Մինչև ես արդուկ եմ անում ․․․

Ես կանգնած արդուկ եմ անում, իսկ հարցերդ պտտվում են գլխումս՝ կրկնելով արդուկի շարժումները։

«Շատ կուզեի, որ կարողանայիր ժամանակ գտնել և ինձ հետ խոսեիր դստերդ մասին: Համոզված եմ, որ կարող ես ինձ օգնել՝ հասկանալ նրան: Նա երիտասարդ է, որն օգնության կարիք ունի, և ես անսահման շատ եմ ուզում օգնել նրան»:

-Եթե անգամ գամ, ի՞նչ օգուտ: Դու կարծում ես, որ քանի որ ես նրա մայրն եմ, ես ունե՞մ այն բանալին, ու ինձ կարող ես օգտագործել որպես բանալի՞։ Նա տասնինը տարեկան է։ Նրա հետ կյանքը պատահել է ինձնից դուրս, ինձնից անկախ։

Իսկ ե՞րբ է ժամանակ լինում հիշելու, մաղելու, կշռելու, գնահատելու, ամբողջացնելու։ Կսկսեմ ու կընդհատվի, և ես ստիպված կլինեմ նորից հավաքել այդ ամենը։ Կամ ես նորից կտարվեմ այն ամենով, թե ինչ եմ արել կամ թե ինչ չեմ արել, որն էր ճիշտ ու ինչն այլևս ուղղել հնարավոր չէ։

Նա գեղեցիկ երեխա էր: Մեր հինգից առաջինն ու միակը, որը գեղեցիկ էր՝ ծնված պահից: Դու պատկերացնել անգամ չես կարող, թե որքան անսովոր է նրա համար իր այժմյան գեղեցկությունը: Դե իհարկե, դու նրան չես էլ ճանաչել այն ամբողջ ընթացքում, երբ նրան համարում էին տնակյաց, կամ տեսնում էին, թե ինչպես է նա նայում իր երեխա ժամանակվա նկարները՝ ստիպելով ինձ հավաստիացնել, որ ուշադիր աչքը կնկատի իր գեղեցկությունը։ Բայց նման աչքերը քիչ էին։ Ավելի ճիշտ, նման աչքեր չկային։ Այդ թվում՝ իմը։

Ես նրան կրծքով էի կերակրում։ Այսօր դա արդեն կարևոր է դարձել։ Ես բոլոր երեխաներիս կրծքով եմ կերակրել, բայց հենց նրա հետ էր, որ առաջին անգամ անցա այն ժամանակ ինձ անհայտ մայրության դժվարությունների միջով և ամեն ինչ արեցի այնպես, ինչպես գրված էր գրքերում և ձեռնարկներում։ Նույնիսկ եթե նրա քաղցած լացը ներթափանցում էր իմ մեջ, կամ կուրծքս ուռչում էր ցավից, ես սպասում էի այնքան, մինչև ժամացույցով նշված ժամը գար։

Ինչո՞ւ եմ ես խոսում այս մասին։ Նույնիսկ չգիտեմ՝ արդյո՞ք հիմա իմաստ ունի, որ բացատրեմ այս ամենը, թե՞ ոչ։

Նա իմ հրաշքն էր: Բայց երբ նա ընդամենը 8 ամսական էր, ես ստիպված էի ցերեկները թողնել նրան ներքևի հարկի հարևանի մոտ, որի համար նա ամենևին էլ հրաշք չէր։ Ես թողնում էի նրան աշխատանքի կամ աշխատանք փնտրելու պատճառով, կամ գուցե հոր պատճառով, որն «այլևս չէր կարող աղքատությունը կիսել մեզ հետ» (ինչպես նա գրել էր իր հրաժեշտի երկտողում):

