Կարեն Շահնազարով. «Ես հիանում եմ Տոլստոյով, բայց նա կենդանի մարդ էր»
Մեծ գաղափարները ծնվում են որպես հերետիկոսություն և մեռնում են որպես դոգմա
«Մոսֆիլմ» կոնցեռնի գլխավոր տնօրեն, ռեժիսոր, սցենարիստ և պրոդյուսեր Կարեն Շահնազարովը КУЛЬТУРА.РФ պորտալին պատմել է, թե ինչու են հեղինակային կինոյի ռեժիսորները գնում հեռուստատեսություն, ինչպես է ծնվում կինոպատումը, և արժե արդյոք սպասել «Ցրիչը» ֆիլմի շարունակությանը:
-Կարեն Գեորգիևիչ, այսօր ամբողջ աշխարհում հեղինակային կինոյի ռեժիսորները գնում են հեռուստատեսություն՝ սերիալներ նկարելու: Ի՞նչ եք կարծում՝ ինչո՞ւ:
-Սա բազմակողմ խնդիրը է: Մի կողմից, կարիք չկա զբաղվել տեսավարձույթի հարցերով, և արտադրության ծախսերը փոխհատուցվում են գովազդով: Ոչ պակաս կարևոր է նաև այն, որ սերիալների շնորհիվ մարդիկ ավելի հեշտ են աշխատանք գտնում: Մյուս կողմից՝ ավելի շատ ազատություն կա, որի արդյունքում դու կարող ես պատմել պատմություն՝ մեկ այլ ժամանակային տարածությունում, այսինքն, աշխատում ես հարմարավետ ռեժիմում, պետք չէ մտածել, որ նկարահանած նյութը պետք է կտրես, որպեսզի տեղավորվես խրոնոմետրաժի մեջ: Եվ բացարձակապես ակնհայտ է, որ սերիալի հանդիսատեսի լսարանն անհամեմատ բարձր է, հատկապես, եթե ֆիլմը ցուցադրվում է առաջատար հեռուստաալիքներից մեկով: Ընդհանրապես, ես կարծում եմ, որ սերիալը նոր ժանր է, որը ոչ միայն ռուսական, այլև համաշխարհային կինոյի ապագան է:
-Օրինակ, ձեր «Աննա Կարենինա: Վրոնսկու պատմությունը» առաջին հերթին արված է հեռուստատեսային ձևաչափով, իսկ լիամետրաժը հետո միայն մեծ էկրան բարձրացավ: Սովորաբար հակառակն են անում և առաջին հերթին կինոթատրոնում շահույթ են ապահովում: Կարծում եք, հեռուստադիտողը կգնա՞ կինոթատրոն:
-Որպես այդպիսին, չկա պրակտիկա, թե որն է թողարկման լավագույն ձևը` սա նոր բան է: Ամերիկյան կինեմատոգրաֆում սերիալի մոտիվների հիման վրա ֆիլմ ստեղծելու փորձ կա, բայց, որ դրանք միաժամանակ նկարվեն՝ եզակի դեպքեր են: Որպես կանոն, նախ նկարահանվում է ֆիլմը, իսկ մնացած նյութից` սերիալը: Մեր մոտ, ի սկզբանե, կար երկու սցենար, որոնք, իմ կարծիքով, բավականին տարբեր են: Բացի այդ, շատ հաճախ նրանք, ովքեր դիտում են սերիալներ, կինոթատրոն չեն գնում և հակառակը: Ես չգիտեմ, թե ինչպես կընթանա տեսավարձութը, բայց, ամեն դեպքում, իմ երկու ֆիլմերը թողարկվում են իրար հետևից, և զգացողություն կա, որ դու ավարտեցիր աշխատանքդ:
-Չեի՞ք վախենում անդրադառնալ կինոյում և թատրոնում այդքան հանրահայտ նյութին:
