Ակապելլա Փրկչի համար
Մտքերով ընկած՝ քայլում եմ Պասկեւիչյանի սիրելի Երեւան-Չերեւանով։
Քաղաքը մոդայիկ-անդուր խանութների, սուպերմարկետների արանքից ողջունում-ծիկրակում է։
Երկար նայում եմ գունաթափ-տխրադեմ արձաններին. տխրությունը շունչ է տալիս նրանց մեռած հայացքներին, տխրությունը շարժում է...
Արձանները կարծես ինչ-որ բան են փսփսում, նրանց ներկված, սիրային ախմախ բանաձեւումներով ծածկված դեմքերին փայլում է իսպանական ամոթը։
Շարունակում եմ քայլել։
Քաղաքը փախչում է ընկերոջս՝ Հովհաննես Թեքգյոզյանի պատճառով. ինքը սկի խաբար չի:
Ես դա քեզ չեմ ների, Թեքոզ, իմ մոգ ընկեր, էսքան վազել կլինի՞, այ մարդ, ուժ չունեմ նույնիսկ արագ քայլելու համար։ Միշտ ուշանում եմ էս քաղաքում։ Բոլորը շտապում են, բայց ո՞ւր, ուզում եմ կանգնեցնել եւ հարցնել՝ ո՞ւր եք վազում, մեկ է, ամեն ինչ սկսվում եւ ավարտվում է ասֆալտի հավերժությամբ։
Հոգնեցի քայլելուց։
Կանգնում եմ, շունչս տեղը բերելու համար շիշս հանում, մի քանի կում եմ անում յոդով հագեցած ջրից՝ շարունակելով հետեւել քաղաքի շարժվող աղմուկին, արագ սահող-անհետացող պատկերներին։
Շուրջս՝ մարդիկ, մեքենաներ,
մարդ-մեքենաներ,
Մարդամեքենանե՞ր...
Մարդիկ մեքենանե՞ր են։
Մարդի՞կ… չէէէ։
Գժի նման ձայնս գլուխս եմ գցում։ Կոգնիտիվ դիսոնանս... Ինչ-որ բան է պայթում գլխումս։
Քաղաքի քաոտիկ շարժումը շարունակվում է գլխումս։ Ստոպ։
Դեղերս էլի չեմ խմել ու, խնդրեմ, էշ-էշ դուրս եմ տալիս։ Արագ գրպանիցս հանում եմ սրվակը, կուլ եմ տալիս հաբերս, մի քանի րոպեից զգում եմ՝ գլուխս սկսում է բնականորեն աշխատել։
Շարունակում եմ չերեւանյան զբոսանքս։
Նորաբողբոջ սակուրաներով տարված մարդիկ գրավել են Չերեւան-կենտրոնը, հերթով նկարվում են վարդագույն-թիթիզ ծառերի հետ։ Թիկունքից մեկը փակում է աչքերս։
-Եթե առեւանգել եք ուզում, ասեմ՝ իզուր ժամանակ եք կորցնում, ես աղքատ գրող եմ, փող չունեմ։
Օդում պայթում է ծանոթ ծիծաղը...
Ձեռքերը բացում են լույսը։
-Աաաաաա,- գոռում եմ,- ա՛յ սարսաղ, դո՞ւ, որտեղի՞ց հայտնվեցիր, Բեռլինում չէի՞ր։
Գրկում է՝ մաքրելով թաց աչքերը:
Փաթաթվում ենք իրար:
-Երեկ եմ եկել, կարոտել էի Հայաստանը, Երեւանը, քեզ։
-Ի՞նձ,- փռթկում եմ։ -Ի՞նչ կարոտելու բան եմ։
Հետո երկուսս էլ լրջանում ենք։
-Քանի՞ տարի չեմ եղել Երեւանում, փոխվել ա, Վարդ, սիրուն ա։
-Սիրո՞ւն ա, լո՞ւրջ, ուշադիր նայիր, Երեւանից բան չի մնացել, Արտ, երեւի նոստալջի ես ապրում։
Արտոն շփոթված կմկմում է.
-Բայց...
-Ի՞նչն ես կարոտել, քո հիշողություննե՞րը: Քաղաքն ապրող հիշողություն էր, մաս-մաս քանդեցին, էլ ի՞նչն ես կարոտելու, էստեղ հիմա շատ սրճարաններ կան, շատ սուպերմարկետներ, վարսավիրանոցներ ու հիվանդանոցներ, բայց քաղաքը չկա, հասկանո՞ւմ ես, Արտոս։
Ցնցում է գլուխը.
-Չէ...
Քայլում ենք Հյուսիսային պողոտայով, մի ասիական արտաքինով (ենթադրյալ չինացի) տղա երգում է չհղկված բաս-բարիտոնով, ֆալշերով ծոր է տալիս՝ You raise me up...