Այն ժամանակ ես տասնինը տարեկան էի. մեծ դեպրեսիայի ժամանակներն էին՝ մինչև Հանրային աշխատանքների վարչության ստեղծումը, մինչև գործազրկության նպաստի լինելն էր դա: Հիշում եմ, թե ինչպես էի ամբողջ ուժով վազում, հենց իջնում էի տրամվայից, արագությամբ բարձրանում էի աստիճաններով, որտեղ ինչ-որ թթու, տհաճ հոտ էր գալիս։ Ինձ տեսնելով՝ նա՝ քնկոտ կամ կիսաքուն, մի ճիչ էր արձակում, որն այդքան երկար պահել էր իր մեջ և, վերջապես, պայթում էր։ Նա լաց էր լինում, ու նրան հնարավոր չէր հանգստացնել․ լաց, որը ես դեռ լսում եմ։

Որոշ ժամանակ անց ես գիշերային հերթափոխով աշխատանք գտա, որպեսզի կարողանամ ցերեկը նրա հետ լինել. ավելի լավ էր, քան նախկինում, բայց դա հանգեցրեց նրան, որ ես ստիպված էի նրան այլ ընտանիքի մոտ թողնել։

Ինձնից երկար ժամանակ պահանջվեց նրա վերադարձի գումարը խնայելու համար: Բայց հետո նա ջրծաղիկով հիվանդացավ, և ես ստիպված էի ավելի երկար սպասել: Երբ նա վերադարձավ, ես հազիվ ճանաչեցի նրան. նա քայլում էր շատ արագ և նյարդայնացած, ինչպես իր հայրը։ Նա նման էր հորը՝ նիհար, մաշկի վրա կարմրախտի սարսափելի հետքերով, որոնք նրա մաշկը դեղին էին դարձնում: Նրա մանկական հմայքն ամբողջովին վերացել էր։

Նա երկու տարեկան էր արդեն։ Մսուր խմբում ասում էին, որ այս տարիքում արդեն կարելի է մանկապարտեզ տանել։ Ես այն ժամանակ չգիտեի այն ամենը, ինչ հիմա գիտեմ․ որքան հոգնեցուցիչ է երկար օրը և որքան ցավալի է այն մանկապարտեզների խմբերում, որոնք ես կնախընտրեի անվանել «կայանատեղի՝ երեխաների համար»:

Դա միակ բանն է, որ ես կվերանայեի։ Բայց ես այլ ելք չունեի։ Մանկապարտեզը միակ տեղն էր, ուր կարող էի նրան ուղարկել։ Դա մեր միասին լինելու միակ ճանապարհն էր, միակ ճանապարհը, որով ես կարող էի պահել աշխատանքս:

Ու թեև այն ժամանակ ոչինչ չգիտեի, բայց ամեն ինչ գիտեի։ Ես գիտեի, որ նրա ուսուցիչը հրեշ էր: Այս ամբողջ ընթացքում իմ հիշողության մեջ մի փունջ վատ հիշողություններ են գոյացել։ Անկյունում թաքնված մի երեխա և նրա ծակող լացը.

«Ինչո՞ւ դուրս չես գալիս այստեղից։ Որովհետև Էլվինը քեզ խփո՞ւմ է։ Սա այստեղ թաքնվելու պատճառ չէ, դե՜, դուրս արի, վախկո՛տ: Ես գիտեի, որ Էմիլին ատում է մանկապարտեզը, թեև նա երբեք չէր դիմադրում և չէր աղաչում ինձ՝ «արի չգնանք, մայրի՛կ», ինչպես մյուս երեխաներն էին անում առավոտյան։

Նա միշտ տարբեր պատճառներ էր հորինում, որ մենք տանը մնայինք. «Մայրի՛կ, դու կարծես հիվանդ ես: Մայրիկ, ես հիվանդ եմ: Մայրի՛կ, այսօր դաստիարակները չեն լինի․ նրանք հիվանդ են, մա՛: Մամ, չենք կարող գնալ, երեկ մանկապարտեզում հրդեհ էր։ Մայրիկ, ինձ ասացին, որ այսօր հանգստյան օր է, մանկապարտեզ չկա»:

Բայց երբեք ոչ մի ուղիղ բողոք, ոչ մի խռովություն։ Հիշում եմ մյուս երեք-չորս տարեկան երեխաներին՝ ճիչեր, զայրույթ, սպառնալիքներ, պահանջներ, և հանկարծ ես ինձ վատ եմ զգում: Ես դնում եմ արդուկը։

Ի՞նչ էր պահանջվել ինձնից, որ նա այդքան հնազանդ էր, ու ի՞նչ արժեցավ նրան այդ հնազանդությունը։

Մեր հարևանը՝ տարեց մի մարդ, մի անգամ ասաց ինձ.