-Ինչի՞ց վախենալ (ծիծաղում է): Ես արեցի այն, ինչ ուզում էի, և այնպես, ինչպես պատկերացնում էի: Դա ամենակարևորն է: Հասկանալի է, որ բոլորն ունեն իրենց տեսլականը, բայց երբեմն պարզ չէ, թե ինչո՞ւ այն կա: Ընդհանրապես, ինչպես նկատեցի, շատ քչերն են կարդացել Լև Նիկոլաևիչի այդ վեպը, և նրանք, ովքեր իրապես հասկացել են, թե ինչ են կարդում, աղետալի քիչ են: Անկեղծ ասած, «Աննա Կարենինայի» խնդիրն ամենևին էլ այն չէ, որ բոլորն իրենց պատկերացումն ունեն Աննա Կարենինայի մասին:
-Ինչո՞ւ որոշեցիք շեշտը դնել սիրային պատմության վրա:
-Ես հիանում եմ Տոլստոյով, բայց նա կենդանի մարդ էր, որի մոտ ինչ-որ բան ստացվում էր, ինչ-որ բան՝ ոչ, համենայն դեպս, իմ պատկերացմամբ: Այդ պատճառով, ինձ երբեք չի հուզել Կոնստանտին Լևինի պատմությունը, միշտ մտահայեցողական է թվացել, և ես չեմ հասկանում, թե ինչպես նկարահանել այն: Իսկ ահա Աննայի, Վրոնսկու և Կարենինի սիրային եռանկյունին միշտ գրավել է, ինձ համար սա վեպի ամենահետաքրքիր մասն է: Կարծում եմ, որ տղամարդու և կնոջ փոխհարաբերությունների մասին Տոլստոյից լավ ոչ ոք չի գրել: Ուշադրություն դարձրեք, ոչ թե սիրո, այլ հենց փոխհարաբերությունների մասին: Այս պատմության մեջ շատ քիչ սեր կա, այն անցնում է կետագծով, իսկ ահա հետո... Հետո սկսվում է ամենահետաքրքիրը՝ փոխհարաբերություններ արդեն տեղի ունեցած միության գործընթացում: Եվ դա զարմանալիորեն լավ է գրված` կենդանի, կրքոտ: Եվ ամենակարևորը՝ որ դա ճշմարտություն է: Ապրելով կյանքի բավականին երկար ժամանակահատված՝ կարող եմ ասել, որ ինքս էլ այդ ամենը տեսել եմ և գիտեմ (ծիծաղում է):
Հետևաբար, երբ առաջարկ ստացա «Ռոսիա» հեռուստաալիքից, ես անմիջապես ընդգծեցի սյուժետային գիծը, որը կարող եմ և կանեմ, և որը, իմ կարծիքով, իրականում երբեք իրապես չի էկրանավորվել, հենց այն պատճառով, որ միշտ գնացել են Լևինի պահպանման ճանապարհով: Իսկ արդյունքում, շատ կարևոր բաներ կորել են: Օրինակ՝ թյուր կարծիք կա, որ Աննան թույլ կին է: Թուլ կինը երբեք նման արարքներ չէր գործի: Կարենինան կրակոտ է՝ ուժեղ և հակասական բնավորությամբ: Նա ավելի ուժեղ կերպար է, քան որևէ մեկը վեպում, նա ավելի ուժեղ է և՛ Վրոնսկուց, և՛ Կարենինից: Այդ պատճառով, այսօր ոմանք զարմացած հարցնում են. «Ի՞նչ է, Տոլստոյի մոտ այդպես է գրված»: Հենց այդպես. մենք գործնականում բնօրինակից նույնիսկ մեկ յոտա չենք հեռացել:
-Շատ խոսակցություններ եղան, որ դուք որոշել եք Տոլստոյի վեպն «ավարտին հասցնել» Վիկենտի Վերեսաևի «Ճապոնական պատերազում» վիպակով: Նույն կերպ, դուք «խմբագրեցիք» Չեխովի «Հիվանդասենյակ № 6»-ը: Ձեզ չի բավականացնում սկզբնական նյութը:
-Էկրանավորումը միշտ առանձին ստեղծագործություն է, որի համար անհրաժեշտ է գտնես քո բանալին, որպեսզի պատմությունն էկրան տեղափոխելու հնարավորություն ստեղծվի: «Հիվանդասենյակ № 6»-ում, ըստ էության, ես այլ սյուժե արեցի: Ինչ վերաբերում է «Աննա Կարենինային», ապա նախևառաջ ես չէի ուզում միագիծ պատմություն անել, և երկրորդ՝ ինձ միշտ հետաքրքրել է Վրոնսկու ճակատագիրը: Իմ կարծիքով, ամենազարհուրելին այն բեռն է, որի ներքո այդ մարդը ստիպված էր ապրել երկար տարիների ընթացքում: Ապրել, իմանալով, որ մարդը որին սիրում էիր, ինքնասպան է եղել:
Լև Նիկոլաևիչի մոտ այս հարցը բաց է մնացել, և այն, որ Վրոնսկին զոհվել է, միայն ենթադրություններ են: Այնպես որ, Վրոնսկին կարող էր ապրել ևս երեսուն տարի և հայտնվել Ռուս-ճապոնական պատերազմում: Եվ, ինչպես ես եմ կարծում, հենց Ռուս-ճապոնական պատերազմն էր այն կայսրության վախճանը, որում ապրում էին վեպի հերոսները: Պատմությունը տեղի է ունենում Ալեքսանդր III- ի գահակալության սկզբնական շրջանում՝ Ռուսական կայսրության հզորության, վեհության և շքեղության բարձրակետում, իսկ Ռուս-ճապոնական պատերազմը վախճանի սկիզբն է, որին հաջորդեցին և՛ 1905թվականը, և՛ 17-ը: Մեզ՝ համահեղինակ, սցենարիստ Ալեքսեյ Բուզինի հետ, սա կարևոր թվաց: Այստեղ էլ պետք եղավ Վերեսաևը, որին ես ականավոր և թերագնահատված գրող եմ համարում:
-Պատմեք, ինչպե՞ս է ծնվում կինոպատումը:
-«Աննա Կարենինա»-ում ես խանդավառվեցի հենց Վերեսաևից: Եվ երբ մտքովս անցավ Չինաստանի այդ պատմությունը, նրա կառուցվածքը, պատկերազարդումների շարքը, այդ ժամանակ էլ առաջացավ դասական, կարծրացած, պարփակված վեպի և աշխատասենյակներում անսպառ խոսակցություններով, որոշակի մշտական աննպատակության զգացումով, պատերազմի հետ ապրող հերոսների միավորման գաղափարը: Իսկ «Սպիտակ վագր» ֆիլմի համար ուշադրությունս գրավեց գերբնական հատկություններով օժտված ֆաշիստական տանկի մասին լեգենդը, որը գոյություն ուներ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ: Այսպես, առասպելաբանությունից ծագեց մարդ- ուրվականի և տանկ-ուրվականի դիմակայությունը: Որպես ռեժիսոր հետաքրքիր էր դա անել, մանավանդ, որ մինչև այդ ես երբեք, ուղղակիորեն, չեմ անդրադարձել պատերազմի թեմային:
-Դուք բազմիցս ասել եք, որ ժամանակակից ռուսական կինոն չունի ընդհանրական գաղափար: Ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի՞ն այն կարող է լինել:
-Ֆրիդրիխ Էնգելսը հրաշալի է ասել. «Մեծ գաղափարները ծնվում են որպես հերետիկոսություն և մեռնում են որպես դոգմա»: Թող պաթետիկ հնչի, բայց գաղափարը կարող է արվեստի օջախ բորբոքել: Եվ ինչպես էլ վերաբերվեք կոմունիստական գաղափարին, այն իր բուն էությամբ շատ հզոր էր՝ սովետական կինոն պետք է ծառայի մարդասիրությանը: Հիմա այնպիսի ժամանակ է, երբ գաղափար չկա, և այդ պատճառով ժամանակակից աշխարհը հատվածական է և մասնատված: Այդ պատճաով ժամանակակից արվեստում և՛ մեզ մոտ, և՛ Արևմուտքում, կան միայն առանձին հետաքրքիր գործեր: Բայց արհեստականորեն գաղափար չես հնարի, ինչ-որ պահի այն ինքը կստեղծվի, և մենք դեռ չգիտենք, թե դա ինչ կլինի:
-Թող որ առանց գլոբալ գաղափարի, բայց չէ ո՞ր արդյունաբերությունը շարունակում է հաջողությամբ աշխատել:
-Երբ ես աշխատում էի ԱՄՆ-ում, որտեղ նկարահանում էի «Ամերիկյան դուստրը» ֆիլմը, ես հասկացա հոլիվուդյան և ընդհանրապես ամերիկյան կինոյի ուժը: Հոլիվուդը ոչ միայն խաղարկային կինոն է, դա նաև հսկայական քանակությամբ հեռուստատեսային արտադրանք է: Մարդիկ սովորելու տեղ ունեն, նրանք անընդհատ աշխատանքի մեջ են: Եվ արդյունքում, կինոարդյունաբերության տարբեր ոլորտներում կան հսկայական քանակությամբ արհեստավարժ մասնագետներ: Մենք ունենք հիանալի և պահանջարկ ունեցող մասնագետներ, պարզապես նրանք այդքան էլ շատ չեն, բայց դա ոչ այն պատճառով, որ մենք ավելի վատն ենք, պարզապես այնտեղ մասշտաբներն ուրիշ են: Եթե մեզ մոտ տարեկան արտադրվի հազար ֆիլմ, ապա, հավանաբար, ի հայտ կգան հազար բարձրակարգ մասնագետներ, իսկ հիմա մարդը դրսևորվելու սպարեզ չունի:
-Վերջերս մշակույթի նախարարն առաջարկեց դպրոցական ծրագրում ռուսական կինոյի պատմության դասընթաց ներառել: Ձեր կարծիքով Ի՞նչ ֆիլմեր պետք է ներառվեն դրանում:
-Կարծում եմ, որ նման ծրագրի համար անհրաժեշտ է ընտրել այնպիսի ֆիլմեր, որոնք իրականում դիտելու են: Կան հիանալի ժապավեններ, բայց հասկանալի է, որ դրանք արդեն իքնին հնացած են: Եվ եթե երեխաները ձանձրանան, ապա հակառակ էֆեկտը կստացվի: Ես անպայման կներառեի Լեոնիդ Գայդայի ֆիլմերը. Վոլոդյա Մենշովի «Մոսկվան արցունքներին չի հավատում» ֆիլմը...
-Իսկ ձեր աշխատանքների՞ց:
-Հավանաբար «Ցրիչը» և «Մենք ջազից ենք»: Գիտեմ, որ երիտասարդությունը սիրում է «Սպիտակ վագրը». Նրանց դուր է գալիս միստիկան, զինվորական թեմատիկան, ռազմական տեխնիկան:
-Ցանկություն չունե՞ք կինո նկարել մանկական կամ երիտասարդական լսարանի համար, օրինակ, «Ցրիչի» շարունակությունը:
-Ինձ բազմիցս առաջարկել են սիքվել նկարահանել, բայց հիմա դրանով զբաղվելն իմաստ չունի՝ չի ստացվի: Երբ ես գրում և նկարում էի «Ցրիչր», դա ներքին զգացողություն էր, և անգամ պետք չէր ոչինչ հնարել: Իսկ հիմա, տարիների իմ բարձունքից, ես տեսականորեն ամեն ինչ հասկանում եմ, բայց երիտասարդ կյանքի ատաղձն իրապես չեմ զգում: Նման բաները պետք է անել, երբ տարիքով մոտ ես դրան: Դա երիտասարդների հացն է:
-Ի դեպ, երիտասարդների մասին: Ձեր որդին՝ Իվանը, նույնպես կինոռեժիսոր է, և Սոչիում՝ «Կինոտավր» փառատոնում, դուք զուգահեռաբար կներկայացնեք ձեր ֆիլմերը: Ի՞նչ եք զգում որպես հայր:
-Հաճելի է, իմ սուբյեկտիվ կարծիքով լավ ֆիլմ է ստացվել: Առաջին աշխատանքի համար արժանավոր ֆիլմ է, թեև նախապես սցենարը ինձ բնավ դուր չեկավ: Ես անգամ նրան ասում էի որ ոչինչ չի ստացվի: Ստացվեց ճիշտ հակառակը: Ես երբեք չէի ուզում, որ Վանյան կինո մտնի, բայց չէ որ նա կինոաշխարհում է մեծացել, Նրա մայրը՝ Դարյա Մայորովան, դերասանուհի է, մայրական պապը՝ Իգոր Պետրովիչ Մայորովը երկրի լավագույն հնչյունային ռեժիսորներից է, նրա ֆիլմոգրաֆիայում են «Թռչում են կռունկները», «Ալյոշկայի սերը», «Ինձ մոտ Մուխտար» ֆիլմերը: Իսկ մեծ պապը՝ Վասիլի Պրոնինը, այնպիսի հայտնի ժապավենների օպերատորն ու ռեժիսորն էր, ինչպիսիք են «Կյանքի ուղեգիր», «Գնդի որդին», «Մեր տունը»: Դե ես էլ ռեժիսոր եմ: Ընդ որում, Իվանը ինքնուրույն և ինքնաբավ մարդ է և ինձ հետ հաճախ չէ, որ խորհրդակցում է, թեև, ես հասկանում եմ նրա վիճակը: Ինքնին հասկանալի է, որ ազգանունը «նկատի են ունենում», և այդ պատճառով նա տարածություն պահելու ներքին ցանկություն ունի, և ես չեմ միջամտում, եթե ինքը չի խնդրում: Այնպես որ նրա ֆիլմը ես արդեն մոնտաժված եմ տեսել, միայն խորհուրդ տվեցի խիստ կրճատել մետրաժը, և նա ինձ լսեց:
-Ո՞րն է ամենագլխավոր մասնագիտական խորհուրդը, որ տվել եք նրան:
-Ես միշտ ասել եմ, որ պետք է լինել ինքնավստահ, բայց ոչ մեծամիտ: Երիտասարդներին բնորոշ է սիրել սեփական կինոն, բայց պետք է քո արածին նայես տարածությունից:
-Շուտով լրանում է 20 տարին, ինչ դուք «Մոսֆիլմի» գլխավոր տնօրենն եք: Այդ դիրքից ինչպե՞ս եք գնահատում ռուսական կինոյի վիճակը:
-20 տարում առաանց որևէ պետական աջակցության մենք կարողացանք ստեղծել բարձրակարգ տեխնոլոգիաներով ժամանակակից ստուդիա: Դրանով կարելի է հպարտանալ: Իհարկե, այսօր գլխավորը հետուստատեսությունն է. աշխատանքի 70 տոկոսը սերիալներն ու հեռուստահաղորդումներն են: Ինչից կարելի է եզրակացնել, որ կինեմատոգրաֆի վիճակը բարվոք չէ: Ռուսական կինոն քիչ է, և նրան փողը չի հերիքում:
-Դուք խոսում էիք կինոյի միասնական կենտրոնի ստեղծման անհրաժեշտության մասին, որը կօգներ նաև բյուջեի հարցում: Այդ ուղղությամբ արդեն ինչ-որ քայլեր արվե՞լ են:
-Ցավոք, առայժմ իմ գաղափարը կինոհանրությանը չի հետաքրքրել, հավանաբար, բոլորին ամեն ինչ բավարարում է: Բայց ես, ինչպես նախկինում, կարծում եմ, որ ազգային կինեմատոգրաֆի խնդիրները լուծելու համար միասնական պետական կառույց է անհրաժեշտ: Շատ ավելի ճիշտ է, երբ ամեն ինչ կենտրոնացած է մեկ ձեռքում, ինչպես դա պետկինոյում էր՝ ֆինանսավորումը, վարձույթի և արտադրության, տեխնիկական հագեցածության հարցերը, որոնցով, ի դեպ, այսօր ընդհանրապես ոչ ոք չի զբաղվում:
-«Մոսֆիլմում» ունե՞ք նախագծեր, որոնց հաջողությանը կարող եք ապավինել ապագայում:
-Այժմ ռեժիսոր Ալեքսանդր Արավինի «Ահաբեկիչների ոչնչացում» թրիլերի նախապատրաստական շրջանն է: Դժվար է կանխատեսել, թե արդյունքում ինչ կստացվի, բայց լիահույս ենք, որ տեսարժան ֆիլմ կլինի:
Թարգմանությունը՝ Սեդա Հոգոցյանի