Արտոն ու ես իրար ենք նայում։
-Հիշո՞ւմ ես, Արտ,- ձեռքս գցում եմ ընկերոջս ուսին։
-Հա, էհ, մոռանալու բա՞ն ա, բայց մի անգամ էլ պատմի, վերհիշեմ, դու լավ ես պատմում, Վարդ։
Տասնվեց տարեկան էինք ես ու Արտոն, միասին ընդունվեցինք «Հայհամերգ»-ի երաժշտական ստուդիա։
Արտոն էնքան վատ էր երգում, որ ժողբաժնի տղերքը ու էստրադային բաժնի՝ կուսությունից զրկվել երազող գեղեցիկ աչոնները փակում էին ականջները։ Տնօրենը՝ Լյուդմիլա Սերգեեւնան, նույն ինքը՝ Կյաժ Լուլուն, մի օր կանչեց Արտոյի մորը եւ ուղիղ ասաց.
-Տիկին, կներեք ինձ, բայց պետք է անկեղծ լինեմ. Ձեր տղան երգելու շնորհ չունի, ճիշտ կլինի՝ չշարունակի դասերը։ Ես անդադար բողոքներ եմ ստանում, ախր սա բարձրակարգ ստուդիա-քոլեջ է ու...
Արտոյի մայրը՝ մեր սիրելի Անոն, որը հայտնի էր Ցունամի մականվամբ, էնպես շշպռեց Լուլուին, որ սա ոչ միայն համաձայնեց սուս-փուս հանդուրժել Արտոյի մահացու տենորը, այլեւ սկսեց հոժարակամ ժպտալ եւ ձայնակցել նրա կատարումների ժամանակ։
Ժողբաժնի տղերքը, ուսուցիչները, սեքսուալ կյանքի փթթանքը վայելող սիրուն աղջկերքն ու ես կամաց-կամաց ընտելացանք Արտոյի բաղաձայնությանը։ Լսողական ֆունկցիաներս անջատվեցին։ Անմեղությունը, բարությունը շղարշում էին Արտոյի դեմքը երգելիս, ու մենք լսում էինք, շոշափում խաղաղության պոլիֆոնիան, բայց մի օր ստուգողական համերգին սոլֆեջիոյի ուսուցիչ Նունեն, նույն ինքը՝ Դախ Նոնոշը, որի ականջները միշտ թարմ էին, իսկ կրծքերը՝ հյութալի եւ մեծ, ոտքի ելավ ու բարկացած բղավեց.
-Ո՞նց եք էս անտաղանդին բեմ թողել, իջի՛ բեմից, տղա՛, ականջներս ցավացրիր։
Արտոն սրտակեղեք լաց եղավ, իսկ նրա մայրը՝ տիկին Ցունամին, այդ օրը մեզ ցույց տվեց, որ արժանի է մականվանը. նա սկզբից պոկեց Նոնոշի մազերը, հետո նրա գլխով նվագեց դո մաժորը։
Աննրբանկատ կնոջն օգնության շտապող պահակն ու էլեկտրիկն էլ մի երկու մետր թռան դահլիճում, Ցունամին անկասելի էր։
Բոլորը շոկի մեջ էին։ Արտոն մի ամբողջ ամիս չեկավ «Հայհամերգ»։ Մի օր նրան բռնացրի դպրոցի պստիկ դահլիճում։ Փոխտնօրենը՝ նախկին քահանա Սահակը, նրան շատ էր սիրում, տալիս էր դահլիճի բանալին՝ առանձնանալու, երգելու եւ կարդալու, աղոթելու համար։ Դուռը բացեցի։
Արտոն երգում էր՝ աչքերը փակ։ Չմոտեցա, սպասեցի, մինչեւ ավարտի։
Հետո բերանս բաց առաջացա ու հարցրի.
-Ֆանագրամմա՞ ես միացրել։
Ականջներիս չէի հավատում։
-Չէ,- անակնկալի գալով՝ վեր կացավ ու կտրուկ վրա բերեց Արտոն։
-Չեմ հավատում, մի հատ էլ երգի,- փութկոտ ասացի ես։
Նա մի երգ էլ երգեց, հետո երգեց երրորդը, ես քարացած լսում էի՝ ականջներիս չհավատալով։
Դա նրա ձայնը չէր, դա Արտոն չէր։ Գունեղ ու սքանչելի դրամատիկ տենորը շոյում էր ականջներս տարանցիկ հաճելի քամու պես։
-Ո՞վ ա երգում,– զարմացած ներս մտավ ուսուցիչներից մեկը։
Ես խոսելու կարողությունս կորցրել էի։
Գուցե տարօրինակ է ասածս, բայց այդ րոպեին մի միտք սուրաց գլխումս.
-Աստված է երգում Արտոյի շուրթերով։
Շուտով դահլիճը լցվեց մարդկանցով, եւ ոչ ոք չէր հավատում, որ դա Արտոն էր։
Իրար հրմշտելով՝ բոլորը լցվեցին դահլիճ։
-Ախր ո՞նց կարող ա մարդ էսպես երգել, մի շաբաթ առաջ էնքան վատ էր երգում՝ իջեցրին բեմից,- փսփսում էին չորս կողմից։
Նա էդպես էլ չբացեց աչքերը եւ շարունակեց երգել՝ չարձագանքելով ուժգնացող ծափերին, հիացական խոսքերին։
Դա վերջին աշխարհիկ բեմն էր։ Արտոն սկսեց երգել տաճարներում, հետո ընդունվեց ճեմարան, ավարտեց ու թռավ Գերմանիա։ Ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ թռցրին-տարան...
Մեկը մյուսի հետեւից հրավերներ եղան տարբեր երկրների եկեղեցիներից, Արտոն պատարագներ էր երգում, ասում են՝ ոմանք բժշկվում ու թողություն էին ստանում նրա ձայնի շնորհիվ։
Հիմա ես ու Արտոն կանգնել ենք ասիական անբարեհունչ բարիտոնի առաջ։
Արտոն վերցնում է մի կարճլիկ պիանո։ Տղան ժպտում է, նրանք ունիսոն երգում են «Սանտա Լուչիա»-ն։ Դողը բռնում է ինձ... Այ քեզ ներդաշնակ կատարում։
Հնչյունները թռչում են օդ, մանրամաղ անձրեւի պես թափվում։
Ես միանում եմ երգին. իմ արձակած ամուլ հնչյունը բացվում է, փոխանցվում կողքիս կանգնած աղջկան, սա էլ իր հնչեղ առաջին սոպրանոյով ավելի է ճկում հնչյունը՝ փոխանցելով մի տարեց տղամարդու, որն իր թավշյա բարիտոնով երաժշտական երկրաշարժ է առաջացնում։
Մի քանի րոպեում հնչյունի համաճարակը բռնում է քաղաքը, ու ես հասկանում եմ, որ երջանկությունն ուղղակի երգ է, որ երջանիկ լինելու համար պետք է երգել, կամ... թույլ տվեք ուղղել ինձ. ավելի ճիշտ չէ՞ ասել՝ երջանիկ լինելու համար պետք է թույլ տալ մեղեդուն երգել մեզ...
Երիտասարդ ըլլալ ու երգե՜լ,
Ծեր ըլլալ եւ աղոթե՜լ, այս է կյանքը։
Ա՜հ, մի գեղեցիկ կյանք մը ալ կա՝ սերն է այդ...
Երգե՜լ,
աղոթե՜լ,
սիրե՜լ…
Պ. Դուրյան
Մենք դադարել ենք երգել ու ծերանում ենք...
Արտոյի վերջին օրերն են Հայաստանում, երկու օրից պիտի վերադառնա Բեռլին։ Գառնի ենք գնում, երգում է տաճարում, բոլորը ապշած են, մոտենում են, ողջագուրվում, նկարվում, մի կին գաթա է տալիս ու հարցնում է.
-Ի՞նչ երգ էր վերջին երգը, երիտասարդ:
-Ակապելլա Փրկչի համար,- մեղմ ու երգեցիկ ծիծաղով պատասխանում է Արտոն։
Արտոն երեկ թռավ Բեռլին, քաղաքում հիմա նույն ղալմաղալն է, քայլում եմ ու նյարդայնանում. ռաբիս երգիչները գրավել են իմ Պասկևիչյանի Չերեւանը, իսկ Հովիկի Փախչող քաղաքը՝ Երեւանը, ուժասպառ է, չգիտի՝ որքան դեռ պիտի վազի՝ ասֆալտե էս ջունգլիները հատելու համար։
Հին Երեւանը թաքնվել է եւ չի երեւում մեզ, բայց եթե մի քիչ երկար քայլես գիշերով, կգտնես վազքից հոգնած, աղմուկից խեղճացած տաք քաղաքը թաքստոցներում …
Հիմա գնում եմ Երեւանս գտնելու, Պուարոյի պես գնում եմ նրա հետքերով՝ համառորեն հավատալով, որ կբացահայտեմ բոլոր առեղծվածները, գնում եմ լսելու հոգնած մարդկանց պատմությունները, հարեւանների կռիվները, կատակները, հայհոյանքները, երազանքները, գնում եմ խմելու ու...
Չերեւանը հատում եմ ժամը մեկին: Երեւանս ամաչկոտ սիրուն աղջկա պես ինձ բացվում է, գալիս ընդառաջ, վերջապես ելնում է դարանից։
Նա իր առեղծվածներով, մոգական լռությամբ ու գայթակղություններով ինձ կուղեկցի ողջ գիշեր, իսկ մեղեդին՝ Երեւան դարձած իմ Էրեբունին, որ տասնամյակներ շարունակ նորոգում է քաղաք-տեսիլը, անտեսանելի քարտեզ գծելով, երեւալ-չերեւալով, ապահով ճանապարհով կտանի ինձ տուն։
Նվիրում եմ բանաստեղծ Տիգրան Պասկեւիչյանին եւ արձակագիր Հովհաննես Թեքգյոզյանին:
Վարդան Սմբատյան