-Դուք պետք է ավելի հաճախ ժպտաք Էմիլիին, երբ նայում եք նրան։

Ի՞նչ արտահայտություն ուներ դեմքս, երբ նայում էի նրան: Ես սիրում էի նրան: Եվ ես ամեն ինչ անում էի, որ ցույց տամ նրան սերս։

Մյուս երեխաներիս ծնվելուց հետո միայն հիշեցի ու սկսեցի հասկանալ նրա խոսքերը։ Ես նրանց նայում էի ուրախությամբ, այլ ոչ թե մտահոգությամբ ու անհանգստությամբ, ինչպես դա Էմիլիի դեպքում էր։ Բայց արդեն ուշ էր նրան նույն կերպ նայելու համար։

Ու հիմա, երբ արդեն չափազանց ուշ է (կարծես նա թույլ կտար ինձ գրկել իրեն և մյուսների պես մոտ պահել ինձ), լսելով նրա անհանգիստ հառաչանքները գիշերը և անմիջապես վազելով նրա մոտ. «Էմիլի, դու արթո՞ւն ես: Ինչ-որ բա՞ն ես ուզում», լսում եմ նույն պատասխանը. «Ամեն ինչ կարգին է, մայրի՛կ, գնա քնելու»։

Հիվանդանոցում ինձ համոզեցին ուղարկել նրան պետական ​​վերականգնողական կենտրոն, որտեղ նա «կարող է ստանալ սնունդ և խնամք, որը ես չեմ կարող տալ նրան», և «դա թույլ կտա ինձ կենտրոնանալ նորածին երեխայիս վրա»։ Մինչև օրս էլ այնտեղ երեխաներ են ուղարկում։ Նրանց համայնքի էջերում կան խնամված երիտասարդ կանանց լուսանկարներ, որոնք կազմակերպում են դրամահավաք-միջոցառումներ, պարում են դրամահավաք-միջոցառումների ժամանակ, զարդարում են Զատկի ձվերը կամ նվերներ դնում երեխաների ամանորյա գուլպաների մեջ:

Էմիլին միշտ կանգնած էր մի փոքրիկ աղջկա ձեռքից բռնած։ Նրա ծնողները երբեք չէին  գալիս նրան այցելության։ Իմ այցելություններից մեկի ժամանակ աղջիկը չկար։ «Նրան տեղափոխել են Վարդագույն շենք», -փորձեց բղավել Էմիլին՝ բացատրելով կատարվածը: «Նրանց դուր չի գալիս այստեղ, երբ դու ինչ-որ մեկին հավանում ես»:

Նա ինձ շաբաթական մեկ անգամ էր գրում՝ յոթ տարեկան երեխայի ջանադիր   ձեռագրով։ «Ես լավ եմ։ Ինչպես է երեխան։ Եթե ես նամակս գեխեցիկ գրեմ, ինձ աստղիկ կտան։ Սիյում եմ»։ Նա երբեք աստղեր չի ստացել: Մենք նրան ամեն օր նամակներ էինք ուղարկում։ Նրան թույլ չեն տվել դրանք կարդալ կամ պահել։ Նրա համար նամակը կարդացել են միայն մեկ անգամ։ «Մենք պարզապես սենյակ չունենք երեխաների անձնական իրերը պահելու համար», -համբերատար բացատրեցին նրանք մի կիրակի, երբ մենք փորձեցինք համոզել նրանց, որ թույլ տան Էմիլիին պահել մեր նամակներն ու բացիկները՝ բացատրելով, թե որքան է նա սիրում պահել դրանք:

Յուրաքանչյուր հաջորդ այցիս ժամանակ նա ինձ ավելի թույլ ու գունատ էր թվում։ «Նա ոչինչ չի ուտում», -ասում էին նրանք։

Մեզնից ութ ամիս պահանջվեց, որ նրան տուն վերադարձնենք. սոցիալական աշխատողին համոզեց միայն այն, որ կորցրած 7 կիլոգրամից միայն մի փոքր մասն էր ավելացել։

Նրա վերադարձից հետո ես փորձում էի գրկել նրան և ցույց տալ սերս։ Բայց նրա մարմինը քարացած էր, իսկ որոշ ժամանակ անց նա սկսեց ամբողջովին վանել ինձ։ Նա ախորժակ չուներ։ Նրա սիրտը խառնում էր ուտելիքից, և կարծում եմ՝ կյանքից նույնպես: Այո, երբեմն նա փայլում էր և վայելում կյանքը՝ չմուշկներով սահելիս, պարանով թռչելիս, գնդակի նմանվելիս կամ բլուրից իջնելիս: Բայց դրանք միայն անցողիկ պահեր էին։

Նա անհանգստանում էր իր արտաքինով. նիհար, մուգ, արտասահմանցու տեսք ուներ, մինչդեռ մյուս աղջիկները երազում էին նմանվել շիկահեր դերասանուհի Շիռլի Թեմփլին: Երբեմն դռան զանգը հնչում էր, բայց ոչ ոք տուն չէր մտնում նրա հետ խաղալու։ Երևի մեր տեղափոխությունների պատճառով էր, որ նա մտերիմ ընկերներ չուներ։

Մի տղա կար, որին նա հիվանդագին սիրահարված էր ամբողջ ուսումնական տարվա ընթացքում: Մի քանի ամիս անց նա խոստովանեց, որ դրամապանակիցս մետաղադրամներ է թռցրել՝ նրան քաղցրավենիք գնելու համար։ «Նա սիրում էր քաղցրարմատի համը․ ես նրա համար ամեն օր տանում էի դրանից, բայց նրան շարունակում էր Ջենիֆերը դուր գալ։ Ինչո՞ւ, մայրի՛կ»: Հարց, որը պատասխան չունի։

Դպրոցը նրա համար մի իսկական տանջանքի վերածվեց։ Նա չէր կարողանում արագ և հեշտությամբ ընկալել ամեն ինչ, բայց ապրում էր մի աշխարհում, որտեղ արագությունն ու ճարպկությունը շփոթում էին սովորելու կարողության հետ: Ծանրաբեռնված և դյուրագրգիռ ուսուցիչները նրան համարում էին չափազանց պարտաճանաչ, «հետամնաց» աշակերտուհի, որը փորձում էր հասնել մյուսներին, բայց հաճախ էր բաց թողնում դասերը:

Մի անգամ ես նրան առաջարկեցի. «Ինչո՞ւ չես մասնակցում ավագ դպրոցի տաղանդների շոուի նման մի մրցույթի»: Մի անգամ նա ինձ զանգեց աշխատավայր, և ես հազիվ էի կարողանում հասկանալ նրա ուրախ հեկեկոցը. «Մայրի՜կ, ես դա արեցի: Ես հաղթեցի, այո, ես գրավեցի առաջին տեղը: Բոլորը ծափահարում ու ծափահարում էին, և չէին ուզում, որ ես հեռանամ բեմից»:

Հիմա նա դարձել է ինչ-որ մեկը, բայց նախկինի պես տարբերվում է մյուսներից, ինչպես այն ժամանակ, երբ բնավ հայտնի չէր։

Հետո... ես պարզապես պետք է ինչ-որ բան անեի, որպեսզի օգնեի նրան բացահայտել իր տաղանդը: Բայց ի՞նչ կարող ես անել, եթե ոչ փող ունես, ոչ էլ գաղափար, թե կոնկրետ ինչ պետք է անես: Մենք պարզապես դա թողեցինք նրա վրա: Նրա տաղանդը զարգացավ իր ներսում, մոլեգնեց, շտապեց դուրս հորդել, բայց մնաց ներսում:

Նա գնում է. իր թեթև ու նրբագեղ քայլվածքով նա բարձրանում է աստիճաններով՝ թռչելով երկու աստիճան, և ես գիտեմ, որ այսօր նա երջանիկ է։

Նա այնքան գեղեցիկ է։ Ինչ էլ որ լինի, ինչը ստիպեց քեզ ներս հրավիրել ինձ, այսօր կարիք չկա, որ անհանգստանաս։

«Մայրի՜կ, երբևէ կավարտե՞ս արդուկելդ: Ուիսթլերը իր հայտնի նկարը նվիրել է ճոճաթոռին նստած մորը։ Երևում է, ես իմը կնկարեմ քեզ արդուկի տախտակի հետևում կանգնած»: Այսօր այն երեկոներից է, երբ նա տրամադրություն ունի. նա ինձ պատմում է ամեն ինչ և միևնույն ժամանակ՝ ոչինչ։

Նա բարձրանում է աստիճաններով:

-Վաղն ինձ չարթնացնես մյուսների հետ։

-Բայց ես կարծում էի, որ դու միջանկյալ քննություններ ունես:

-Ահ, քննություններ:

Նա նորից իջնում ​​է, համբուրում ինձ և անվրդով ասում.

-Մի երկու տարի հետո, երբ բոլորս մեռնենք ու տրոհվենք փոքր ատոմների, դրանք այլևս ոչ մեկին չեն անհանգստացնի։

Նա էլի է ասել ինձ դա: Եվ, ամենակարևորը, նա իսկապես հավատում է դրան:

Ես երբեք չեմ կարողանում ամփոփել։ Ես երբեք չեմ գա քեզ մոտ այս խոսքերով՝ նա երեխա էր, որին գրեթե չէին ժպտում: Նրա հայրը թողեց ինձ, երբ նա դեռ մեկ տարեկան էլ չկար: Նրա կյանքի առաջին վեց տարին անցավ առանց ինձ։ Ես ստիպված էի աշխատել և թողնել նրան տանը կամ ուղարկել հարազատների մոտ։ Հետո եղան բուժման տարիներ, որոնց նա չդիմացավ։

Նա նիհար էր, գունատ և օտարերկրացու արտաքինով, ապրում էր մի աշխարհում, որտեղ հեղինակությունը տրվում էր այտերին փոսիկներով գանգուր շիկահերներին: Նա դանդաղկոտ էր, մինչդեռ ճարպիկները խրախուսվում էին։ Նա անհանգստության մեջ ապրող երեխա էր՝ առանց սիրո ու հպարտության։ Մեր աղքատությունը թույլ չտվեց հող ստեղծել նրա հետագա աճի համար։ Իսկ ես երիտասարդ մայր էի, բացակա մայր։ Ես ունեի այլ երեխաներ, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ իր կարիքներն ու ցանկությունները։

Կար ժամանակ, երբ նա չէր թողնում, որ դիպչեմ իրեն։ Նա ստիպված էր ամեն ինչ պահել իր մեջ: Իր ապրած կյանքը ստիպեց նրան ամեն ինչ պահել իր մեջ: Ես դա շատ ուշ հասկացա։ Նա հսկայական ներուժ ունի, բայց վախենում եմ, որ դա այդպես էլ ներուժ կմնա: Նա ապրում է այնպիսի ժամանակում, որը կոչված է լինելու կասկածի, վախի, պայքարի, դեպրեսիայի ժամանակ։

Թո՛ւյլ տուր նրան լի-նել։ Այո՛, նա այլևս չի կարողանա բացահայտել իր ունակությունները։ Բայց քանի՜սը դեռ կարող են: Այս կյանքով ապրելու շատ այլ եղանակներ կան: Դու պարզապես պետք է տեղեկացնես նրան այդ մասին: Հասկացնես նրան... որ նա ավելին է, քան արդուկի տախտակի վրա փռված այս ճմրթված զգեստը՝ անզոր տաք արդուկի առջև։

 

Թարգմանությունը՝ Լյուսիլ Ջանինյանի