում տեղի ունեցավ Երևանյան 12-րդ միջազգային երաժշտական փառատոնի շրջանակում: Վաղարշակ Զաքարյան-Էդուարդ Թոփչյան-Սերգեյ Խաչատրյան ստեղծագործական համախոհությամբ հենց երևանյան փառատոնի ծրագրում տեղի ունեցավ կոմպոզիտորի «Ջութակի կոնցերտի» պրեմիերան: Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի գլխավոր դիրիժորն ու գեղարվեստական ղեկավարը Զաքարյանի «Ջութակի կոնցերտը» համարում է այս գործիքի համար ազգային երաժշտական ընտրանու լավագույն գործերից մեկը. «Վաղարշակ Զաքարյանն արտակարգ հետաքրքիր ստեղծագործություն է գրել. ջութակի համար գրված մեր լավագույն գործերից է և պետք է դասվի Խաչատրյանի, Ալեքսանդր Հարությունյանի և Մանսուրյանի գործերի շարքում»,- ասում է Էդուարդ Թոփչյանը: Սերգեյ Խաչատրյանի նուրբ և հուզական կատարմամբ այս կոնցերտի երևանյան նորամուտը խորհրդանշեց փառատոնի բարձրակետը: Վիրտուոզ ջութակահարն ընդգծում էր այն նաև եվրոպական բեմերում հնչեցնելու կարևորությունը. «Ես շատ կուզենայի այս գործը ոչ միայն Հայաստանում ներկայացնել, այլ նաև միջազգային բեմեր տանել: Երբ ստեղծագործությունը լի է հետաքրքիր մտքերով, այն պետք է շատ հնչի»: ArtCollage-ը զրուցել է Վաղարշակ Զաքարյանի հետ:
-Մեր զրույցն ուզում եմ սկսել մի տարօրինակ փաստի արձանագրումից: Ձեր երաժշտությունն ավելի շատ հնչում է արտասահմանում, քան Հայաստանում: Վերջին անգամ Սերգեյ Խաչատրյանի կատարմամբ տեղի ունեցավ Ձեր «Ջութակի կոնցերտի» երևանյան պրեմիերան: Ինչո՞ւ այդքան քիչ են ձեր գործերը հնչում հայրենիքում:
-Այո, կա նման բան, բայց հանուն ճշմարտության պետք է ասեմ, որ ես առանձնապես աչքի չեմ ընկնում ստեղծագործությունների առատությամբ: Սակայն հույս ունեմ, որ եթե առաջիկայում հաջողվի հեղինակային համերգ ունենալ, ապա ես կխախտեմ արդեն օրինաչափության վերածված այս միտումը, և մոտ 5-6 գործ Երևանում կհնչեն առաջին անգամ:
-Եթե չեմ սխալվում այդ կոնցերտը գրել եք հատուկ Սերգեյ Խաչատրյանի համար: Ինչպե՞ս եք գնահատում ձեր գործակցությունը:
-Այս համագործակցության ամենակարևոր ձեռքբերումն այն էր, որ տեղի ունեցավ ստեղծագործական փաստի կայացում՝ մի լիարժեք ձուլվածք: Եվ դրանից ստացած լիցքերն, իհարկե, աննկարագրելի են:
-Տարիներ առաջ մենք հանդիպեցինք Մոսկվայում, որտեղ դուք ապրում էիք 90-ականների սկզբից և այդ ընթացքում լուրջ հաջողություններ էիք գրանցել: Կարճ ժամանակ անց դուք թողեցիք այդ ամենն ու վերադարձաք Հայաստան: Ինչո՞ւ:
-90-ականներին, հայտնի պատճառներով, շատերի նման ես էլ հայտվեցի արտերկրում, բայց իմ առջև դրված խնդրի իրականացումից հետո, անկախ զբաղեցրած դիրքից, ես պարզապես չցանկացա ապրել իմ լեզվի, իմ մշակութային տարածքից դուրս:
-Ձեզ համար կարևո՞ր է, թե ով է կատարում ձեր ստեղծագործությունը և արդյո՞ք միշտ եք համաձայն մենակատարների մեկնաբանությունների հետ:
-Իհարկե, միշտ էլ հաճելի է աշխատել լավ երաժիշտների հետ, հատկապես երբ հասկանում ես, որ գործը գրելուց հետո դու այլևս տերը չես, և լավ կատարողը շատ հեշտությամբ կարող է ցույց տալ ստեղծագործության թույլ կողմերն ու առավելությունները: Ես առանձնահատուկ կարևոր եմ համարում չխանգարել կատարողին ինքնուրույն բացահայտել աշխատանքը:
-Երևանի կոնսերվատորիայում ձեզ կոմպոզիցիա է դասավանդել Էդվարդ Միրզոյանը: Բացի իր երաժշտական հզոր տաղանդից, նա նաև մարդկանց իր շուրջը համախմբելու ու ոգեշնչելու հատուկ օժտվածություն ուներ: Ի՞նչ կարևոր բաներ եք սովորել նրանից և ի՞նչ հիշողություններ եք պահպանել:
-Պետք է նշեմ, որ մեր հարաբերությունները հիմնականում եղել են ջերմ, հատկապես՝ վերջին տարիներին:
Իբրև երաժիշտ նա ուներ հազվագյուտ հոտառություն, կառուցվածքի տեսողություն, և շատ լավ էր տիրապետում թե ում հետ ինչպես պետք է աշխատել: Նրա գլխավոր առավելություններից մեկն այն էր, որ նա կարողանում էր տեսնել յուրաքանչյուր հում նյութի պոտենցիալը, և իր խորհուրդներով օգնում էր, որ դու ևս տեսնես և չշեղվես գործի օրգանական ընթացքից: Այնպես որ, Միրզոյանին մի քանի բառով բնութագրելը պարզապես հնարավոր չէ, դա մի առանձին թեմա է:
-Տարիներ առաջ դուք նաև կինոերաժշտություն էիք գրում, ի՞նչ փորձառություն տվեց ձեզ ստեղծագործական այդ շրջանը:
-Ինձ դուր էր գալիս կինոյում աշխատելը: Կինեմատոգրաֆն ինձ համար մի առանձին հնարավորությունների հորիզոն էր: Ես նույնիսկ կասեի՝ դա մի այլ մասնագիտություն է: Բայց այն երկար չտևեց:
-Ի՞նչ եք կարծում, ունենալով այսպիսի երաժշտական ներուժ, ինչո՞ւ չենք կարողանում այն պատշաճ ներկայացնել Հայաստանի սահմաններից դուրս, ինչո՞ւ քարոզչության հարցում միշտ հետ ենք մնում:
-Հարցը բազմաշերտ է և խորքային քննարկման կարիք ունի: Նախ պետք է լավ հասկանանք ինչ ասել է ներուժ, ապա նաև՝ այդ ներուժը ինչպես է իրեն դրսևորում ներսում, կամ դրսում, որ շրջանակների պահանջներին է համապատասխանում և կամ՝ հակառակը: Չեմ բացառում, որ այստեղ որոշակի դեր կարող են ունենալ պետական կառույցները, որոնք առիթի դեպքում կարող են ճիշտ տեղում, ճիշտ մարդկանց կամ կոլեկտիվներ ներկայացնել:
-Գիտեմ, որ այս տարի բազմաթիվ ստեղծագործական ծրագրեր ունեիք, որոնք հասկանալի պատճառով հետաձգվել են: Ի՞նչ ճակատագիր կունենան այդ ծրագրերը և ինչի՞ վրա եք այս պահին աշխատում:
-Ինչպես նշեցիք հիմա ծրագրեր կազմելու ժամանակը չէ: Այժմ ես աշխատում եմ դաշնամուրային կոնցերտի վրա, և ամբողջ ուշադրությունս կենտրոնացած է այդ ուղղությամբ: Իսկ աշնանը, եթե որևէ խաթարում չլինի, Գերմանիայում կկատարվի իմ լարային կվարտետը:
-Երաժշտությունը, նախևառաջ, կենդանի համերգների և կատարումների արվեստ է: Այսօր փակ են աշխարհի բոլոր հեղինակավոր համերգասրահների դռները, և դեռ հատնի չէ, թե երբ դրանք կրկին կբացվեն: Ի՞նչ եք կարծում, ինչ խնդիրներ և կորուստներ կունենա երաժշտական աշխարհը կորոնավիրուսի համավարակի արդյունքում:
-Համենայն դեպս մի բան պարզ է՝ մենք սկսում ենք ավելի լավ գիտակցել, թե ինչ ունեինք, և ինչից ենք զրկվում, նաև այն ինչ ունեինք՝ ինչ կարևորություն ուներ մեր կյանքում: Ինչից ենք ուզում հրաժարվել, և ինչը հետ բերել, կամ ինչ նոր ճանապարհներ գտնել: Եվ նման շատ հարցեր: Այս ընթացքում ավելի թանձրացավ ազգային գիտակցության պահանջը, նաև ավելի շոշափելի դարձավ, որ մենք ընդհանուր մարդկության մասն ենք կազմում և պրոբլեմը բոլորինս է:
Մի խոսքով դեռ ընթացքի մեջ ենք:
