Նորա Արմանի. «Մեր մշակույթով է, որ կարող ենք մեզ պահել, քաջալերել և հարատևել»

Կահիրեից մինչև Երևան ձգված «ճանապարհային քարտեզ

Դերասանուհի, ռեժիսոր, սցենարիստ Նորա Արմանին դարձյալ Երևանում է: Հայաստան վերջին այցին հաջորդած ժամանակը փորձություններով լեցուն շրջան էր՝ քովիդի համավարակ, ապա նաև՝ 44-օրյա պատերազմ և  հետպատերազմական ցնցումներ: Հիմա, տևական դադարից հետո, դերասանուհին հայրենիքում է և չնայած երկրում ծանր իրավիճակին՝ եկել է երջանիկ առիթներով: Նախ, վերջապես իրականացել է տարիների երազանքը՝ Հայաստանի քաղաքացիություն է ստացել և եկել է հայկական անձնագիրը ստանալու: Երջանկության մյուս առիթը՝ Երևանում փոքրիկ բնակարան է գնել ու հիմա նորոգելու է երևանյան իր տունը: Եվ վերջապես որոշակիացնում է Երևանի հետ կապված ծրագրերը՝ վաղուց է մտածում այստեղ դասավանդելու մասին: Դերասանուհու հետ զրուցել ենք գրեթե ամեն ինչից, խոսել ենք իրականացած ու անկատար երազանքներից և Կահիրեից մինչև Երևան ձգված  «ճանապարհային քարտեզի» մասին:  

 

-Դուք ծնվել եք Կահիրեում, հետո ապրել եք Փարիզում, Լոս Անջելեսում և Նյու Յորքում: Խոշոր մեգապոլիսներն ազգային ինքնությունը խժռելու սովորություն ունեն: Բայց ձեզ համար միշտ կարևոր է եղել հավատարմությունը ձեր ինքնությանը: ինչո՞ւ:

-Պատճառը, որ իմ հայկական ինքնությունը միշտ կարողացել եմ պահպանել ու զարգացնել, նաև դրանով որպես արվեստագետ արտահայտվել, շատ հստակ է: Եգիպտոսում ծնվելով՝ առաջին իսկ վայրկյանից հայկական դաստիարակություն եմ ստացել, հաճախել եմ հայկական մանկապարտեզ և վարժարան ու ազգային կրթություն եմ ստացել: Եվ երբ որ մանուկ հասակից քո մեջ հայկականությունն ամրապնդված է, անկախ նրանից մեգապոլիսներում ես ապրում, թե մի լեռան գագաթին, դու միշտ էլ պահպանում ես քո էությունը: Եգիպտոսում ես հաճախել եմ Նուբարյան ազգային վարժարանը, որն իմ նախակրթարանն էր մինչև 12 տարեկանը: Մենք տանը ընտանյոք պարտադիր հայերեն էինք խոսում: Նուբարյանում առաջնահերթն, իհարկե, հայերենն էր, հետո միայն արաբերենը, քանի որ երկրի ազգային լեզուն էր: Առաջին դասարանում արդեն ներմուծվում էր անգլերենը, 4-րդ-ում էլ՝ ֆրանսերենը: Այնպես որ, երբ 12 տարեկանում ավարտում էիր նախակրթարանը, արդեն 3-4 լեզուների էիր տիրապետում: Այնուհետև ես  սովորեցի անգլիական դպրոցում, բայց քանի որ Եգիպտոսի մեր գաղութը խոր ազգային էր, և մենք շատ մոտ էինք մեր հայկական ակունքներին, շատ հայեցի մեծացանք:

-Բայց դուք հետագայում ձեր կրթությունը շարունակեցիք Լոնդոնում՝ հայկական միջավայրից հեռու, որտեղ ուծացման վտանգն ավելի մեծ է:

-Այո, գնացի Լոնդոն՝ սոցիոլոգիայի ճյուղում իմ առաջին մագիստրոսական աստիճանը ստանալու: Այդ ասպարեզում շատ պրպտուն էի, միշտ ազգային ինքնության հետ կապված հարցերով էի ուզում զբաղվել, պարզել, թե ինչպես է, որ մենք մեր ինքնությունը պահպանում ենք մեր գրականության, կինոյի, թատրոնի կամ պարի միջոցով: Թերևս դա է պատճառը, որ ես՝ ապրելով մեծ մեգապոլիսներում և կրելով մեծ ազդեցություններ՝ ոչ միայն ազգային, մշակութային, լեզվական, այդուհանդերձ, կարողացա պահպանել իմ ինքնությունը: Գիտեք, որպես դերասան ես ոչ միայն հայերեն եմ խաղում, այլև անգլերեն, արաբերեն, ֆրանսերեն. ամբողջ կյանքում այդ բոլոր լեզուներով եմ հանդես եկել: Եվ սա է պատճառը, որ դու՝ միջազգային անձնավորություն լինելով հանդերձ, որպես հայ քո ինքնությունը, քո ինքնության կորիզը չկորցնես, որովհետև այդ է քեզ նշանակված:

-Դերասանուհու ձեր կենսագրության ընթացքում դուք մեծ և հետաքրքիր փորձառություն եք ունեցել. նկարահանվել եք անգլիական, ամերիկյան, եգիպտական սերիալներում և, իհարկե, հայկական կինոյում: Եթե զուգահեռներ անցկացնենք օտար ֆիլմերի և հայկական կինոյի միջև, ի՞նչ դիտարկումներ ունեք:

-Երկու կերպ կուզեմ բաղդատել, նախ որպես դերասանուհի, ապա՝ տեխնիկապես: Պետք է ասեմ, որ ամեն տեղ մոտավորապես նույն բանն է: Իհարկե, երբ նկարահանվում ես ամերիկյան կամ ֆրանսիական ֆիլմերում, այնտեղ տեխնիկան շատ ավելի զարգացած է, շատ ավելի ժամանակակից, քան մենք ունենք Հայաստանում: Բայց կինոյի մտածելակերպը, մոտեցումները շատ չեն փոխվում: Մի բան կա, որ խիստ տարբեր է. Ամերիկայում սցենարին չափազանց մեծ կարևորություն են տալիս, որովհետև հայտնի իրողություն է, որ դու վատ սցենարով լավ ֆիլմ չես կարող անել, բայց հակառակը կարող է լինել՝ հրաշալի մի սցենար վատ ռեժիսորը կարող է ամբողջությամբ փչացնել: Բայց այդ իրողությունը, որ կինոյի հիմքը սցենարն է, Հայաստանում տակավին մարդկանց մտածողության մեջ չի մտել, և՝ իզուր: Իսկ Ամերիկայում սցենարը թիվ մեկն է, բայց այնտեղ էլ ուրիշ պրոբլեմ կա. այնքան են զարգացրել սցենարագրությունը, այնքան են մշակում, որ ստեղծագործելու որևէ կարելիություն նվազում է: Հաճախ անգամ բանաձևի է նմանվում՝ էսպես, հետո՝ էսպես: Արդյունքում շատ նույնատիպ են ստացվում բոլոր ֆիլմերը: Իսկ դերասանական տեսանկյունից, իհարկե, բոլորովին տարբեր է, երբ քո մայրենի լեզվով ես խաղում, մանավանդ՝ կինոն: Բեմն էլ, իհարկե, շատ կարևոր է, բայց մանավանդ կինոն քո անձն է, քո ինքնությունն է, որ դրսևորում ես: Եվ եթե չես  կարողանում քո ինքնությունը դուրս բերել, ուրեմն ձախողվել ես, որովհետև  կամերան շատ նուրբ է և շատ ազնիվ՝ պարզապես հոգուդ մեջ է թափանցում: Եթե 100 տոկոսով անկեղծ չես և չես թողնում, որ քո ինքնությունը դուրս գա, կարող ես սայթաքել:

-Հաճախ է հնչում միտքը, որ լավ կինոն մեծ փողեր է պահանջում: Այդ դեպքում մեր սակավ հնարավորություններով երկրում ինչպե՞ս լավ կինո նկարել: 

-Շատ ուրախ եմ, որ այդ հարցը տվեցիք: Մենք պետք է կարողանանք, հայ կինոն պետք է կարողանա մեզ մասնահատուկ փոքր պատմություններ առնել, նրանց խորքը թափանցել և դրանք հրամցնել միջազգային գետնի վրա: Մենք չպետք է փորձենք չափվել ամերիկյան, ֆրանսիական, հոլիվուդյան արտադրություններով: Նրանք, իհարկե, հսկայական բյուջեներ ունեն ու ահռելի փողեր են ծախսում՝ և՛ հատուկ էֆեկտներ, և՛ պայթյուններ, և՛ մեքենաներ այրել: Բայց այդ ամենի կարիքը չկա: Դու կարող ես շատ պարզ պատմություններ գտնել մարդկանց, կյանքի, սիրո    կամ սոցիալական հարցերի մասին: Ասենք, ինչ-որ մի հայկական գյուղում կամ Երևանի մի շենքում սովորական մի պատմություն, որը կարելի է նվազագույն միջոցներով նկարել և արդյունքում ստանալ այնպիսի մի հրաշք, որ ամբողջ աշխարհը զարմանա: Պատմությունը, որ դու փորձում ես պատմել այդ ֆիլմի միջոցով, ոչ ոք չի կարող պատմել, որովհետև դա քո մասնահատուկ պատմությունն է: Երբ որ մեր հայ կինոռեժիսորները՝ երիտասարդ կամ հասուն, հասկանան, որ մենք պետք է կենտրոնանանք մեր պատմությունների ու ինքնուրույն կինեմատոգրաֆիական լեզվի վրա, այն ժամանակ է, որ մեր կինոն պիտի իսկապես զարգանա և միջազգային գետնի վրա զարմացնել կարողանա: Ես չեմ խոսում համատեղ արտադրությունների մասին, այլ զուտ հայկական կինոյի մասին:

-Բայց համատեղ արտադրությունների դեպքում էլ, կարծես թե, որոշ հաջողություններ արդեն գրանցում ենք:

-Այո, օրինակ վերջերս Նորա Մարտիրոսյանի նկարած «Երբ որ քամին հանդարտվի» ֆիլմն իսկապես հրաշք է: Այդ ֆիլմը նկարելու համար միլիոններ պետք չէ, որովհետև շատ պարզ մի պատմություն էր վերցրել, շատ պարզ պայմաններով՝ պատմություն մարդկանց մասին: Եվ շատ լավ քասթինգ էր արված: Ֆիլմի հերոսը որ երևում է պաստառում, դեռ որևէ բան չասած, բերանը չբացած, քեզ արդեն ինչ-որ բան է պատմում: Հենց այդպիսի ֆիլմեր մենք պետք է արտադրենք. ահավասիկ ապացույցը՝ ֆիլմը Կաննի փառատոնում երկու տարբեր ծրագրերում ընտրվեց: Ի դեպ, մեր փառատոնում էլ ցուցադրեցինք և մի շատ լավ հարցազրույց արեցինք:

1991-93թթ. ինձ վիճակվեց Հայաստանի մշակույթի նախարարության կինոծրագրերի  միջազգային ներկայացուցիչը դառնալ: Բազմաթիվ նախաձեռնություններ կազմակերպեցի աշխարհով մեկ, որ մարդիկ հայ կինոյին ծանոթանան, քաջալերվեն ու գան Հայաստանում ֆիլմ նկարեն: Ամբողջ այդ ընթացքում ասում էի, որ մենք չպետք է փորձենք շատ ծախսատար ու թանկ էֆեկտներով ֆիլմեր նկարել: Եթե կարող ես այդ գումարները գտնել, լավ է, բայց մի հատ նայենք թե մեր կինոկենտրոնի ընդհանուր բյուջեն ինչքան է, դա անգամ մեկ նման ֆիլմի չի բավականացնի: Եվ, մանավանդ, այսօր, երբ մարդիկ գրեթե ժապավենով չեն նկարում, և ամեն ինչ թվային մակարդակում է արվում: Այսօր մարդիկ նույնիսկ հեռախոսով են ֆիլմ նկարում և բյուջեն բնավ կարևոր չէ: Այնպես որ ֆինանսները  ընդամենը պատճառաբանություն է այն մարդկանց համար, որոնք ասելիք չունեն և դեռ պնդում են՝ ինձ փող տվեք, որ այս չունեցածս ասելիքն ավելի վատ ասեմ:

-Ձեր ստեղծագործական կենսագրության որոշակի ժամանակահատվածում որոշեցիք, որ պետք է նաև ռեժիսուրայով զբաղվեք: Երբ դերասանուհին որոշում է տեսախցիկի հակառակ կողմում կանգնել, պետք է, որ շատ հիմնավոր պատճառներ ունենա դրա համար: Որո՞նք էին ձեր պատճառները:

-Գիտեք, դա մի տեսակ ինքնըստինքյան ստացվեց, որովհետև երբ Հարություն Խաչատրյանի հետ միասին «Վերջին կայարան» ֆիլմը նկարեցինք, որում ես համառեժիսոր էի, ստացվեց, որ շատ մոտ ծանոթացա ամբողջ ներքին կառույցին: Թեև արդեն որոշ չափով ծանոթ էի, մանավանդ, եթե նկատի ունենանք, որ երբ Հոլիվուդում ես դերասան, պետք է կարողանաս ինքդ ռեժիսուրա անել, պետք է շատ լավ իմանաս քեզ շրջապատող տեխնիկան: Չես կարող միայն որպես դերասան պարզապես հայտնվել հարթակում, այլ պետք է շատ լավ ծանոթ լինես նկարահանման բոլոր փուլերին ու միջոցներին: Այդ ամենը ես արդեն գիտեի: Եվ անմիջականորեն աշխատելով այդ լիամետրաժ ֆիլմի վրա շատ ավելի մեծ փորձառություն ձեռք բերեցի: Հետո, արդեն, սկսվեց իմ ֆիլմերի պատմությունը: Ֆիլմերից մեկը՝ «Շարժական պատմությունները», նկարահանեցի, երբ ամուսնուս հետ մի բնակարանից մյուսը պիտի տեղափոխվեինք: Հանկարծ հասկացա, որ երկու դատարկ բնակարան կա ձեռքիս տակ, որոնք կարող են նկարահանման շատ լավ հրապարակ լինել և լավ պատմություն՝ ֆիլմի համար: Հետո պարզվեց որ  այդ բնակարանի տիրուհին շատ կապված է այդ տան հետ, որտեղ ապրել է 40 տարի: Բայց ստիպված էր գնալ Գերմանիա՝ հիվանդ հոր մոտ: Եվ ծնվեց կերպարը: Իսկ իմ կերպարն էլ մի կին էր, որը 18 անգամ տեղափոխվել է և այդքան տարբեր բնակարաններում  ապրելուց հետո, պիտի գա ու ապրի այդ տանը: Այդ կոնտրաստը շատ հետաքրքիր էր: Ի վերջո, շատ հետաքրքիր ստացվեց և ընտրվեց Կաննի փառատոնի կողմից, ինչի համար շատ ուրախ էի:

-Բայց Դուք նաև կինոփառատոնի հիմնադիր նախագահ եք, որը մեծ կազմակերպական պատասխանատվություն ու հմտություններ է պահանջում:

-Արդեն 8-րդ տարին բոլորեցինք. մոտ 500 ֆիլմ ենք ցուցադրել՝ 35 տարբեր երկրներից, ընդ որում, ամեն տարի անպայման հայկական ֆիլմ ենք ցուցադրում մեր փառատոնում, որովհետև հայ լինելով՝ ուզում եմ, որ մեր ֆիլմերը միջազգային մակարդակով մրցակցեն բոլոր ֆիլմերի հետ: Պետք է ասեմ, որ վերջին տարիներին հայկական կինոնկարները՝ Դավիթ Սաֆարյանի, Անահիտ Աբադի, Միքայել Պողոսյանի ֆիլմերը, անընդհատ առաջնություն էին շահում: Վերջապես ասացի՝ չէ, այլևս չենք կարող. կասեն՝ ինքը հայ է և հայկական ֆիլմերին է առաջնություն տալիս: Այս տարի էլ Սերժ Ավետիքյանի «Վերադարձ Սոլոզ» ֆիլմը մի կարևոր  մրցանակ ստացավ: Ինչ անենք, եթե լավն են, ապա պիտի ստանան: Եվ վերադառնալով իմ ֆիլմերին, հիմա էլ մի ուրիշ ֆիլմ արեցի, որը սկսվեց որպես թատերական նախագիծ և դարձավ ֆիլմ: Միգրանտ կանանց կերպարներ են, որոնք մենախոսությունների միջոցով պատմում են իրենց պատմությունները: Սա պիտի թատրոնում անեի, բայց սկսվեց քովիդը, թատրոնները փակվեցին, և մտածեցի՝ ինչո՞ւ չանել դա զումով :Գիտեք շատ լավ է ստացվում, քանի որ մոնոլոգ է. ինքը խոսում է, պատմում է, իհարկե, բեմադրական աշխատանք էլ կա՝ պիտի կադր դնես,աշխատես հետը: Եվ քանի որ նաև ձայնագրել էինք, մտածեցի՝ կարող ենք  որպես ֆիլմ ցուցադրել մեր փառատոնում՝ Socially Relevant Film Festival NY, մի քանի  ուրիշ փառատոներից էլ հրավերներ ունեցանք՝ Toronto Independent Film Festival of CIFT, Under the Stars International Film Festival, Cairo Indie Short Festival, Vienna Indie Short Film Festival, The people’s Film Festival: Եվ մի ֆիլմ էլ արել էի երկու տարի առաջ, կոչվում է «Good funk»՝ «Լավ զվարճանք». մի թաղամասի պատմություն Է, որը պետք է քանդեն: Լուր ստացա, որ ֆիլմը կցուցադրվի amazon, google և այլ հարթակներում: Եվ հույս ունեմ աշնանը Երևանում որպես պրոդյուսեր մի ֆիլմ սկսել, որի ռեժիսորը Աննա Բայաթյանն է. թեման ադապտացիան է, այսինքն երբ քո կյանքում մի բան չի ստացվում, ի՞նչ անել՝ ադապտացվել թե՞ պայքարել: Կանանց պատմություն է, բոլոր հերոսները կանայք են: Կարծում եմ՝ կարևոր է այդ տեսանկյունը արծարծել: Մի խոսքով, այ էսպես ստացվեց իմ ռեժիսորական աշխատանքը:

-Թատրոնում շատ տարբեր նախագծեր եք իրականացրել, բայց Սարոյանի հանդեպ առանձնահատուկ վերաբերմունք ունեք: Սարոյանի գործերը բեմադրել եք և՛ Նյու Յորքում, և՛ Երևանում: Ինչո՞վ է Սարոյանն առանձնահատուկ ձեզ համար:

-Այո, Սարոյանի հանդեպ ես մասնավոր հակում ունեմ, որովհետև շատ եմ սիրում նրա մարդկային մտածելակերպը. պարզ մարդու, այլ ոչ թե կարևոր մարդկանց  մասին է գրում, և ինձ դա շատ է ոգեշնչում: Փողոցում քայլող մի պարզ մարդ իր համար շատ ասելիք ունի: Հետո պարզեցի, որ նույն օրն ենք ծնվել՝ օգոստոսի 31-ին: Երբ Սարոյանի 100-ամյակի առիթով ինձ հրավիրեցին Հայաստանում ինչ-որ մի պիես բեմադրել և ազատ էին թողել ընտրության մեջ, մտածեցի, որ Հայաստանում Սարոյան շատ ու շատ հաջող են բեմադրել: Եվ որպեսզի նոր կամ տարբեր մի բան անեմ, որոշեցի իր պատմվածքներից ու վեպերից մի գործ ընտրել: Եվ այդպես գտա «Հայրիկ, դու խենթ ես» վեպը. շատ ազդվեցի այդ գործից, և վեպի նախաբանից: Սարոյանի որդին՝ Արամ Սարոյանը նույնպես գրող է, նրա հետ ես մտերիմ եմ, մենք նամակագրություն ունենք: Արամը 10 տարեկան էր, երբ հայրը գրել է այդ վեպը: Նախաբանում Սարոյանը ասում է Արամին՝ ես հիմա նայում եմ քեզ՝ քո 10 տարեկան հասակում և ինձ արտացոլում եմ քո մեջ: Եվ դրան միացնելով իմ 35-40 տարվա գրողի հասունությունը՝ գրում եմ այս պատմությունը, որը երեխայի լեզվով  է գրված: Հոր և որդու փոխհարաբերության և գրող դառնալու մասին է այս պատմությունը: Եվ բախտ ունեցա Իրինա Բրուքի թատերախմբից գտնել մի լեհ դերասան, որը շատ լավ մարմնավորեց այդ կերպարը: Նյու Յորքում խաղացինք, հետո Երևան գալու ճանապարհին նաև Փարիզում ներկայացրեցինք, Երևանում էլ  տիկնիկային թատրոնում խաղացինք: Դրանից հետո ուրիշ առիթներ եղան նաև այլ ներկայացումներ անելու: Սարոյանից հետո Հակոբ Ղազանչյանը մեզ հրավիրեց նոր ծրագրեր անելու և «Մերսեդեսն» էինք քննարկում, որն ինձ համար ամենակարևոր դերերից մեկն էր: Շատ արագ սովորեցինք և շատ լավ ստացվեց: Բարեբախտաբար Գյումրիում էլ խաղացինք՝ մեծ թատրոնում, որը շատ բարձր եմ գնահատում:

-Քովիդի հետևանքով, ինչպես մշակույթի այլ ոլորտներում, այնպես էլ թատրոնում գրեթե կազմալուծվեց ստեղծագործական կյանքը: Ե՞րբ եք վերջին անգամ բեմ դուրս եկել:

-Անցյալ տարի մարտին Նյու Յորքում «Ահաբեկչություն» վերնագրով մի ամերիկյան ներկայացման մեջ խաղացի, որի հեղինակը Պրեսնյակով եղբայրներն են: Երկու դեր էի խաղում, մեկը՝ հոգեբանի և մյուսը՝ մի կնոջ, որը պուրակում զրուցում է ընկերուհու հետ: Գաղափարն այն է, որ ահաբեկչական գործողության ժամանակ բոլորս ինչ-որ մի կապ ունենք դրա հետ, և, ընդհանրապես, բոլորս փոխկապված ենք միմյանց: Դժբախտաբար, քովիդը սկսվեց, և վերջին երկու   ներկայացումները չեղյալ հայտարարվեցին: Դրանից հետո բեմ չեմ բարձրացել: Հուսանք, որ այս էլ կանցնի, որովհետև իմ մոնոլոգը՝ «Բազմոցի վրա Նորա Արմանիի  հետ», ես 2020-ի սեպտեմբերին պիտի Լոնդոնում խաղայի և հոկտեմբերին էլ՝ Նյու Յորքի մոնոներկայացումների միջազգային փառատոնում, ծրագիրն էլ արդեն կար, բայց մյուսների նման սրանք էլ չեղարկվեցին:

-Ես ծանոթ եմ  Ձեր ընտանիքի փրկության պատմությանը և գիտեմ, որ այդ պատմության հետ կապված անկատար երազանք ունեք, ինչ՞ի մասին եք երազում:

-Մորս մայրը՝ Գուսինե Բասմաճյանն էր, ու իր հայրը՝ Ղևոնդ քահանա Գեմիքչյանն էր, որը Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու ավագ քահանան էր: Հայոց Ցեղասպանության նախօրեին՝ 1915թ-ի ապրիլին, նա մի քանի այլ հայերի հետ կախաղան է բարձրացվել՝ եկեղեցում զենք պահելու մեղադրանքով: Մեծ մայրս քահանայի աղջիկ լինելով՝ զարգացած կին էր և ուսուցիչ էր Կեսարիայում: Պատմում էր, որ ամեն առավոտ երեխաներին իջեցնում էր նկուղ, որտեղ դասարան ուներ և նրանց հայերեն ու երգեցողություն էր սովորեցնում: Երբ սկսվում է տեղահանությունը, և հայրը կախաղան է բարձրացվում, մեծ մայրս, 3 քույրերը և երեցկինը ճամփա են ընկնում: Մեծ մայրս նոր էր ամուսնացած և Վահրամ անունով փոքրիկ երեխա ուներ: Ճանապարհին մեծ մորս մայրը և երեխան չդիմացան, բայց երկար տառապանքից հետո 4 քույր հասան Հալեպ: Հալեպի կայարանում այդ օրերին հայերը միմյանց անունները գոռալով իրար էին փնտրում, որովհետև շոգեկառքերով հայերին բերում էին այնտեղ: Մեկ էլ հանկարծ մեծ մայրս իր անունն է լսում ու իր դիմաց կանգնած է տեսնում իր ամուսնուն: Պատկերացրեք՝ 3 տարի իրարից բաժանված լինելով և միմյանցից ոչ մի լուր չունենալով, այդպես հրաշքով գտնում են իրար: Իհարկե, մեծ մայրս ասում է, որ երեխան մահացել է, բայց ամուսինն էլ պատասխանում է՝ հոգ մի արա, նորից մեր ընտանիքը  կկազմենք: Նրանք նորից մի մանչ ունեցան, անունը դարձյալ Վահրամ դրեցին, հետո մայրս է ծնվել և հետո էլ տեղափոխվել են Եգիպտոս ու Ալեքսանդրիայում էլ մորաքույրս է ծնվում: Տարիներ շարունակ ես երազել եմ ու դեռ երազում եմ Կեսարիա  գնալ, տեսնել Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին, իմ պապենական տները, թաղերը: Իհարկե, հիմա ամեն ինչ շատ-շատ է փոխվել, Կեսարիան բոլորովին անճանաչելի և լիովին նոր քաղաք է դարձել. ես միշտ հետևում եմ համացանցով: Եվ մեկ էլ միշտ մտածել եմ գնալ Հալեպի այդ կայարանը, որտեղ հանդիպեցին մեծ մայրս և պապս: Սակայն ներկա պայմաններում ո՛չ Թուրքիա և ո՛չ էլ Սիրիա  գնալն անվտանգ չէ: Ով գիտի, թե երբ կստացվի, բայց շատ եմ փափագում դա անել:

-Կարծեմ 10 տարի առաջ էր, որ Շուշիում վարպետության դասեր տվեցիք, հիմա երբ զրկված ենք անգամ Շուշի այցելելու հնարավորությունից, ինչպե՞ս եք հիշում այդ շրջանը:

-Այո, 2011-ին Շուշի գնացի: Հիմա, երբ նայում եմ լուսանկարները, արցունքներս պահել չեմ կարող, բայց միայն ես չեմ, ամբողջ հայությունն է ողբերգության մեջ: Սակայն խորքի մեջ համոզված եմ, որ մի օր պիտի վերադառնանք, չգիտեմ թե ինչպես, ինչ պայմաններում, բայց բացառվում է, որ այդպես չլինի: Այդ տարի եկա Երևան և Արմեն Մազմանյանի հրավերով մաստեր կլաս անցկացրի թատերականում: Շատ հաճելի օրեր էին. մի շաբաթ փակվեցինք և 3 կուրս միասին աշխատեցինք: Նմանօրինակ աշխատանք արեցինք նաև Շուշիում՝ Գորիսի և Շուշիի աշակերտների  հետ և շատ լավ աշակերտներ ունեցանք: Շուշիի Խանդամիրյան թատրոնի տնօրենը՝ Աշխենը Հարությունյան, հիմա Հայաստանում է, Գյումրիում և Երևանում երեխաների համար շարունակում են իրենց ներկայացումները, որը ես շատ եմ քաջալերում: Շատ կարևոր է, որ մեր արվեստները պահպանենք, որոնցով միայն կարող ենք այս վիճակից դուրս գալ: Մեր մշակույթով է, որ կարող ենք մեզ պահել, քաջալերել և հարատևել:

 

Նունե Ալեքսանյան